фота Сяргея Гудзіліна
У лістападзе я прыехала ў Мінск пасля амаль што двух гадоў еўрапейскай эміграцыі. Беларускую мяжу мне давялося тады пераходзіць літаральна пешшу. Супрацоўніца літоўскай мытні махнула рукою кудысьці ў шэрую вільготную пустэчу: «Ідзіце проста, уздоўж вось гэтай белай лініі, праз метраў пяцьсот будзе Беларусь…»
І я пайшла, цягнучы свой невялікі багаж. Цяжка дыхаючы, размазваючы слёзы, нахіляючыся ад ветру ды хістаючыся, я ішла «ў Беларусь». І з кожным крокам дзесьці ўнутры, пад рэбрамі, нарастала вядомае мне пачуцце набліжэння да чагосьці хвалюючага і небяспечнага, але разам з тым непазбежнага. Як у дзяцінстве, калі стаіш у чарзе на прышчэпку.
Падобнае было і два гады таму — мой самалёт «Мінск — Парыж» адарваўся ад узлётнай паласы, і я ўпершыню апынулася паміж зямлёю і небам… Так разважаючы, я ішла. Тыя «пяцьсот метраў» здаваліся неверагоднай адлегласцю. І вось наперадзе паказаўся дзіўны, з вялікімі брудна-залатымі літарамі знак «Беларусь» — як непрацуючы маяк на востраве пасярод акіяна. Ты можаш плысці ў гэтым кірунку толькі калі пэўны, што там сапраўды ёсць суша. Да гэтай шчымлівай карціны пасавала ўсё наваколле, яно было як у чорна-белай драме невядомага рэжысёра — шэранькі дожджык, чорны асфальт, голыя дрэвы абапал дарогі. Вось я і дома.
Вось і Мінск. Мне цяжка было адразу пазнаць горад.
Першае ўражанне — аднатыповыя шматпавярхоўкі, недарэчныя крышталёвыя збудаванні свінцовых адценняў выраслі як грыбы за час маёй адсутнасці. Незнаёмыя раёны, людзі з нязвыклымі для мяне выразамі твару… Не, усё гэта было і раней, але цяпер успрымалася па-новаму. Людзі, якія жылі доўгі час далёка ад роднага горада, зразумеюць…
За колькі тыдняў я зразумела, што ў Мінску змянілася не толькі архітэктура спальных раёнаў, а аб’явы у метро цяпер гучаць і па-англійску. Ёсць і нешта яшчэ. На вуліцы хлопчыкі ды дзяўчаткі майго веку раздавалі стужкі з беларускім арнаментам. Па радыё спявалі беларускія гурты. Нават прэзідэнт намагаўся прамовіць па-беларуску, пераадольваючы «трасянку». Вядома, гадзіны праз дзве атрымалася б увогуле шыкоўна, проста трэбы было падрыхтавацца…
Падрыхтавацца. Гэтае слова не выходзіць у мяне з галавы. Падрыхтавацца, каб размаўляць на роднай мове? Ці да чаго яшчэ?
Да чаго і да каго трэба рыхтавацца беларусам? Так, не хочацца рабіць апакаліптычныя філасофскія высновы.
Але калі запытаць у сябе — ці я падрыхтавалася, адказ невядомы.
Бачна, што маладыя беларусы, шматлікія мае знаёмыя, адчуваюць у сэрцы цікавую сумесь са страху і адвагі. Страх перад невядомым —гэткае дагістарычнае пачуццё, і адвага — жаданне ісці наперад са стужачкай на запясці. Але наперадзе — востраў з непрацуючым маяком. Памятаеце — толькі калі ўпэўненыя…
Насамрэч сучаснай моладзі цікава быць сведкамі так званай палітыкі «мяккай беларусізацыі». Менавіта цікава, бо з’яўляюцца розныя цікавосткі накшталт стужак з арнаментам, праекта «Арт-сядзібы»; таксама ёсць вышымайкі і вышыванкі, бел-чырвона-белыя налепкі і бірулькі — поўны набор юнага патрыёта. Цікава, бо можна паспрабаваць свае творчыя здольнасці ў якасці фатографа, журналіста ці нават каардынатара культурнай ініцыятывы. Гэта добра. Гэта радасна. Гэта для нас як глыток свежага паветра, ведаеце? Менавіта так.
З такімі вось думкамі я прыйшла 13 снежня на мерапрыемства «Дзень вышыванкі» ў Палац мастацтваў.
Шмат народу, суцэльны натоўп на ўваходзе: тут і моладзь, і сем’і з дзеткамі, і пенсіянеры! Працэнтаў семдзесят ад усёй гаворкі, што была чутна навокал — на мове. Апранутыя з элементамі нацыянальнага каларыту вясёлыя людзі падыходзяць адзін да аднаго, вітаюць з добрай усмешкай, пытаюцца ці засталіся яшчэ стужачкі. На сэрцы становіцца незвычайна лёгка, а ў паветры лунае нешта, нешта нябачнае — забыты водар сканцэнтраванай, згуртаванай беларускай свядомасці.
У цэнтры пляцоўкі на першым паверсе ўсталяваная невялічкая трыбуна, на якую па чарзе ўзбіраюцца прыгожыя дзеці, каб прачытаць вершы Купалы ды Багдановіча, дзяўчыны танчаць і пяюць: «Купалінка, купалінка, цёмная ночка…» На другім паверсе жыва ідзе гандаль вырабамі беларускіх мастакоў і дызайнераў — кашулі, вышымайкі, кераміка, ільняныя анёлы… Побач стаяць два міліцыянеры, няёмка прыхіліўшыся да сцяны. І вось, праціскаючыся праз натоўп на лесвіцы, я пачула наступнае:
— Каго любіш? — пытаецца з трыбункі Франак Вячорка. Зала нешта загула.
— Яшчэ раз, не чую! Каго любіш?!
Зала зараўла:
— БЕЛАРУСЬ!
— То ўзаемна, — адказвае словамі Каліноўскага Вячорка.
Зала раве. Цяжка апісаць, што асабіста я адчула ў гэты момант. Спачатку — экстатычны ўсплёск у грудзях, а пасля — страх. Халодны агідны страх забіўся, запульсаваў у скронях. Быццам бы я стаю каля падножжа гары і назіраю, як у вышыні нада мною збіраецца лавіна. А я — не падрыхтавалася.
…Неяк праціснуліся у канферэнц-залу, дзе праходзіў майстар-клас па беларускіх народных песнях. Тут таксама паветра было наэлектрызавана. Людзей было столькі, што мне з сябрам прыйшлося сесці на падлогу. На ўваходзе ў залу хлопчыкі-валанцёры выдалі нам паперу з алоўкамі:
— Намалюйце, калі ласка, Беларусь, якой вы ўяўляеце яе сабе праз дваццаць гадоў.
Сябар намаляваў сумны тварык, а я чамусьці — дарогу, шашу з нікуды ў нікуды. Мабыць, астаткавыя праявы няўдалай эміграцыі — пасмяяўся сябра. На сцэне Алесь Таболіч распавядаў пра віды і асаблівасці татуіровак з беларускім арнаментам: «Калі рабіць дробненькія малюначкі, выцінанкі, праз год яны разпаўзуцца і на гэтым месцы застанецца адна каляровая пляма». І тут зайгралі «Пагоню». Спачатку мне захацелася плакаць, але потым я згадала, што казаў мне адзін разумны чалавек: там, дзе пачынаецца празмерная сентыментальнасць, знікае сапраўдная любоў.
Спускаюся зноў у вестыбюль, там сядзяць дзяўчыны і займаюцца бодзі-артам, робяць часовыя малюнкі-татуіроўкі ўсім ахвотным. Арнамент, «Пагоня», старажытная паганская руна Сонца… Зразумела. Татуіроўкі — гэта модна. І ўжо другі раз адчуванне надыходзячай лавіны навісла над маёй галавою.
«Мяккая беларусізацыя» — гэта цалкам зразумелая, прадуманая і натуральная ў сучасных геапалітычных умовах палітыка нашай дзяржавы.
Бараніць свае, але без рэзкіх штуршкоў, каб і суседзяў не пакрыўдзіць. І так магло б працягвацца і далей, але ці камфортна сядзець на дзвюх табурэтках адначасова і як доўга можна трымаць раўнавагу?
Як паказвае досвед — кароткі час, пакуль суседа не пачне незадавольваць якасць беларускіх каўбасаў ці солі. Тут быццам бы трэба зрабіць крок назад, умацаваць сяброўства ў саюзнай дзяржаве. Але не, не ўсё так проста. У нас таксама ёсць гонар! Нас нельга вось так проста нахіліць! «Нахіляючыя» могуць змяняцца, але мы трымаемся, мы ж беларусы, а не якія- небудзь «русские со знаком качества».
«Мяккая беларусізацыя» — справа добрая. Так чалавек, які вырашыў скончыць жыццё самагубствам і ў апошні момант перадумаў, чапляецца нагою за табурэтку, але яна ўжо падае на падлогу, збітая той жа нагою.
Да такога мы не рыхтаваліся.
