Тэатр для сярэдняга класа 2

Адна з праяў такога падыходу — вызначэнне ўласнай мэтавай аўдыторыі. Напрыклад, Драматычны тэатр беларускай арміі мусіць даваць спектаклі непасрэдна ў вайсковых частках. Таму большасць яго пастановак максімальна простыя, камерныя і мабільныя. Новы драматычны, размешчаны ва Аўтазаводскім раёне, імкнецца зацікавіць гледачоў, якія жывуць недалёка. Адпаведна, спектаклям уласцівы акцэнт на побытава-сямейныя ўзаемаадносіны герояў з мінімальнымі філасофскімі абагульненнямі. А вось Тэатр-студыя кінаакцёра ўзяў на сябе няпростую, але ўдзячную справу: прывабіць на свае пастаноўкі сярэдні клас. І спраўляецца з ёй цудоўна.

На маю думку, гэтаму калектыву ўласцівыя некалькі рысаў. Перш за ўсё, стаўка на тое, каб гледачы адпачылі пасля працоўнага дня. Нездарма ў рэпертуары пераважаюць камедыі, дэтэктывы і меладрамы (прычым драматургічныя творы жанрава трансфармуюцца: напрыклад, твор Карэла Чапэка «Сродак Макропуласа», філасофская п’еса, ператвараецца ў дэтэктыў). Наведнік Тэатра-студыі мусіць або ад душы смяяцца, або цішком выціраць сентыментальныя слёзы. Дарэчы, за задавальненне трэба плаціць. Нездарма ў Тэатра-студыі самыя дарагія квіткі сярод сталічных драматычных тэатраў.

Тэатру-студыі кінаакцёра таксама ўласцівая роўнасць, стабільнасць і пэўная прадказальнасць спектакляў. Глядач не павінен урэшце рабіцца ахвярай ні звышсучаснага прачытання, ні побытавай пошласці або сюжэтнай банальнасці. Нездарма апошнія прэм’еры («№ 13», «Сродак Макропуласа», «Хто смяецца апошнім») паводле агульнай скіраванасці шмат у чым падобныя. У той жа час у рэпертуары амаль няма відавочна правальных пастановак, якія б прымусілі снобаў сысці падчас дзеяння. Таму аўдыторыя Тэатра-студыі застаецца стабільнай.

Першае значэнне ў тэатрах для сярэдняга класа, вядома ж, аддаецца акцёрам і толькі акцёрам! Ніякага рэжысёрскага самавыяўлення! Пастаноўшчыкі хутчэй патрэбныя для таго, каб не сапсаваць агульны мізансцэнічны малюнак і дапамагчы «зоркам» рэалізаваць сябе. У большасці спектакляў наўрад ці знойдзеш рэжысёрскія адкрыцці. Але адначасова сустракаецца шэраг удалых акцёрскіх работ (напрыклад, Уладзімір Мішчанчук — Чарнавус спектаклі «Хто смяецца апошнім»).

Па вялікім рахунку, амаль кожны беларускі тэатр працуе з сярэднім класам і арыентуецца на яго культурныя патрэбы.

Але частка калектываў вымушаная (хоць бы на словах) арыентавацца на эталонныя ўзоры высокага мастацтва і (адпаведна магчымасцям) імкнуцца да стварэння інтэлектуальнага прадукту. У адрозненне ад іх Тэатр-студыя кінаакцёра адкрыта працуе на публіку і шчыра лічыць такі падыход сваёй галоўнай вартасцю.

Асаблівасці такога падыходу цалкам выяўляюцца ў новай прэм’еры тэатра — у «Безыменнай зорцы» Міхаіла Себасцьяна. Яе аўтар, румынскі празаік, драматург, літаратурны крытык, вядомы на постсавецкай прасторы менавіта дзякуючы гэтаму твору. Дзеянне ў «Безыменнай зорцы» пачынаецца ў 1930-я гады на чыгуначнай станцыі правінцыйнага румынскага гарадка, дзе нават не спыняюцца цягнікі. Але ў адзін з дзён экспрэс «Сіная-Бухарэст» робіць прыпынак, каб высадзіць безбілетную пасажырку Мону (Валерыя Арланава), якая спрабуе расплаціцца за праезд фішкамі з казіно. Тым часам на вакзал прыходзіць мясцовы школьны настаўнік Марын Мірою (Павел Харланчук, запрошаны акцёр Купалаўскага тэатра)…

Існуюць дзве найбольш вядомыя інтэрпрэтацыі п’есы Себасцьяна. Першая з іх належыць Георгію Таўстаногаву. «Безыменная зорка» (1956), вырашаная як камедыя, зрабілася першым спектаклем, які рэжысёр паставіў у ленінградскім БДТ, і сімвалізавала пачатак агромністай тэатральнай эпохі ў гэтым калектыве. Другая ўвасобленая ў двухсерыйным фільме Міхаіла Казакова (1978), дзе дамінавалі элегічнасць і светлы сум. На поспех стужкі паўплывала віртуозная ігра Ігара Касталеўскага і Анастасіі Вярцінскай, якія выканалі ролі галоўных герояў.

Мастацкі кіраўнік Тэатра-студыі кінаакцёра Аляксандр Яфрэмаў пайшоў па шляху, які чакала ад яго пастаянная публіка. Жанр спектакля пазначаны як рамантычная меладрама. Адпаведна, перад галоўнымі выканаўцамі стаялі дзве задачы: увасобіць гісторыю кахання Моны і Марына (= рамантыка) і адначасова патлумачыць гледачам непазбежнасць іх расстання (= меладрама).

У фільме героі І. Касталеўскага і А. Вярцінскай выглядалі як рамантыкі, дзівакі і жыхары іншай планеты (магчыма, той самай безыменнай зоркі). Сваімі паводзінамі і ўчынкамі яны цалкам адрозніваліся як ад пустых, нецікавых жыхароў горада, так і ад цынічнага сябра Моны Грыга, які прыязджаў за ёю (у выкананні самога М. Казакова). Таму жыхаркі гэтага горада, якія не зразумелі Марына, выклікалі толькі спачуванне. А вось у спектаклі Тэатра-студыі перад гледачамі паўстае абсалютны зямны дуэт. У гераіні В. Арланавай ёсць рамантыка, але няма дзівацтва. У Марына ў выкананні П. Харланчука хапае дзівацтва, але амаль адсутнічае рамантыка. У абодвух выпадках на кароткачасовае шчасце герояў уплывае шчаслівы збег абставінаў. Але калі ў фільме на яго ўплывае ўнутранае падабенства характараў, дык у спектаклі гэтага няма. Таму Грыг (Віктар Рыбчынскі) абсалютна мае рацыю: узаемаадносіны Моны і Марына апрыёры асуджаныя і нават у нечым бессэнсоўныя.

Такую ідэю падкрэслівае і трактоўка вобраза мадэмуазель Куку. У фільме М. Казакова выканаўца гэтай ролі Святлана Кручкова некалькімі штрыхамі раскрыла лёс сваёй гераіні. Хутчэй за ўсё, тая не знайшла асабістага шчасця і хавала няспраўджаныя мары пад маскай агрэсіўнасці і занудства. У разгляданым спектаклі гэты вобраз выведзены, бадай, толькі для таго, каб прадэманстраваць ў мадэмуазель (Ларыса Маршалава) поўную адсутнасць густу. А яшчэ пераканаць Мону — у будучыні яна можа зрабіцца такой жа, калі застанецца ў правінцыі.

Калі быць педантам, можна доўга і занудна пералічваць спрэчныя моманты ў спектаклі. Напрыклад, пытанні выклікае сцэнаграфія Ігара Хруцкага. Перш за ўсё, яна надзвычай перагружаная побытавымі дэталямі. Акрамя таго, дзеянне спярша разгортваецца ў кабінеце начальніка станцыі (левая частка сцэны), потым у кватэры ў Марына (правая частка). Таму атрымліваецца, што ўвесь спектакль палова сцэны аказваецца пустой.

Можна крытыкаваць і іншыя моманты. Але ці так гэта прынцыпова? Па вялікім рахунку, стваральнікі спектакля цалкам дасягнулі сваёй мэты. Калі ў фільме за простым сюжэтам хавалася трагедыя амаль шэкспіраўскага маштабу, дык на сцэне Тэатра-студыі ўсё ператвараецца ў рамантычную меладраму.

Згодна з тэкстам Себасцьяна, Мона, убачыўшы зорнае неба і Вялікую Мядзведзіцу, са шкадаваннем кажа: «Столькі людзей жывуць, не бачыўшы яе». «Ім толькі здаецца, што яны жывуць», — адказвае ёй настаўнік. Напэўна, гледачам Тэатра-студыі кінаакцёра, якія не глядзяць старое савецкае кіно і якім няма з чым параўноўваць, таксама здаецца, што яны бачылі сапраўдную «Безыменную зорку».

Дзяніс Марціновіч, budzma.org

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ