Ёвіца Станішыч. Фота: Pool via AP
Чарнагорац Ёвіца Станішыч і яго намеснік, харват Франка Сіматавіч (па мянушцы Фрэнкі) — высокапастаўленыя югаслаўскія афіцэры. Станішыч узначальваў Службу дзяржаўнай бяспекі Югаславіі, а Сіматавіч быў яго намеснікам і кіраваў спецпадраздзяленнем, якое выконвала асабістыя ўказанні апошняга прэзідэнта гэтай краіны, піша Бі-бі-сі.
Міжнародны трыбунал па справах былой Югаславіі пры ААН (ён працаваў з 1993 па 2017 год) дамогся арышту і выдачы ў Гаагу Станішыча і Сіматавіча яшчэ ў 2003 годзе. Наступныя 10 гадоў суд патраціў на тое, каб даказаць, што яны абодва датычныя да арганізацыі захопу гарадка Басанскі-Шамац сербскімі ўзброенымі фармаваннямі.
Басанскі-Шамац (цяпер ён называецца проста Шамац, а размешчаны на тэрыторыі Босніі) — гарадок з насельніцтвам каля 5 тысяч чалавек. Да пачатку вайны і распаду Югаславіі большасць насельніцтва тут складалі баснійцы і сербы.
У красавіку 1992 года мястэчка было захоплена сербамі, тут пачаліся рабаванні, згвалтаванні, разбурэнне культавых устаноў. На тэрыторыі мястэчка з'явілася шэсць цэнтраў утрымання пад вартай для баснійцаў і харватаў. Там іх збівалі і катавалі. Суду ў Гаазе таксама было вядома аб некалькіх пазасудовых пакараннях смерцю мірнага насельніцтва.
У 2013-м годзе Гаагскі трыбунал па справах былой Югаславіі не прызнаў, што Станішыч і Сіматавіч удзельнічалі ў распрацоўцы і падрыхтоўцы гэтага наступу. Абодва былі апраўданыя, у рашэнні суда гаварылася, што дастатковых доказаў іх віны не знайшлося.
У 2015-м годзе апеляцыйная інстанцыя, куды звярнуўся бок абвінавачання, абскардзіла апраўдальны прысуд. Новае разбіральніцтва працягвалася да 2021 года.
У 2021-м, калі трыбунал па справах былой Югаславіі ўжо перастаў працаваць, а яго змяніў суд ААН, быў абвешчаны новы прысуд. У ім гаварылася, што Станішыч і Сіматавіч былі часткай узгодненай змовы, якую ўзначальваў Слабадан Мілошавіч, з мэтай выгнання харватаў і баснійскіх мусульман са сваіх зямель і стварэння там сербскай тэрыторыі.
Абодва атрымалі па 12 гадоў пазбаўлення волі, і цяпер ужо яны абскардзілі прысуд. Аднак у сераду трыбунал ААН па ваенных злачынствах не толькі пацвердзіў рашэнне першай інстанцыі, але і павялічыў тэрмін Станішычу і Сіматавічу да 15 гадоў пазбаўлення волі. Гэты прысуд канчатковы і абскарджанню ён не падлягае. Абодвум экс-высокапастаўленым вайскоўцам цяпер па 72 гады.
Гэта апошняя вялікая справа аб злачынствах у былой Югаславіі, якую разглядаў (у розных юрысдыкцыях) Міжнародны суд. Усяго за час яго працы там прайшло больш за 140 працэсаў аб ваенных злачынствах. Адным з абвінавачаных быў экс-прэзідэнт Югаславіі Слабадан Мілошавіч, ён памёр у 2006-м, не дажыўшы да прысуду.
Самае суровае пакаранне ў розныя гады атрымалі першы прэзідэнт Рэспублікі Сербскай (самаабвешчанае ўтварэнне, якое больш не існуе, на тэрыторыі Босніі) Радаван Караджыч, начальнік яго штаба Ратка Младзіч, афіцэры Станіслаў Галіч, Вуядзін Попавіч і Здраўка Толімір, а таксама баснійскі вайсковец Мілан Лукіч — пажыццёвае зняволенне за генацыд.
