Швэды ўжо ўнутры. А на ганку каля магутных калёнаў знаёмыя мастакі, на сьцяне дубовая шыльда, а насамрэч твор мастацтва, прысьвечана ўрадаваму органу Тадэвуша Касьцюшкі, які некалі ў гэтых сьценах знаходзіўся. Сярод мастакоў і вялікая постаць з ільвінай грывай аўтара шыльды з Пагоняй. Гэх, «возьмем косы ды янчаркі…»
Прыяцель кажа: сапраўды швэдзкі консул так гаворыць па‑беларуску, што нават усе склоны ў парадку ў яго. Значыцца, можна! Нават скандынаў патрапіць. Прыемна! Асабліва зважаючы на саветыкуса, што ў скрынцы нявечыць словы, зьдзекуецца з мовы нашай… Пра швэдзкага дыплямата мы чыталі дагэтуль, аднак на свае вушы пачуць — маленькая падзея. Але ня ўсе чыталі, і калі госьць пачынае нязмушана прамаўляць па‑беларуску, за сьпінай у цябе нехта раптоўна выгукае выклічнікі — ад нечаканасьці. Гэты нехта ўражаны.
Просіш адказаць дыплямата на пару сваіх пытаньняў. Але спачатку зазначаеш, што трыста год таму кароль Карл ХІІ увайшоў у горад, расейскі гарнізон пакінуў яго. Дыплямат гэтага ня ведаў. Ты ведаеш дзякуючы сваім сябрам‑гісторыкам, якія сабралі пад адной вокладкай храналягічныя зьвесткі. Напрыклад, дзеі Паўночнай вайны ў горадзе даволі падрабязна вядомыя: хто ў каго адбіваў горад, як ён пераходзіў з рук у рукі. Швэдзкі кароль у Горадні быў досыць частым наведнікам, швэдзкія жаўнеры — звычайнай зьявай.
У Сэнатарскай залі графіка з калекцыі сёньняшняга караля Швэцыі. У гэтай менавіта залі — вельмі ж незвычайная навіна! Так‑так, у замкавым палацы, дзе карціны са збораў Станіслава Аўгуста Панятоўскага былі апошнімі каралеўскімі. Мінула больш за дзьвесьце гадоў. Тут адбыўся «маўклівы сойм» і спыніла існаваньне Рэч Паспалітая. На сьценах існуе сьціплы дэкор, ня ведаю якога часу. Хацелася б верыць, што хаця б узору таго колішняга.
Зазіраю ў кнігу нашых гісторыкаў: цікаючы ад Карла ХІІ, расейцы затапілі ў Нёмане гарматы, але выканалі загад Пятра І, уратавалі жывую сілу. А ў горадзе іхняга войска было як прусакоў: сорак пяць(!) батальёнаў пяхоты і шэсьць кавалерыйскіх палкоў, улучна з гвардыяй — «сямёнаўскім», «прэабаражэнскім». Гарматы, як вядома, зь Нёмана выцягнулі ў нашыя часы.
На халеру ён пайшоў пад тую Палтаву? На бязьмежных абшарах мае шанцы толькі мангола‑татарская коньніца. Лепей заставаўся б у Горадні… Чытаем далей: пасьля Палтаўскай бітвы расейскае войска «адпачывала» у Горадні, рабавала мясцовае насельніцтва, патрабавала кантрыбуцыі.
