— Людзі ў нас цяпер маўчаць, ніхто нічога [пра палітыку] не гаворыць. Праўда, я асабліва ні да каго не хаджу, — кажа мая суразмоўца. — Раз, што хвароба [каранавірус] у нас яшчэ не скончылася. А захварэе хто — потым будуць казаць, што ты прыйшоў, хваробу прынёс.
А яшчэ — ты ж ведаеш, якія ў нас на вёсцы людзі… Іначай на ўсё гэта [палітычныя падзеі і вайну] глядзяць, чым мы. Слухаць іх не вытрымаеш, спрачацца не будзеш, ды і цяпер такі час, што лепей маўчаць, не выказвацца. Дык што мне з людзьмі гаварыць? Плёткі слухаць і плёткі разносіць… А я гэтага не люблю…
Праўда, заходзіла адна дзяўчына, па працы адно пытанне вырашыць. Дык мы пагаварылі — вось з ёй то бачна, што мы на адной хвалі. Казала, што цябе на «Аднакласніках» чытае. Ты там даваў спасылку на архіў — дык яна туды залезла і пра свайго прадзеда нешта знайшла.
У касцёле бачыла N. [дзяўчыну, якую зрабілі падазраванай па палітычнай крыміналцы, але яна прынцыпова застаецца ў Беларусі]. Не гаварылі, не было калі — прыйшла на імшу і пайшла з імшы. Значыць, пакуль што ўсё ў парадку ў яе.
— Значыць, следчыя ніякай зачэпкі на яе не знайшлі.
— Хай бы і не знайшлі… А ў суседняй вёсцы як забралі вясной чалавека за каментары, так і сядзіць у СІЗА. Ведаю яго добра: ён толькі пісаў, нічога ён не рабіў — але пасадзілі. А так болей з гэтым [палітычнымі рэпрэсіямі] у нас, дзякуй Богу, ціха…
Зачынілі райпоўскую прадуктовую краму — было дзве, засталася адна. З новага года зачыняюць і «Прамтавары». У райцэнтры зачыняюць універмаг. Цяпер, каб нітак купіць, трэба будзе ў райцэнтр ехаць — да прыватнікаў, бо ўнівермага не будзе. Праўда, «Еўраопт» працуе як працаваў.
— А што з тымі жанчынамі, якія працавалі ў краме? — кажу я, успамінаючы, што яны заўсёды прыязна віталіся са мной па-беларуску.
— Адна ў райцэнтры ў гандлі, але цяпер і там можа пад скарачэнне трапіць. Другая — таксама ў горадзе, але на іншай рабоце…
— А «Табакерка» працуе?
— Працуе. Дзяўчына адна мясцовая там робіць. Праўда, не ведаю, хто там што купляе. Здаецца, касірка там болей выкурвае цыгарэтаў, чым астатнія купцы. Не ведаю, які ў ёй сэнс, у той «Табакерцы», ці акупляецца яна.
— Ну, можа ж, нездарма ў Беларусі ўся статыстыка, звязаная з цыгарэтамі, засакрэчаная… А ў X. [суседнім цэнтры сельсавета] школа ці працуе?
— Працуе. У Y. і Z. [дзве вялікія вёскі, некалі цэнтры калгасаў] зачынілі школы, дык адтуль возяць дзяцей. З Y. — пятнаццаць кіламетраў, з Z. — дваццаць. Хто б падумаў, што гэдак будзе…
— А садок?
— Дзяцей пакуль што ёсць. Каля сарака чалавек ходзіць.
— Дык значыць, у наступныя тры-чатыры гады будзе каму пайсці ў школу, вучняў меней не стане…
— Я сама не ведаю, адкуль у нас столькі дзяцей. То ўбачыш, што тая жанчына ідзе з каляскай, то пачуеш, што тая цяжарная. Дзеці ёсць… Адна, недалёка ад нас жыве, хутка пятае дзіця нараджаць будзе… Мужык яе мала зарабляе, як яны гадаваць будуць — цяжка сказаць.
— Ну, пакуль дзіця да трох гадоў, дзяржава дапамогу плоціць. А як будзе тры гады, і дапамога скончыцца…
— Ну дык праўда, дзіцяці ж і пасля трох гадоў есці трэба і адзецца…
— Мне здаецца, у Польшчы разумней зрабілі. Пяцьсот злотых у месяц дапамогі плоцяць на кожнае дзіця да васямнаццаці гадоў… Ну але добра, што дзеці нараджаюцца, нехта жыць у Беларусі будзе, і настаўнікам праца будзе…
— Цяпер як пусцілі прамы цягнік да Брэста, дык настаўнікі кінуліся вучняў туды на экскурсіі вазіць. І з нашай школы, і з суседняй, і з райцэнтра возяць.
— Хай жа ж возяць, хай дзеці глядзяць… Але каб хто з настаўнікаў смялейшы быў ды вучням расказаў, як на самай справе было. Як палякі баранілі крэпасць ад немцаў, як польскага афіцэра, які біўся з немцамі, саветы расстралялі ў Катыні, як Крывашэін з Гудэрыянам [савецкі і нямецкі вышэйшыя афіцэры, якія прымалі супольны парад у Брэсце ў верасні 1939 года] на трыбуне побач стаялі… Ну, але ж можа хто і раскажа. Або ў інтэрнэце дзеці самі прачытаюць…
— Казуляў у нас развялося… Ніколі раней так часта не бачыла. Раней яны неяк былі ў тым лесе… дзе я ў грыбы хаджу. А цяпер дык і на другі бок ад мястэчка, нядаўна ехалі вечарам з суседняй вёскі, дык з боку могілак тры дарогу перабягалі.
— Ну, у тым лесе я і раней, годзе ў дваццатым, іх часта сустракаў. А на другі бок, колькі ні хадзіў, ні разу не бачыў… Ну але што ім — людзей менее, зверыны более, ніхто ім не перашкаджае.
— Лес у нас рэжуць. Кажуць, што з-за караеда… Апошнія гады дужа многа сталі лес рэзаць. Таго лесу, што каля пуцей — палавіны ўжо няма.
— А па чыгунцы гэтулькі ж вывозяць?
— Возяць, але ўжо не столькі. Да восені [калі набылі моц санкцыі Еўрасаюза, якія забаранілі імпарт драўніны з Беларусі] яшчэ шчапу грузілі, цяпер ужо не грузяць. Ні ў нас, ні ў P. [суседняй станцыі].
— А што з тым чалавекам, які тартак быў адкрыўшы?
— Закрылася ўсё. Нічога не робіць. Людзей ён доўга не хацеў звальняць, на нешта спадзяваўся. Але цяпер ужо ўсё, нічога не робяць.
— А ці шмат ў яго людзей рабіла?
— Было… Досыць шмат. А цяпер ужо дужа няма куды і пайсці на работу. Засталіся чыгунка, лясніцтва, школа і калгас.
— Ну, але можа хоць лес застанецца, не будуць ужо так рэзаць.
— Можа.
Мы яшчэ пагаварылі пра падарожжы, пра Варшаву і Вільню, пра вайну ва Украіне, нацыянальны характар расейцаў і пра тое, што цікавага хто глядзеў апошнім часам на ютубе. Размова зацягнулася на паўтары гадзіны. Уражанне ад расповедаў… засталося трохі сумнае, але і праз яго праглядаецца ціхая надзея.
