У межах праекта «Жыццё (не)звычайнага беларуса» акцёр Ігар Сігаў распавёў пра скандальны сыход з пасады дырэктара Тэатра беларускай драматургіі, пра новую палітыку Міністэрства культуры і пра тое, чаму ў Беларусі не атрымліваецца зняць блокбастар.
— Ігар, як вас, акцёра, чалавека творчага, занесла ў чыноўнікі ад культуры?
— У той час тэатр, у якім я працаваў амаль дваццаць гадоў, творча паміраў, і я разумеў: трэба нешта мяняць. Павел Паўлавіч Латушка прапанаваў мне пасаду дырэктара: «Пойдзеш?» Я сказаў: «Так».
Я зрабіў гэта для таго, каб выцягнуць тэатр з творчай ямы. У Тэатры беларускай драматургіі я з 1994 года. Мне здавалася, разумею, як можна ўсё змяніць. Таму пайшоў на гэтую пасаду. Але, мяркуючы па ўсім, я так і не стаў чыноўнікам. Са мной не прадоўжылі кантракт.
— Як вы лічыце, атрымалася ў вас выцягнуць тэатр з творчай ямы?
— Гэта дакладна атрымалася. Паглядзіце спектаклі, якія былі зробленыя за два гады. Яны ўсе розныя: па жанры, па ўвасабленні. Восем спектакляў паставілі за два гады. Кожная прэм'ера была падзеяй. Гэта былі розныя рэжысёры, з розным светапоглядам. У тым ліку і замежнікі.
Атмасфера ў тэатры змянілася. Раней акцёры падыходзілі да раскладу і да загадаў аб размеркаванні на ролі і з палёгкай выдыхалі: «Дзякуй Богу, мяне няма». Калі я працаваў дырэктарам, такога не было. Пасля таго, як вывешвалі размеркаванне на ролі, акцёры прыходзілі да мастацкага кіраўніка і пыталіся, чаму яны не занятыя. Прага працы, творчасці — гэта дорага каштуе.
— Як вам гэта ўдалося?
— Мастацтва не павінна быць заціснутым, калі яно не можа гаварыць. Яму трэба даваць дыхаць. Я даў такую магчымасць: адкрыў фортку і запусціў глыток свежага паветра.
— Хто зацвярджае рэпертуар тэатра?
— Любую п'есу, якая бярэцца ў працу, абмяркоўвае мастацкая рада.
— У мастацкай радзе ёсць прадстаўнікі Мінкульта?
— Не. Больш за тое, мы не ўзгаднялі спектаклі, якія ставілі.
— Вы запрашалі чыноўнікаў на генеральныя рэпетыцыі?
— Не. Мы запрашалі іх на прэм'еру.
Але зараз усё змянілася. Распараджэннем Міністэрства культуры створана камісія, якая дае дабро на пастаноўку спектакля. Дырэктар паведамляе аб плане пастаноўкі, камісія чытае п'есу і зацвярджае.
Больш за тое, здаваць спектакль тэатр павінен за сем дзён да прэм'еры.
У склад гэтай камісіі ўваходзяць абсалютна далёкія ад творчасці людзі. Гэта такая дзяржпрыёмка. Тэатр пачынае залежаць ад чыноўнікаў: што рабіць, пра што казаць, пра што маўчаць. Па сутнасці, у тэатр прыйшла цэнзура.
Гэтае глупства можа прывесці да таго, што мы страцім культуру ў краіне.
Не толькі спорт лечыць нацыю, але і мастацтва. Тэатр — гэта тое люстэрка, гледзячы ў якое разумееш, што адбываецца ў краіне. Калі ж тэатр робіць толькі тое, што кажа ўрад, то гэта ўжо не мастацтва.
Паўстае пытанне: а суддзі хто? Па якім прынцыпе камісія Мінкульта будзе адбіраць п'есы? Падабаецца-не падабаецца? Гэта правакацыя ці гэта сумна?
Галоўны суддзя ў тэатры — глядач. Ён ідзе на спектакль. Народ не падманеш.
— Як тэатральная супольнасць адрэагавала на стварэнне такой камісіі? Моўчкі праглынула?
— Разумееце, маразм, які робіцца ў нашай краіне… Памятаю, калі ў нас на сцэне планаваўся канцэрт гурту «Палац», да мяне прыходзілі з органаў, пыталіся: «Навошта вы гэта робіце?» Я кажу: яны твораць мастацтва, ніякіх заклікаў са сцэны — «Давайце зрынаць уладу!» — не было.
Камісія пры Мінкульце — гэта проста яшчэ адзін абсурд. Было настолькі прадказальна, што гэта прыйдзе. Калі на кожны абсурд падымацца…
Тэатры падымаліся з нагоды аптымізацыі. Як можна пралічыць час акцёрскі? Гэта ж не завод! Як прасочыце, каб акцёр працаваў 8 гадзін?
Мне задавалі пытанні: чаму вы ставіце працоўны дзень, калі акцёр у гэты дзень не быў на працы?
Я прапаноўваў паглядзець на акцёрскія аклады: паўтара мільёна, ну, два цяпер. Акцёр у сярэднім працуе па 35 спектакляў у месяц і атрымлівае 2,5 мільёна. У наступным месяцы ў яго тыдзень свабодны, і мне прапануюць за гэты тыдзень яму не плаціць грошы.
Прыбіральшчыца ў гіпермаркеце атрымлівае ад 5 мільёнаў. Зразумела, што яна па 8 гадзін працуе. Акцёр працуе 24 гадзіны ў суткі, а плацяць яму ў два разы менш. Тая ж прыбіральшчыца прыходзіць і лічыць, што 70 тысяч за білет на спектакль — гэта дорага. І за гэтыя грошы ёй павінны паказаць ледзь не Філіпа Кіркорава.
— Як вы даведаліся пра тое, што на вас даслалі ананімку ў міністэрства?
— Мне тэлефануюць з Міністэрства культуры, кажуць: на вас прыйшла скарга. Прыходзіць камісія, пачынае разбірацца. Чытаць ананімку ніхто не даваў, вядома. Скардзіліся на неабгрунтаваныя адпачынкі за свой кошт, неабгрунтаваныя звальненні, выплаты ганарараў, прэмій, нерацыянальнае выкарыстанне бюджэтных сродкаў.
Я прашу паўтара мільярда пастановачных у год, вы мне даяце 700 мільёнаў. Але я заяўляў шэсць спектакляў. Я ў выніку пастаўлю іх, выкручваючыся, на гэтыя грошы. Кажу, колькі я вам зэканоміў? 800 мільёнаў. Дзе праўда?
…Калі я запрасіў рэжысёра з Украіны, абмеркавалі з ім ганарар. Сума не перавысіла ліміту, які атрымліваюць нашы рэжысёры. Тым не менш, міністэрства палічылі, што пяць тысяч даляраў — гэта шмат. Адзначу, што пражыванне не аплачвалі. Колькі каштуе зняць кватэру ў Мінску — усе ведаюць.
Мне рэкамендавалі заплаціць яму ў тры разы менш, хоць праца над спектаклем ужо ішла. Я кажу: «Пачакайце, якім чынам я зараз скажу рэжысёру:«Ты ведаеш, я табе ганарар заплачу меншы, чым у дамове»?». Так, Незадоўга да заканчэння кантракту мне ўпілілі вымову. Гэта была адпраўны пункт. Потым пачалося ўсё астатняе.
Казалі, што трэба прыцягваць пазабюджэтныя сродкі. Я кажу: «Хлопцы, калі я буду запрашаць у тэатр спонсараў, яны будуць дыктаваць умовы. Тады навошта вы? Прычым тут тады дзяржава?»
Правяралі ўсе мае здымачныя дні, ці браў я за свой кошт, ці плацілі мне заробак, колькі ў мяне ганарар за дзень здымак, у якіх карцінах здымаўся. Мне тэлефанавалі хлопцы з камерцыйных карцін, у якіх я працаваў, і пыталіся: «Ты што, пад следствам?» Аказваецца, ім тэлефанавалі з Мінкульта, цікавіліся ганарарам за здымачны дзень.
— Непрадаўжэнне кантракту міністэрства падавала на падставе клопату аб вашым здароўі пасля перанесенага інфаркту.
— Так, была размова. Хоць гэта смешна.
Афіцыйна міністр заявіў, што з мяне не атрымаўся чыноўнік, таму што дырэктар павінен займацца тэатрам, а не здымацца ў кіно, сказаў, што на сённяшні дзень тэатр «ляжыць» па фінансавай частцы.
Я лічу, што гэта проста штучна створаная сітуацыя. Я сказаў усё, што думаю, з нагоды працы міністэрства культуры. Калі вы не дапамагаеце, то хаця б не перашкаджайце.
Пасля сыходу мне стала лягчэй. Праўда, за тэатр крыўдна…
Зараз я не ў штаце, граю спектаклі. Працоўная кніжка ў мяне на руках. Як у беспрацоўнага.
— І як жывецца беспрацоўнаму?
— Нічога. Нармальна. Гляджу на свет іншымі вачыма. Высыпаюся, думаю пра жыццё. З'явілася больш часу для здымак. І выбар — ідзі куды хочаш. Хоць прыбіральшчыкам у супермаркет.
… На сённяшні дзень я шчаслівы чалавек: у мяне ёсць дзеці, дом, праца, я дамогся прызнання ў прафесіі. Грошы? Іх ніколі не бывае шмат. Але ўсіх грошай не заробіш, ва ўсіх фільмах не здымешся. Тое, што я магу даваць, чым я магу дзяліцца, чым узнагародзіў мяне Бог, — туды з сабой усё не забярэш. Якую памяць ты пра сябе пакінеш? І пакінеш ці наогул — пра гэта я думаю.
— Вы вучыліся на курсе ў Валерыя Мазынскага. Які галоўны ўрок вам ён вам даў?
— Ён вывеў мяне на прафесійную сцэну. У дзяцінстве я займаўся ў тэатральнай студыі ў Полацку ў Валянціны Пятроўны Нагорнай. Яна прышчапіла мне любоў да тэатра. А Валерый Яўгенавіч быў маім хросным татам. Ён шмат чаму навучыў. У першую чаргу, працаваць. Гэта мой рэжысёр.
Памятаю наша знаёмства. Я вучыўся на падрыхтоўчым аддзяленні ў Інстытуце культуры. Праходзячы міма Акадэміі мастацтваў, зайшоў паглядзець, як народ паступае. Стаю ў спартыўным касцюме і ў тапках. Выйшаў Валерый Яўгенавіч і спытаў: «Чаго ты тут стаіш? Заходзь, а то з усімі нічога не прачытаеш». І я зайшоў.
…У 2000-м, калі мянялася ўлада ў тэатры, нашы думкі разышліся. Я лічыў, што палітыка акцёра — гэта сцэна, а не Плошча.
Прайшоў час, і мы цяпер падтрымліваем стасункі. Кожны застаўся пры сваёй пазіцыі.
— Пасля здымак у фільме «Дзверы», які быў намінаваны на «Оскар», вы сталі больш запатрабаваным?
— Усё больш казалі не пра фільм, а пра тое, што дзякуючы яму я з'ездзіў у Галівуд. Я першым з беларусаў прайшоўся па чырвонай дарожцы.
Насамрэч, фільм куды больш значны. Карціна дала мне штуршок. Я атрымаў устойлівую глебу пад нагамі, зразумеў, што нічога звышнатуральнага няма. Яны такія ж людзі, як і мы. У іх іншыя ганарары, але праблемы тыя ж.
Спачатку ўсё думалі, што калі я з'ездзіў у Галівуд, то цяпер мой ганарар будзе ў разы большы. На самай справе — не. Мае здымачныя ганарары для Мінска не самыя высокія. Ганарар вызначаецца тым, што ты робіш.
— Гэта праўда, што вы плачаце над індыйскі фільмам, глядзіце Comedy club і амерыканскія баевікі? А я думала, што людзі тэатра і кіно сілкуюцца выключна высокім мастацтвам.
— Індыйскія фільмы наіўныя, прыгожыя і пазітыўныя. Дзіцем я бегаў у кінатэатр на індыйскае кіно. Там казачная каханне, жарсці. Вельмі прыгожы мілы свет, і ад гэтага хочацца плакаць.
Амерыканскія баевікі і Comedy club — гэта рэлакс. Ты можаш глядзець тэлевізар і думаць пра сваё.
Сур'ёзнае кіно прымушае цябе думаць, у яго трэба апускацца. Калі ты пастаянна працуеш над роляй, для прагляду добрай карціны трэба вызваляць час. Таму я рэдка гляджу артхаўзнае кіно. І потым, у апошні час хочацца пазітыву.
— Як вы думаеце, Ігар, чаму ў Беларусі ніяк не могуць зняць блокбастар?
— Паглядзіце на Галівуд — там камп'ютарная графіка, спецэфекты. Ты верыш у тое, што адбываецца на экране. Гэта не за тры капейкі знята.
Амерыканскае кіно накіравана на шоу. Яны дазваляюць сабе выбух бензакалонкі дзе-небудзь у Айдаха, і потым без праблем будуюць новую.
Вельмі шмат карцін на Захадзе здымаецца ў кошык. Да нас даходзіць трэцяя частка. Калі зняць у Беларусі блокбастар сусветнага ўзроўню, бюджэт Нігерыі будзе ляжаць. (Смяецца).
У нас спрабуюць з аднаго разу зняць блокбастар, нічога не выкінуўшы ў кошык. Так не бывае. Трэба вучыцца на чымсьці.
Каб зняць такі фільм, трэба глядзець амерыканскае кіно. Вось прыклад фільма «Армагедон», у якім Брус Уіліс ратуе свет. Адкуль патрыятызм? Зло заўсёды караецца. Усё, што ні робіцца, — адзін у полі воін. Амерыканцы гэта прапагандуюць. А мы падспудна разумеем: а што я адзін магу зрабіць?
Я вось таксама спрабаваў змяніць сітуацыю. Хацеў паспрабаваць, разумею, што гэта рэальна.
