Пра ўсе гэтыя дзівосы кшталту інфернальных частушак, якія транслююцца па «Рускім радыё» ў маршрутцы, і ты з гэтым нічога не можаш зрабіць — ты ўзяты ў закладнікі, ты згвалтаваны гэтым гумарком, хрумсткім, бы маласольны гурок. Чалавеку аселаму ўвесь гэты смурод пераліваецца ў свядомасць незаўважна, вяртанцу ж адразу вытыркаецца, прымушае звяртаць увагу — гаварыць, думаць і нават пісаць.
Гэта наогул адзін з найбольш распаўсюджаных жанраў беларускай belles-lettres — аглядаць сябе позіркам іншаземца, адзначаць выбітнасці, і апісваць іх так, нібыта ты не адсюль.
І ніхто з сучасных аўтараў не спрабаваў ухапіць той празрысты сум, які працінае, калі з’язджаеш з роднай краіны. Тыя рэчы, якія заўважаеш навокал і ўнутры сябе, як толькі мінеш мяжу.
Некалі пра гэта пісалі музыку. Магчыма, гэта адзіная прымальная форма настальгіі.
Цяпер пяць гадзін раніцы, я сяджу ў пустым віленскім аэрапорце і адчуваю Радзіму недачытанай кнігай, якую пакінуў на лецішчы ў кастрычніку: я не вярнуся сюды яшчэ некалькі месяцаў, а калі зноўку буду тут, паспею забыцца на тыя сэнсы, якім паспеў здзівіцца, але не паспеў ухапіць і зразумець.
Я прыбяру з лістоў пыл ды пасохлых матылёў і зноўку пачну чытаць. І зноўку не зразумею. Не хопіць часу і ўседлівасці. Зноўку з’еду куды-небудзь — стажыравацца, выкладаць, пісаць кнігу, упускаць галоўнае. Каб адчуць Беларусь, трэба ў ёй памерці.
Я ехаў у Вільню праз цемру на казачным аўтобусе, забітым дальнабоямі і сляпымі: яны стасаваліся паміж сабой так, быццам ездзяць па маршруце Мінск — Вільня штоноч. Сляпыя выходзілі, трымаючыся далонямі за плечы адно аднаго. Адзін з іх пасля пашпартнага кантролю памыліўся месцам, сеў побач і жыва забалбатаў са мной. Я маўчаў, слухаючы яго, а той пільна глядзеў мне проста ў душу вачыма без зрэнак. Калі на цябе глядзіць невідушчы, адчуваеш сябе раздзетым.
Дзе яна, мяжа, дарэчы?
На мінскім аўтавакзале? На ўваходзе ў аўтобус Мінск — Вільня? У той легендарнай кавярні ў «Мінск-2», дзе я вось ужо 10 гадоў замаўляю сабе апошні рублёвы капучына? А можа, мяжа недзе ў паветры? На вышыні 1000 метраў, калі самалёт набірае вышыню? Там, адкуль бачыш стадыён «Дынама» праз аблокі?
Ці яна яшчэ раней — калі набываеш квіток, што забярэ цябе адсюль? Ашмяны — мяжа? Ці раней, калі ў назвах тапонімаў пачынаюць з’яўляцца выразна літоўскія канчаткі? А можа, нават Вільня — не мяжа, мяжа недзе далей, там, за Коўнам? І калі так — адкуль адчуванне гэтай чужасці навокал?
Вы кажаце: глабалізаваны свет, інтэрнэт, сацыяльныя сеткі, якія забіваюць самую ідэю эміграцыі. Вы кажаце: глабальная вёска, аднолькавасць, паўсюль як дома. Так, у берлінскай краме я набуду той жа шампунь, якім карыстаюся ў Беларусі, а вячэраць стану тым жа шніцалем, да якога прызвычаіўся у віленскай CanCan Pizza. Але ж, але.
Кожны раз, калі ў пашпарт ляпаюць штамп, кожны раз, калі ўсведамляеш, што ад’ехаў – не на тыдзень і нават не на адзін месяц, адчуваеш гэтае дзіўнае пачуццё, быццам пакінуў дома прыгожую дзяўчыну.
І гэтая сумесь эмоцый: ты сумуеш па ёй, але не толькі. Ты не ўпэўнены: ці дачакаецца яна? І калі дачакаецца гэтым разам, ці будзе чакаць у наступны? Ты — валацуга, цябе ніколі няма, і так будзе заўсёды. Дык ці маеш ты права называцца яе каханым? Ці не лепей забацацца «касмапалітам» і пачаць, услед за іншымі, такімі ж, як ты, бадзягамі, казаць, што Радзіма — прыдумка, што «глабалізаваны свет», «сацыяльныя сеткі» і мова цяпер у нармальных інтэлектуалаў толькі адна — англійская?..
Здавалася б, у нас цяпер усё як у людзей.
Свае гіпермаркеты. Свае свежаскапіяваныя Coffee Republic ды Starbucks’ы. Але чаму кожны раз як заходзіш у краму пасля таго як дабраўся да свайго новага замежнага дома, пачуваешся нібы трапіў ў Duty Free? Хіба штука толькі ў болей таленавітым мерчандайзінгу?
Не, ну зразумела: ёсць рэчы, якіх у Беларусі ў прынцыпе не набыць. Ніякім чынам. Напрыклад, мятныя дражэ Fisherman’s friend — імі цяпер гандлююць нават у Расіі, але не ў Мінску. Але з другога боку, ёсць рэчы, якіх ніколі не здабыць за мяжой, куды б ні выехаў. Малочны кактэйль з кафетэрыя ў «Віцебску» ці «Аўтазаводскім». Сочнік. Ашмянскія ражкі з павідлам, што робяць толькі ў Ашмянах і гандлююць толькі ў ашмянскім універмагу. Пра водар свежаспечанага хлеба, які па вяртанні будзеш есці яшчэ на хаду з крамы — такім ён падасца смачным, згадваць не буду, самі ведаеце.
За мяжой Радзіма адчуваецца непакоем на сэрцы.
Быццам вось цяпер, калі ты ад’ехаў, усё самае галоўнае і адбудзецца. І пачынаеш чытаць навіны і нават бачыш у стужках нейкія пробліскі таго, што ўсё пачало пакрысе змяняцца. Прадпрымальнікі забурыліся, крэдыт не далі, жыроўкі падраслі – вось зараз! Зараз нешта будзе! А ты далёка і нічога не пабачыш! Потым вернешся і зразумееш — кабыла дагэтуль там. Проста чаканне — асноўны від нашай дзейнасці.
Што яшчэ цікава, вось на гэтае месца, тое, што займае ўнутры родная краіна, нічога і ніколі не прыходзіць. Пасля доўгага жыцця пачынаеш лепей арыентавацца ў Вільні, ведаеш, дзе знайсці канадскую яблычную гарбату ў Берліне, як хутчэй дабрацца ад Фрыдэнсбруке да Штэфана ў Вене, але гэтыя веды не замяняюць табе пачуцця Мінска. І нішто не заменіць.
Цяпер сем гадзін раніцы, я сяджу ў не такім ужо пустым віленскім аэрапорце і адчуваю Радзіму недапісанай кнігай, ствараць якую я кінуў на самым цікавым месцы.
Побач са мной за столік прызямліўся стары, ён нахабна заглядае ў манітор, утаропліваецца ў тэкст, але я спакойны: мая споведзь надзейна абароненая мовай. Нават калі стары ведае рускую, ён не зразумее ні халеры.
У галаве дрыготкі туман бяссонніцы, нервы абвостраныя доўгім шляхам і разуменнем таго, што да Нямеччыны я дабяруся няхутка. На пакручастым маршруце, вызначаным еўрапейскімі лоўкостамі, мяне чакае перасадка ў Рызе, яшчэ некалькі гадзін задуменнага маналогу над чарговым кубачкам кавы.
За акном валіць снег — ці не апошні ў гэтым годзе. Хутка аб’явяць пасадку, і пачнецца новая старонка майго жыцця, з новымі знаёмцамі, новымі гарадамі, новым паветрам і новай вясной.
Маю кніжку, забытую на лецішчы, абавязкова знойдуць. Хто-небудзь з тых, хто застаўся, яе дапіша, прычым у яго атрымаецца лепей, чым атрымалася б у мяне. А потым я вярнуся і буду яе чытаць. І нічога ў чарговы раз не зразумею.
