25 і 26 красавіка ў Непале адбыліся моцныя землятрусы магутнасцю ў 7,9 і 6,8 балаў. Больш за 7 тысяч чалавек загінула, каля 15 тысяч параненыя. Былі разбураныя жылыя будынкі і шматлікія гістарычныя каштоўнасці. Па дадзеных ААН, землятрус так ці інакш закрануў 8 мільёнаў жыццяў, больш за траціну насельніцтва.
Падчас катастрофы ў Непале знаходзіліся і беларускія турысты. Пакуль няма звестак, ці пацярпеў хто з іх. Кагосьці з іх эвакуявалі, але хтосьці вырашыў застацца. «Наша Ніва» пацікавілася ў беларускі Любові Праневіч, якая была відавочцай катастрофы і па сённяшні дзень знаходзіцца ў Катманду, што адбывалася і адбываецца ў Непале.
«21 красавіка я прыехала ў сталіцу Непала як турыстка.
Я практыкую будызм, планавала правесці некалькі тыдняў у Катманду, наведаць будысцкія манастыры. Пра імавернасць землятрусу я не ведала. Сярод маіх знаёмых ніхто пра землятрус не гаварыў.
Я жыву ў раёне Ступы (Баўданатх) [ступа — будысцкае рэлігійнае збудаванне, храм]. Гэта вядомы будысцкі гістарычны помнік і месца, вакол якога стаяць манастыры. Вакол ступы звычайна робяць кору. Кора — гэта рытуальны абход святыні па сонцы. Калі робіш кору, чытаеш мантры альбо дасылаеш добрыя пажаданні ўсім жывым істотам. 25-га, у 11:30, я выйшла з гестхаўза і зрабіла кору вакол Ступы.
Паклоны ў будызме, у адрозненне ад хрысціянства, робяць, выпрастоўваючыся ва ўвесь рост. Ну і я стала таксама рабіць паклоны, бо гэта мая асноўная практыка на дадзены момант.
Праз адну малу, гэта 27 паклонаў, пачала трэсціся ўся Ступа. Што адбываецца, было незразумела і таму страшна.
Я рабіла паклоны перад галоўнай ступай, а за мной стаяла малая ступа. І ўся макаўка яе падчас штуршкоў пасыпалася на тое месца, дзе я толькі што рабіла паклоны. Я разгрэбла каменне, выграбла з-пад яго мой абутак, заплечнік, кніжку з тэкстам практыкі і зрабіла яшчэ тры паклоны ў бок вялікай Ступы. Затым паціху выйшла праз галоўны ўваход.
Я пайшла ў бок манастыра знаёмага рынпачэ (у перакладзе гэта азначае «каштоўны, вялебны», гэта такі тытул у будысцкіх манахаў), каб запытацца, што адбываецца. Па дарозе сустрэла сяброўку з Расеі і прапанавала пайсці разам. Але прайшлі мы хвіліны тры, бо на бліжэйшым вольным ад будынкаў месцы, насупраць аднаго з ўваходаў у Белую Гомпу (гэта вядомы манастыр), збіраліся людзі. І зноў пачало трэсці.
Тады стала зразумела, што гэта землятрус. І паводзіць сябе мы сталі адпаведна: селі на зямлю, далей ад будынкаў, і былі надзвычай уважлівымі.
Людзі рэагавалі на землятрус па-рознаму. Вядома, адчуваўся страх. Калі пачынаўся новы штуршок, людзі ўскрыквалі. Але ўсе-ўсе чыталі мантры.
Тыя, хто сядзеў на зямлі, чыталі мантры і працягвалі чытаць, калі штуршок сканчваўся. Аніякай панікі. Паміж штуршкамі людзі выходзілі на вуліцу, каб схадзіць па сваіх, хто застаўся ў дамах. Тады, у першы вечар, ужо называлі 500 ахвяраў па ўсім Непале. Было шмат спачуванняў.
Мы сядзелі на паляне гадзіны чатыры, але ўжо праз дзве гадзіны манахі з манастыра пачалі раўняць зямлю рыдлёўкамі і ставіць намёты. Было зразумела, што начаваць давядзецца на вуліцы. Калі асноўны страх прайшоў, стала зразумела, што такое землятрус — гэта стыхія, якую немагчыма кантраляваць, да якой немагчыма падрыхтавацца. Я напісала эсэмэс бацькам, што тут трэсла, але са мною ўсё добра.
Затым мы пайшлі ў манастыр, дзе жыла мая сяброўка, начавалі там. Было 3—4 штуршкі ў першую ноч. Калі адчуўся першы штуршок, я паднялася. Мне сяброўка кажа: «Люба, якая розніца, ляжыш ты ці сядзіш. Лепей ляжаць». Я пагадзілася.
На наступны дзень, 26-га, мая сяброўка Фарыда хвалявалася, што там з дзіцячым домам, які знаходзіцца недалёка ад Ступы Сваямбху (Сваямбхунатх). Там знаходзіцца 50 дзяцей, а таксама некалькі валанцёраў-еўрапейцаў. З імі не было сувязі, апошняе, што яна атрымала ад аднаго з іх, быў эсэмэс: «Я ў шпіталі». Таму на першы дзень пасля землятрусу паехалі туды.
На першы дзень ніхто не выязджаў далёка, было складана знайсці таксі. Сваямбхунатх — у іншым канцы Катманду.
Усе крамы і крамкі, якіх бясконцае мноства, былі замкнёныя. Недалёка ад міжнароднай аўтобуснай станцыі была трагедыя. Там стаяць 6-7-павярховыя дамы. І вось яны паскладваліся. Прычым, то там, то там. Некаторыя засталіся стаяць, а некаторыя паміж імі склаліся. Каля тых дамоў было шмат людзей, працавалі спецбрыгады. На Ступе Сваямбху, якая знаходзіцца на гары, таксама разбурыўся манастыр. Бачна было, што многа болю ў людзей, перажывання, бо пад заваламі родныя і блізкія.
На Баўда Ступе ўжо былі некалькі адчыненых крамак. Мы набылі макароны хуткага гатавання і печыва, каб на ўсіх у прытулку хапіла. Прывезлі ім. Мы перачакалі адзін штуршок у прытулку, пасля зайшлі яшчэ да знаёмых і да цямна вярнуліся на Баўда. На другі дзень таксама ездзілі ў прытулак, ізноў прывезлі ежу. Некаторыя валанцёры баяліся адыходзіць ад таго месца. Таму мы расказвалі што, дзе і як. Уначы быў дождж, і тым, хто без тэнтаў быў на вуліцы, прыйшлося няпроста.
Потым штуршкі сталі рэдкімі, людзі, у каго засталіся дамы, вярнуліся ў іх.
Адчыніліся крамкі. Пачалі ездзіць таксі. Адчыніліся кавярні, стаў больш даступным інтэрнэт. Пайшлі навіны, стала вядома пра маштабы разбурэнняў. Людзі розныя: хтосьці, як можа, дапамагае, нехта ад'язджае.
Увогуле, штуршкі яшчэ ідуць, за суткі бывае па 3—4. Пад раніцу, здаецца з 3 на 4 мая, быў досыць моцны. Удзень таксама бывае. Мы ездзілі ў Шармінуб, манастыр за Сваямбху. Едзем звычайным шляхам, і тут на дарозе дом ляжыць — будынак склаўся і заваліў праезд. Дамы па ўсім Катманду яшчэ складваюцца і да гэтага часу. Зноўку працуюць спецбрыгады, зноўку людзі перажываюць боль.
Выехаць з Непала было праблемай.
Аэрапорты перапоўніліся. Здарыўся яшчэ такі выпадак: мы адпраўлялі хлопчыка з Германіі ў Тайланд на лячэнне. Нас бельгійцы не захацелі браць на борт самалёта, які эвакуяваў людзей, квіткі на яго былі бясплатныя. Супрацоўніца, якая займалася пасадкай, сказала, што беларусы не еўрапейцы. Я сказала: «Мы — Еўропа».
Яна не пагадзілася: «Вы не Еўрасаюз». Тады я і мая знаёмая з Расіі спыталі: «Што ж нам рабіць?»
Адказ быў такі: «Уступайце ў Еўрасаюз». Але я лічу, што гэта проста недахоп жыццёвага досведу адной канкрэтнай асобы.
Я вырашыла застацца. Рашэнне прыняла толькі 29 красавіка. Пры гэтым адзін з ламаў раніцай 1 мая мяне пабачыў і пасмяяўся: «Ты яшчэ не ў Мінску?» Бо ў такой сітуацыі сам працэс прыняцця рашэння для мяне быў складаны. Але пакуль мне яшчэ патрэбна быць тут. Па адной з маіх версій, калі я не пражыву гэты досвед, моцныя эмоцыі пасля землятрусу, не вярнуся самастойна да звычайнага штодзённага жыцця, мала хто мне з маіх родных і псіхолагаў зможа дапамагчы. Квіток маю на пачатак чэрвеня.
Цяпер у Катманду я займаюся простымі рэчамі.
Напрыклад, буду пекчы бліны з бананамі ў манастыры. Гэта і ежа, і надае смак нармальнага жыцця. Мы яшчэ ночым на вуліцы, бо манастыр увесь патрэскаўся і ёсць небяспека. Я б не назвала гэта валанцёрствам, хутчэй, гэта мой унёсак у жыццё манастыра. Я не будую масты і дарогі, не вызваляю людзей з-пад завалаў. Але часам, калі ёсць патрэба, удаецца дапамагчы. У простых штодзённых рэчах».
