Trend: va ŭsich raźvitych krainach u moładzi jeździć za rulom bolš nie modna
Heta moža mieć vialikija kulturnyja, ekanamičnyja i palityčnyja nastupstvy.
28.02.2023 / 09:36
Niaredka ŭ našym hramadstvie možna pačuć raznastajnyja stereatypy, źviazanyja z asabistym aŭto. Časta svaja «łastaŭka» ŭsprymajecca jak svojeasablivy kvitok da niezaležnaści. Nie z’iaŭlajecca vyklučeńniem i Biełaruś: u pryvatnaści, raspaŭsiudžany stereatyp pra toje, «što za mužyk biez mašyny» siarod peŭnaj častki biełaruskaha hramadstva. Ale ŭsio bolš moładzi ŭ śviecie pačynaje stavicca da nabyćcia ŭłasnaha aŭtamabila bolš asensavana, raspaviadaje The Economist.
Na pieršy pohlad, luboŭ da asabistaha aŭtamabila nie spyniajecca dahetul. Kolkaść kiroŭcaŭ na darohach śvietu praciahvaje raści amal paŭsiudna. Tak, u minułym hodzie adlehłaść, jakuju prajechali amierykanskija aŭtamabilisty, dasiahnuła novaha pika. Kaliści atrymańnie paśviedčańnia kiroŭcy ŭ ZŠA było amal univiersalnym rytuałam pierachodu ŭ darosłaje žyćcio. Ale jość prykmiety, što heta pastupova mianiajecca.
Ad ZŠA da Narviehii ŭsio bolšaja kolkaść haradoŭ i miascovych palitykaŭ prymaje antyaŭtamabilnyja zakony, źmianšajučy kolkaść parkovačnych miescaŭ, pierakryvajučy darohi i źmianiajučy praviły płaniroŭki, kab addać pieravahu piešachodam, a nie kiroŭcam.
Što pakazvaje statystyka
Šmat što zaležyć naturalna ad hieahrafičnych i demahrafičnych faktaraŭ. Tak siaredniestatystyčny amierykanski kiroŭca štohod prajazdžaje prykładna ŭdvaja bolš, čym typovy francuz. Amal stahoddzie budaŭnictva daroh pryviało da razrastańnia haradoŭ, u jakich ciažka pierasoŭvacca inšym sposabam. I tym nie mienš navat u ZŠA dola ludziej z paśviedčańniem kiroŭcy ŭpała ŭ kožnaj uzrostavaj hrupie da 40 hadoŭ i, pavodle apošnich danych, usio jašče źmianšajecca. I navat tyja, u kaho jany jość, jeździać mienš. Pamiž 1990 i 2017 hadami adlehłaść, jakuju prajazdžajuć kiroŭcy-padletki ŭ Amierycy, skaraciłasia na 35%, a va ŭzroście 20—34 hadoŭ — na 18%. Mienavita kiroŭcy starejšaha ŭzrostu ŭsio jašče pavialičvajuć trafik, bo ludzi, jakija vyraśli z aŭtamabilami, nie admaŭlajucca ad ich na piensii.
Padobnaja tendencyja dobra zamacavałasia ŭ Jeŭropie. U Brytanii za apošnija 20 hadoŭ dola padletkaŭ, jakija ŭmiejuć kiravać aŭtamabilem, skaraciłasia amal udvaja — z 41% da 21%. Niahledziačy na toje, što va ŭsich krainach Jeŭrasajuza aŭtamabilaŭ ciapier bolš, čym kali-niebudź, tym nie mienš, siaredniaja adlehłaść, projdzienaja kožnym ź ich, z pačatku novaha tysiačahoddzia skaraciłasia bolš čym na 10 %. Vyklučeńnie składali adnosna novyja krainy-čalcy JeS, naprykład, Polšča. Navat u Hiermanii, dzie ruchavik unutranaha zharańnia zjaŭlajecca nacyjanalnym tatemam, kiroŭcy naciskajuć na tarmazy.
Tendencyja asabliva mocnaja ŭ vialikich haradach. Adno daśledavańnie, praviedzienaje ŭ piaci jeŭrapiejskich stalicach: Bierlinie, Kapienhahienie, Łondanie, Paryžy i Vienie — pakazała, što kolkaść pracoŭnych pajezdak na aŭtamabili značna skaraciłasia paśla pika ŭ 1990-ja hady. U Paryžy kolkaść pajezdak na adnaho žychara ŭpała nižej za ŭzrovień 1970-ch hadoŭ.
Pryčyn moža być šmat
Nichto nie da kanca ŭpeŭnieny, čamu maładyja ludzi akazvajucca ŭstojlivymi da čaraŭ vałodańnia zapavietnaj mietaličnaj skrynkaj na čatyroch kołach. Rost internetu — adna z vidavočnych pieradumoŭ: čym bolš vy možacie vyklikać dastaŭku dachaty, hladzieć filmy doma, tym mienš vam treba kudyści vyjazdžać. Adzin brytanski dakład, apublikavany ŭ 2018 hodzie, u jakaści mažlivych pryčyn nazyvaje rost kolkaści niebiaśpiečnych abo nizkaapłatnych pracoŭnych miescaŭ, źnižeńnie mahčymaściej vałodańnia asabistym domam i tendencyju ŭ maładych ludziej praciahvać navučańnie. Rost mabilnych dadatkaŭ pa vykliku taksi amal dakładna taksama ŭnios svoj układ, jak i bolš vysokija strachavyja ŭznosy dla maładych kiroŭcaŭ, bo siaredni košt vałodańnia aŭtamabilem i prajezdu na im niaŭchilna raście.
Inšyja pryčyny vyhladajuć bolš kulturnymi. Adnym z važnych faktaraŭ matyvacyi, prynamsi, dla samych addanych, zjaŭlajecca zaniepakojenaść źmianieńniem klimatu. Pry hetym padzieńnie papularnaści aŭtamabilaŭ siarod ludziej da 40 hadoŭ suhučna z nastrojami horadabudaŭnikoŭ i ŭrbanistaŭ, jakija bolš za dva dziesiacihoddzi vystupajuć suprać aŭtamabilaŭ. Časam im udavałasia damahčysia pryniaćcia surjoznych i śmiełych praviłaŭ, jak uviadzieńnie płatnych zon u centry Łondana, Miłana i Stakholma, zhodna ź jakimi kiroŭcy pavinny płacić zbor za ŭjezd, što dapamahło istotna i paśladoŭna skaracić trafik.
Tendencyja nabiraje abaroty
U bolšaści vypadkaŭ nacisk na aŭtamabilistaŭ byŭ usio ž bolš pavolnym i pastupovym. U Brytanii mnohija miascovyja saviety pačali ŭvodzić «mikrarajony z nizkim trafikam», pierakryvajučy svaje vulicy, kab pieraškodzić kiroŭcam «zrazać» šlach pamiž hałoŭnymi darohami. U 2020 hodzie narviežskaja stalica Osła zaviaršyła likvidacyju amal usich vuličnych parkovak u centry horada. Rezkaje padzieńnie abjomu trafika ŭ Paryžy było vyklikana ŭ tym liku taksama likvidacyjaj parkovak i vialikim pierapłanavańniem trafika. U 2021 hodzie było abvieščana ab płanach rekanstrukcyi Jelisiejskich paloŭ z metaj udvaja skaracić prastoru dla aŭtamabilaŭ i vyzvalić miesca dla piešachodaŭ i haradskoj zielaniny.
U Amierycy Ńju-Jork zabaraniŭ prajezd aŭtamabilaŭ u Centralnym parku i ekśpierymientavaŭ z zabaronaj na prajezd na niekatorych vulicach Manchetena. Za apošnija niekalki hadoŭ dziasiatki amierykanskich haradoŭ, u tym liku vialikija Minieapalis i Bostan, admianili praviły, jakija abaviazvajuć zabudoŭščykaŭ budavać peŭnuju kolkaść biaspłatnych parkovak vakoł svaich budynkaŭ. Kalifornija admianiła takija praviły pa ŭsim štacie, prynamsi, dla budynkaŭ, jakija znachodziacca adnosna blizka da hramadskaha transpartu.
Raniej takija źmieny časta naviazvalisia źvierchu. Zaraz jany ŭsio čaściej znachodziać prychilnaść siarod, prynamsi, niekatorych vybarščykaŭ. U Čykaha, naprykład, usio bolšuju rolu na haradskich miascovych vybarach adyhryvajuć viełaaktyvisty. U anhlijskim Oksfardzie žychary, jakija vystupajuć za adzinuju schiemu skaračeńnia darožnaha ruchu, uzvodziać barykady, kab spynić razjušanych kiroŭcaŭ, jakija hetyja bar’iery rassoŭvajuć. A spadarynia An Idalha vyjhrała druhi termin na pasadzie mera Paryža ŭ 2020 hodzie, hruntujučy svaju kampaniju na płanach pa pieraŭtvareńni francuzskaj stalicy ŭ «15-chvilinny horad» — ideju, u jakoj kožny rajon budzie mieć svaje ŭłasnyja kramy, spartyŭnyja zbudavańni, škoły i h. d. u miežach dasiažnaści dla karotkaj prahułki abo jazdy na rovary.
Supraćstajańnie: aŭtamabilisty niezadavolenyja
Jak pakazvaje prykład u Oksfardzie, nie ŭsie zacikaŭlenyja. U Chakni na poŭnačy Łondana samakiravańnie vymušanaje było pastavić śpiecyjalnyja abaronienyja ad vandalizmu ekrany na radarach. Miascovyja čaty ŭ sacyjalnych sietkach byli poŭnyja hnieŭnych sprečak i ŭzajemnych abvinavačvańniaŭ. U Osła adzin palityk asudziŭ płan pa likvidacyi parkovačnych miescaŭ i nazvaŭ jaho «Bierlinskaj ścianoj suprać aŭtamabilistaŭ», a miascovaja handlovaja hrupa zajaviła, što heta pryviadzie da «miortvaha horada». (Spojler: pakul što nie pryviało.)
Palityčnaja apazicyja moža zatarmazić rost antyaŭtamabilnaj palityki. Naprykład, u Ńju-Jorku heta «pryharadnyja palityki», čyje vybarščyki bolš zaležać ad aŭtamabilaŭ. U Bierlinie pravacentrysckija chryściianskija demakraty praviali kampaniju na miascovych vybarach na asnovie abarony svabody kiravańnia.
Inšy kłopat vyklikaje toje, što pa miery taho, jak centry haradoŭ, vyzvalenyja ad aŭtamabilaŭ, stanoviacca bolš pryvabnymi, jany taksama stanoviacca daražejšymi, što vyšturchoŭvaje niekatorych, asabliva siemji, u pryharady, dzie im patrebnyja mašyny. Zhodna z adnym daśledavańniem, u Amierycy žyłlo ŭ najbolš piešachodnych rajonach ciapier kaštuje na 34% daražej, čym u miescach z bolšym trafikam. Novyja technałohii taksama mohuć źmianić situacyju. Elektramabili mohuć prytupić prablemy źmieny klimatu. Jany tańniejšyja ŭ ekspłuatacyi, čym aŭtamabili, jakija pracujuć na vykapniovym palivie, što mahło b stymulavać da bolšaj aŭtamabilnaj aktyŭnaści.
Ale ŭ tych častkach Jeŭropy, dzie antyaŭtamabilnaja palityka dziejničała daŭžej za ŭsio, jana, zdajecca, pracavała tolki ŭ adnym kirunku. Džulia Macioli, daśledčyk transpartu z Dortmundskaha ŭniviersiteta, adznačaje, što amal nidzie ŭ śviecie, dzie handlovyja vulicy zrabili piešachodnymi, nie pieradumali. Jak tolki ludzi bačać pieravahi adsutnaści vialikaj kolkaści aŭto i karyści ad pierasoŭvańnia pieššu, jany zvyčajna zvykajuć. Niekalki daśledavańniaŭ pryjšli da vysnovy, što zvyčki kiravańnia, jakija sfarmiravalisia ŭ maładości, imavierna zachoŭvajucca. Chto pačaŭ jedzić — to praciahvaje jeździć. A voś mnohija junaki mohuć tak i nie pačać.