Cimaci Snajder: Kali Ukraina pieramoža ŭ vajnie, šaniec stać narmalnaj krainaj źjavicca i ŭ Rasii
Kali Ukraina pieramoža ŭ vajnie, i ŭ Rasii źjavicca šaniec stać narmalnaj krainaj, a nie praciahvać ličyć siabie impieryjaj. Tamu my majem spravu z vajnoj za niezaležnaść Ukrainy, a taksama za postimpierskuju budučyniu Rasii i budučyniu jeŭrapiejskaj intehracyi, śćviardžaje ŭ intervju dla francuzskaha partała Mediapart amierykanski historyk, prafiesar Jelskaha ŭniviersiteta Cimaci Snajder.
09.06.2022 / 07:51
Hetaja vajna nahadvaje nam pra toje, nakolki važnaja była Ukraina dla jeŭrapiejskaha paradku — abo jaho parušeńnia — na praciahu apošnich 100 hadoŭ. Ukraina była centralnaj u prajekcie Stalina i ŭ prajekcie Hitlera. Jana źjaŭlajecca centralnaj i ŭ idei impieryi Pucina.
Ja nie dumaju, što ŭ nas budzie mir i stabilnaść u Jeŭropie, pakul Ukraina nie budzie całkam intehravanaja ŭ hetuju Jeŭropu.
Kałanijalny dyskurs vielmi karysny nie tolki dla razumieńnia Rasii, ale i dla historyi Jeŭropy. Pucin faktyčna prymianiaje kałanijalnuju movu, jakuju jeŭrapiejcy vykarystoŭvali na praciahu 500 hadoŭ. Ale jon vynachodzić novuju formu rasijskaha kałanijalizmu.
Viadoma, isnuje tradycyja Rasijskaj impieryi. Adnak ideja ab tym, što Ukrainy nie isnuje i što ŭkraincy na samaj spravie źjaŭlajucca ruskimi, źjaŭlajecca radykalnaj navat pa mierkach ruskaha nacyjanalizmu.
Stalin na asabistym vopycie dobra viedaŭ, što Ukraina — heta realnaść. U jaho było značna bolš dośviedu pracy z Ukrainaj, čym u Pucina. Jon užyŭ suprać jaje represii, kali ŭ jaho pačalisia prablemy z kalektyvizacyjaj, ale jon nikoli nie zajaŭlaŭ, što jaje nie isnuje. Dla jaho Ukraina była pahrozaj, jana nie była łajalnaj, jaje treba było pakarać.
Viartajučysia da 1930-ch hadoŭ, varta padkreślić, što ŭkrainskaja pamiać pra hety pieryjad mocna adroźnivajecca ad rasijskaj. Ukraincy viedajuć ź siamiejnych historyj, što arhanizavany hoład zabiŭ miljony ludziej, u toj čas jak rasijanie vychavanyja ŭ pierakanańni, što ŭsie paciarpieli adnolkava. I kali ŭkraincy kažuć pra Haładamor (3,3 miljona zahinułych), jany skardziacca niezrazumieła na što, abo jany prosta nacyjanalisty.
Asnoŭnyja adroźnieńni pamiž Rasijaj i Ukrainaj
Čamu rasijskaje i ŭkrainskaje hramadstvy siońnia nastolki roznyja? Z adnaho boku, adnadušny supraciŭ, bajavy duch, žadańnie być źviazanym ź Jeŭropaj; z druhoha boku, pasiŭnaść, adsutnaść krytyčnaj dystancyi ŭ adnosinach da ŭładaŭ, malusieńkaja apazicyja…
1) Pierš za ŭsio, Ukraina prajšła praz usie asnoŭnyja etapy jeŭrapiejskaj historyi, čaho nielha skazać pra Rasiju. Kali ŭziać francuzskija abo zachodniejeŭrapiejskija histaryčnyja aryjenciry, takija jak siaredniaviečnaja dziaržava, Reniesans, Refarmacyja, baroka: usie hetyja rečy prysutničali va Ukrainie, u adroźnieńnie ad Rasii.
2) Ź inšaha boku, palityčnaja historyja Ukrainy pačałasia ŭ XVII stahoddzi ź idei paŭstańnia. Kazackaje paŭstańnie XVII stahoddzia sapraŭdy było protanacyjanalnym rucham; u im prysutničali moŭnyja, relihijnyja i ekanamičnyja elemienty. U historyi Rasii nie było ničoha padobnaha.
3) Narešcie, kali ŭ XIX stahoddzi ŭ Rasijskaj impieryi paŭstaŭ ukrainski nacyjanalny ruch, jon byŭ vidavočna aryjentavany na ludziej, a nie na dziaržavu. Ukrainski historyk Michaił Hrušeŭski pisaŭ hetuju historyju z punktu hledžańnia sukupnaści novych idej, sacyjalnych faktaŭ, movy i kultury, a nie z punktu hledžańnia dziaržavy.
U Rasii, kali składali jaje historyju, usie pisali pra impieryju i mahutnaść dziaržavy.
4) Kali pierajści da siońniašniaha dnia, to jość jašče adzin elemient, na jaki mała chto źviartaŭ uvahu: heta moŭnaje pytańnie. Viadoma, važna, kab va ŭkraincaŭ była svaja mova. Ale kiepska ŭśviedamlajecca toj fakt, što va ŭkraincaŭ dźvie movy. I jany pastajanna pieraklučajucca z adnoj na inšuju, što nadaje im peŭnuju hnutkaść rozumu. Heta adna z tych rečaŭ, jakija adroźnivajuć ich ad ruskich.
Jość ukraincy, jakija havorać tolki pa-rusku, inšyja robiać upor na toje, kab havaryć tolki pa-ŭkrainsku, ale mnohija pierachodziać z adnoj na inšuju, u zaležnaści ad svaich patrebaŭ. Ukrainskija sałdaty, naprykład, značnuju častku času havorać pa-rusku. Mova kamandavańnia — ukrainskaja, jany vykarystoŭvajuć ukrainskuju, kab pieraškodzić rasijskaj raźviedcy, ale pamiž saboj jany vielmi časta havorać pa-rusku.
Viadoma, z-za vajny ahulnaja tendencyja ŭ prasoŭvańni ukrainskaj, a nie ruskaj movy.
Ale ja dumaju, što kali kanflikt skončycca, Ukraina budzie bolš padobnaja na Šviejcaryju, dzie ludzi vykarystoŭvajuć francuzskuju ci niamieckuju movu, nie majučy na ŭvazie, što jany francuzy ci niemcy.
5) Jość jašče adna reč, jakaja adroźnivaje hetyja dźvie krainy. Ukraina — vielmi decentralizavanaja kraina, jak u instytucyjanalnym, tak i ŭ mientalnym płanie. Ukraincy ličać, što palityka — heta miascovaja palityka: kali vy chočacie, kab niešta było paśpiachovym, vy pavinny rabić heta ź ludźmi na miescach. Heta bačna pa tym, jak viadziecca vajna: jość niejkaje durnoje rašeńnie, pryniataje adnym čałaviekam u Maskvie, i ludzi prosta vykonvajuć zahady.
Va Ukrainie papularny prezident daje ahulnyja ŭkazańni, jakija ŭ značnaj stupieni vykonvajucca aficerami nižejšaha źviana pa ŭsioj krainie pry dapamozie miascovych supołak. Heta zusim inšaje razumieńnie taho, jak pavinna vieścisia vajna.
6) U dačynieńni da Druhoj suśvietnaj vajny roźnica vielmi važnaja. Praŭda ŭ tym, što ŭkraincy paciarpieli značna bolš, čym ruskija. Ale ruskija sprabujuć manapalizavać hetyja pakuty, što vyklikaje va ŭkraincaŭ razdražnieńnie.
7) Viadoma, jość jašče adno roznahałossie — z nahody Savieckaha Sajuza. U rasijskim dyskursie Stalin u asnoŭnym pradstaŭleny jak efiektyŭny lidar, u toj čas jak va Ukrainie jaho ličać tym, chto ździajśniaŭ złačynstvy.
8) Tym nie mienš, historyja XXI stahoddzia taksama maje vyrašalnaje značeńnie dla razumieńnia adroźnieńniaŭ pamiž dźviuma krainami. Niahledziačy na ciažkaści, ukraincam udałosia zachavać demakratyčnyja vybary, mianiać svaich lidaraŭ… Heta nie adnosicca da rasiejcaŭ, jakija nikoli nie mianiali adnaho lidara na druhoha šlacham demakratyčnych vybaraŭ: Pucin byŭ pryznačany kamandaj Jelcyna, a z tych časoŭ sapraŭdnych vybaraŭ nie było.
Za 30 hadoŭ heta akazała ŭpłyŭ na toje, jak ukraincy bačać samich siabie. Jany zachavali pamiać pra Majdan 2013—2014 hadoŭ, pamiać pra «aranžavuju revalucyju» 2004—2005 hadoŭ, pamiać pra krainu, zdolnuju samastojna vyrašać, ź jakimi sajuźnikami jana choča być. Heta pamiać, jakoj niama ŭ ruskich, tamu što jany nikoli ničoha padobnaha nie ździajśniali.
Vajna na źniščeńnie ŭkrainskaj nacyi
I dla Stalina, i dla Hitlera čarnaziom Ukrainy byŭ vielmi važnym resursam. Jak heta było dla Polščy ŭ XVII stahoddzi, dla Afinaŭ u staražytnaści… Tak było na praciahu 2500 hadoŭ! Heta adna z pryčyn, čamu Ukraina tak časta stanaviłasia arenaj vojnaŭ.
Adnak ja nie dumaju, što dla Pucina heta hałoŭnaja matyvacyja. U chodzie hetaj vajny rasijskaja armija pasprabuje vycisnuć usio mahčymaje z hetych resursaŭ i nanieści jak maha bolšyja straty.
Ale z ekanamičnaha punktu hledžańnia raźviazvańnie hetaj vajny było nie ŭ intaresach Pucina.
U asnoŭnym heta ideałahičnaja vajna, zasnavanaja na idei, što Ukrainy nie isnuje, i na viery ŭ toje, što jon, jak lidar Rasii, pavinien vykanać svajo pryznačeńnie.
Na samaj spravie heta častka ahulnaha prajekta pa razbureńni ŭkrainskaj dziaržavy i ŭkrainskaha hramadstva. Voś meta hetaj vajny: źniščyć ukrainskuju nacyju. Razvalić ukrainskuju ekanomiku, departavać žančyn i dziaciej, zabivać mužčyn, spalvać bibłijateki i archivy… — usio heta častka adnaho prajekta: źniščyć ukrainskuju nacyju.
I kali kazać, naprykład, pra błakavańnie 22 młn ton zbožža ŭ partach Čornaha mora, to ŭ lubym vypadku heta nie pryčyna, pa jakoj Pucin zadumaŭ hetuju vajnu. Ciapier, kali my znachodzimsia ŭ centry kanfliktu, rasijski prezident rady vykarystoŭvać pradukty charčavańnia ŭ jakaści zbroi, bačyć miljony haładajučych ludziej pa ŭsim śviecie, kraści zbožža, addavać jaho Siryi abo sprabavać pradać. Heta zbroja vajny i jašče adzin sposab źniščyć ukrainskuju nacyju.
Hienacyd
Ja nastojvaju, što my majem spravu z hienacydam mienavita ŭ jurydyčnym sensie hetaha termina. U Kanviencyi ab papiaredžańni złačynstva hienacydu i pakarańni za jaho, pryniataj AAN u 1948 hodzie, vyznačeńnie hienacydu zasnavana na dvuch elemientach: namiery i dziejańniach.
Zvyčajna ciažej za ŭsio dakazać mienavita namier. U dadzienym vypadku heta zusim nieskładana.
U adroźnieńnie ad bolšaści minułych hienacydaŭ, Rasija nie pierastaje havaryć pra svaje namiery ździejśnić hienacyd. Jana robić heta pastajanna, jak byccam heta niejki vyklik, kinuty Zachadu.
Kali Pucin kaža, što niama ŭkrainskaj nacyi abo ŭkrainskaj dziaržavy, dla śpiecyjalistaŭ pa hienacydu — heta mova hienacydu. Zajavy ab namierach zychodziać z samaha vierchu rasijskaj dziaržavy, i ich pastajanna paŭtarajuć pa dziaržaŭnym telebačańni. Redkaja televizijnaja dyskusija abychodzicca biez taho, kab chto-niebudź nie kazaŭ pra źniščeńnie ŭkrainskaj nacyi.
Likvidacyja nacyi nie aznačaje vyniščeńnie ŭsiaho naroda. Adnak źniščeńnie ŭsiaho nasielnictva krainy — nie adziny sposab ździajśnieńnia hienacydu. Kali b heta było tak, to navat Chałakost nie byŭ by hienacydam, tamu što nie ŭsie habrei byli zabityja.
Vy ździajśniajecie hienacyd, kali majecie namier źniščyć ceły narod i robicie peŭnyja dziejańni z hetaj metaj. A ciapier rasijski režym praciahvaje pryznavacca ŭ svaim namiery. Heta vyklučny fakt: u hetym hałoŭnaje adroźnieńnie ad Chałakosta i inšych złačynstvaŭ minułaha.
Rasijskaje kiraŭnictva praciahvaje havaryć toje, što jano robić. Praktyka taksama dosyć jasnaja. Departacyja žančyn i dziaciej u Rasiju z metaj asimilacyi źjaŭlajecca parušeńniem artykuła II raździeła Kanviencyi ab papiaredžańni złačynstva hienacydu i pakarańni za jaho, u jakim kankretna havorycca, što «hvałtoŭnaja pieradača dziaciej z adnoj čałaviečaj hrupy [nacyjanalnaj, etničnaj, rasavaj abo relihijnaj] u inšuju» źjaŭlajecca hienacydam.
Čamu Ukraina pavinna pieramahčy
Viadoma, u našych intaresach, kab Ukraina vyjhrała vajnu jak maha chutčej. Luby inšy zychod asłabić našyja demakratyi i zaachvocić ahresara, palehčyć prymianieńnie jadziernaj zbroi… Pieramoha Rasii stanie kašmaram dla biaśpieki ŭsiaho śvietu.
Adnak dypłamatyja u dadzieny momant niedarečnaja. Paźniej budzie darečna abmierkavać pahadnieńnie, miežy, mahčymyja sastupki — ale tolki kali Ukraina vyjhraje vajnu.
Mianie niepakoić punkt hledžańnia, što dypłamatyja moža zamianić pieramohu. Vy nie možacie damahčysia pieramohi z dapamohaj dypłamatyi. Tolki kali vy vyjhrajecie vajnu.
Ja b dadaŭ, što jašče adnoj pryčynaj, pa jakoj Ukraina pavinna pieramahčy, źjaŭlajecca mienavita budučynia Rasii. Usie jeŭrapiejskija krainy, uklučajučy Francyju, zmahli paśla zakančeńnia impierskaha pieryjadu ŭmacavać svaju respubliku, svoj roskvit, svajo viaršenstva zakona.
Kali Ukraina pieramoža ŭ vajnie, u Rasii źjavicca šaniec stać narmalnaj krainaj, a nie praciahvać ličyć siabie impieryjaj. Tamu my majem spravu z vajnoj za niezaležnaść Ukrainy, a taksama za postimpierskuju budučyniu Rasii i budučyniu jeŭrapiejskaj intehracyi.