Так, на першы погляд адрозненняў болей чым падабенстваў: прымальны шопінг, якога няма ў Мінску; касцёлы ўсюды; вялікая рэчка, якой так бракуе беларускай сталіцы; кебабы ды танная-смачная вулічная ежа, выпаленая кантралёрамі з мінскіх вуліц; адчайная разнастайнасць раёнаў (Новы Свят адрозніваецца ад Прага-Палудне так, быццам гэта розныя гарады, у Мінску ж Малінаўку ад Зялёнага Лугу адрозніць толькі спецыяліст па панэльках).
Але пры ўсіх гэтых вытырканнях не пакідае адчуванне, што гэтыя гарады — самыя падобныя ва ўсёй Еўропе. Паспрабуем прааналізаваць, з чаго гэтае ўражанне складаецца.
1. Сувымернасць архітэктуры і чалавека. Хочаш адчуць сябе мурашом — прайдзіся ўздоўж плошчы вакол Палаца культуры і навукі па той вулачцы, што прымыкае да «Злотых тарасаў». Пяць, дзесяць, хвілін шпацыру, а вугал погляду на Палац не мяняецца — па-вавілонску вялізарны гмах-зікурат не спяшаецца паварочвацца да цябе іншым бокам. Сучасныя хмарачосы, якія атачаюць плошчу, толькі павялічваюць гэтае адчуванне ўласнай тваёй казуркавасці — вось стаяць волаты, а вось ты, маленькі ды нягеглы.
Такое адчуванне чужое архітэктуры еўрапейскіх гарадоў. Бледны цень яго можна злавіць хіба што ў Берліне, на вычварэнскай Аляксандр-пляц. У Мінску ж гэтае адчуванне пануе над горадам.
Калі ідзеш праз плошчу Незалежнасці (ці Кастрычніцкую), і ідзеш, і ідзеш, а высотка Педунівера ўсё не набліжаецца, атрымліваеш дакладна тое варшаўскае пачуццё. Памер і роўнасць праспектаў, вуліцы, што перакрыжоўваюцца пад простымі вугламі, — усё гэта Мінск!
2. Наяўнасць кавярняў, філасофію якіх можна вызначыць як «get your shit and get out». У Мінску на такую філасофію хворае кожнае трэцяе месца ўздоўж праспекта, у Варшаве — кожнае пятае ў турыстычным цэнтры. А вось у Вільні, напрыклад, нават у сеціўных La Crepe ці Forest ты не адчуваеш сябе скарыстаным.
3. Штучнасць старога горада. Так, калі цяпер бярэш coffee to go і прэш праз анфіладу вулачак Старога Мяста да тэрасы, што глядзіць на раку, узнікае цень перажывання, блізкага да Вільні. Але яно хутка праходзіць. Прынамсі, калі ў цябе ёсць хаця б базавыя веды ў гісторыі архітэктуры. Форма вокнаў, матэрыял сценак, колер стука — усё гэта шэпча: тут — навадзел. Элегантны, добры, непафарбаваны (вось за што ўжо дзякуй варшаўскім уладам — яны ведаюць, як старыць новаадбудаваныя будынкі, проста не мыючы ім сценкі і не аднаўляючы фарбы), дык вось, ты не на Піліес у Вільні. Ты — у Траецкім прадмесці. Усё гэта не мае сакральнай пячаткі часу, толькі намёк на яе ў выглядзе аўтэнтычных фундаментаў. Зусім як у Мінску!
4. Вайна як складнік гарадской ідэнтычнасці. Так, варшаўскі і мінскі ваенныя міфы карэнным чынам адрозніваюцца. Варшава — гэта гісторыя пра здраду бальшавікоў, пра паўстанне, якому не дапамаглі; Мінск — пра «вызваленне», пра чырвонаармейца на танку, выяўленага на іканічным палотнішчы ў Мастацкім музеі. Пра Т-34 ля Дома афіцэраў. Але вайна і ў іх, і ў нас. У Празе, Будапешце, Парыжы ды іншых еўрапейскіх гарадах, дзе таксама ж была вайна, на яе ўжо неяк забыліся. Але ў Варшаве яна праглядае адусюль: з чорна-белых паштовак, якімі гандлююць у сувенірных крамках, з сюжэтаў фільмаў, што здымаюцца пра горад, з кулявых шчарблінаў на граніце антаблементаў.
5. Ты бездапаможны без сяброў. Падчас майго кароценькага ваяжу ў Варшаву на мінулым тыдні мне трэба было даць інтэрв’ю Польскаму радыё. Мы сустрэліся з журналісткай ля ўваходу ў мой гатэль, што месціўся ля кавярні «Брыстоль». І вось што робіць журналістка, калі мы вырашаем паразмаўляць за кавай: яна вяртаецца ў гатэль, падыходзіць на лобі, і пытаецца, ці ёсць тут побач добрыя месцы, дзе можна выпіць кавы. Мяне гэты жэст ставіць у тупік, бо ўздоўж вуліцы, што вядзе на Новы Свят, — тузіны кавярняў, бараў ды рэстарацыяў (не кажучы ўжо пра легендарны «Брыстоль»). Што я зрабіў бы ў Вільні ці Вене? Проста сеў бы ў першым месцы на дарозе. І быў бы задаволены!
Але ў Варшаве так нельга. І ў Мінску нельга! Доказам апошняга сцвярджэння з’яўляюцца шматлікія рэпартажыкі ёлупняў з Расіі, што прыязджаюць у Мінск, выпіваюць кавы з пластыкавага кубачка ў кафетэрыі гастранома, а потым пішуць, што ва ўсёй беларускай сталіцы не знайсці добрага эспрэса.
Мінск і Варшава — месцы, дзе ўсё невідавочна (пра філасофію get your shit and get out я ўжо згадваў). Месцы, дзе ўсе сапраўдныя дыяменты надзейна прыхаваныя. Іх немагчыма знайсці, іх табе могуць толькі параіць. Уласна, нашая з журналісткай гісторыя толькі тое пацвярджае: на лобі нам параілі месца, названае ў гонар персанажа Міцкевіча, мы пакружлялі па навакольных завулках, не знайшлі гэтага месца, вырашылі паспрабаваць што-небудзь выпадковае і скончылі ў настолькі класічным get your shit and get out, што гарбата тут была Lipton з пакецікаў. Просьба прыцішыць музыку для запісу радыйнага інтэрв’ю выклікаў настолькі заўважнае незадавальненне бармена, што мы адчулі сябе вандроўнымі жабракамі, а не чаканымі кліентамі.
6. Сталінская архітэктура. Так, варшаўцы не любяць тыя велізарныя страшыдлы, дзеля якіх быў зруйнаваны сапраўдны стары цэнтр. Беларусы, наадварот, сталінкі, што атачаюць плошчу Перамогі, ці Кастрычніцкую, цэняць. Але вось што відавочна: без Палаца культуры і навукі Варшава была б усярэдненым і не вельмі пазнавальным еўрапейскім горадам. Сталін — толькі зразумейце мяне правільна — надаў нашым гарадам харызмы, цалкам скалечыўшы іх спрадвечную забудову. Калі б Мінск фармаваўся пазней, ужо за Хрушчовым-Машэравам, ён бы сваёй вычварэнскай безаблічнасцю нагадваў які Новасібірск. Так ёсць хаця б цуд вуліцы Кашавога; так ёсць хаця б Асмолаўка і праспект Незалежнасці з іх унікальнымі сталінкамі. А захаваць гісторыю ажно да 1991-га нам бы і так і так не дазволілі (гл. наступны пункт).
7. Напаміны пра царскі каланіялізм. Калі чытаеш на шыльдзе ля варшаўскага парафіяльнага касцёла, што царне дазволіў пахаваць Фрэдэрыка Шапэна на радзіме (кампазітар сімпатызаваў паўстанню 1830-га года і нават збіраўся ўзяць у ім удзел), і таму пасля смерці Шапэна ў Варшаву было перавезенае толькі сэрца Шапэна, якое ўмураванае ў адну з калон цэнтральнага нефа парафіяльнага касцёла. Дык вось, калі чытаеш гэтую гісторыю, дык дужа яна нагадвае нешта з гісторыі беларускай.
Ну, напрыклад, тое, як у 1851-м Мікалай Першы загадаў зруйнаваць будынак Мінскай ратушы — каб ніхто з гэтых «паўночных западэнцаў» не згадваў, як у часы Магдэбургскага права тут праходзілі калегіі магістрата.
Відавочна, што, каб зразумець гэтае падабенства, варта крыху ведаць гісторыю сталіцы. Але відавочна і тое, што ні ў Берліне, ні ў Парыжы, ні ў Вене такіх гісторый проста не магло быць: ручкі ў цара кароценькія.
8. Галоўнае: гэтыя два гарады яднае нешта эфемернае, нешта, што не так проста ухапіць. Сілуэты і форма прагалін паміж дамамі? Колер неба? Выраз чалавечых твараў? Тое, як табе не-ўсміхаюцца? Чыпсы каштанавага лісця пад нагамі? Дакладнае адценне вулічных ліхтароў?
Я люблю Варшаву. Я люблю Мінск.
