Фёдар Дастаеўскі. Фрагмент партрэта пэндзля Васіля Пярова. Фота з Вікіпедыі.
Амерыканскае выдавецтва Franc Tireur (Нью-Ёрк) выпусціла на рускай мове кнігу Сямёна Букчына «Откровения юных душ». У кнігу ўвайшлі дзве аповесці, пабудаваныя на ліставанні класіка літаратуры Фёдара Дастаеўскага з віцебскім гімназістам Уладзімірам Стукалічам і маладой мінчанкай Соф’яй Лур’е.
Віцебскі юнак вырашыў даверыць пісьменніку самыя інтымныя старонкі свайго жыцця. Дастаеўскі з уласцівай яму цікавасцю да тэмы ананізму літаральна прымусіў сарамлівага хлопца раздзецца.
Той вельмі перажываў з прычыны, што лісты пісьменніка могуць трапіць на вочы родным. І таму ён знішчыў іх. Але лісты самога Стукаліча захаваліся ў архіве Дастаеўскага і ўпершыню цалкам друкуюцца ў кнізе. Стукаліч двойчы наведаў пісьменніка ў Пецярбургу.
Іх размовы і ліставанне выходзілі за межы інтымнай тэмы, якая вельмі хвалявала падлетка. Віцебскі гімназіст таксама пісаў Дастаеўскаму аб праблемах і навакольнага, і расійскага жыцця.
Ён імкнуўся далучыць рускага пісьменніка да складанасцей тагачаснага нацыянальнага побыту ў Беларусі і
ў адным з лістоў з выклікам падкрэсліў, што, пры ўсёй сімпатыі да рускіх, ён перш за ўсё лічыць сябе беларусам і бачыць сваю будучыню ў тым, каб працаваць на адукацыю і выхад з цемры беларускага народа.
Пазней Уладзімір Казіміравіч Стукаліч скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, шмат пісаў і друкаваў на тэмы беларускай гісторыі, стаў вядомым у Віцебску грамадскім дзеячам.
Менавіта ліберальная грамадская дзейнасць, у тым ліку скіраваная на ўмацаванне нацыянальных прыярытэтаў беларусаў, стала прычынай расстрэлу Стукаліча віцебскай ЧК у 1918 годзе.
Другая аповесць прысвечана сустрэчам і ліставанню Дастаеўскага з дачкой мінскага фінансіста Сафіяй Лур’е.
Яна збіралася ехаць у якасці медыцынскай сястры ў Сербію на расійска-турэцкую вайну і прыехала параіцца да яго. Пісьменнік горача вітаў гэта жаданне маладой мінчанкі і распавёў пра іх сустрэчу і размову ў адным з нумароў свайго «Дневника писателя». Жаданню Соф’і запярэчыў бацька, і паездка не адбылася. Але кантакты яе з Дастаеўскім працягваліся. У адным з лістоў Соф’я падрабязна распавяла пісьменніку пра пахаванне доктара Гіндэнбурга, якога за добрае і бескарыслівае сэрца любілі ўсе жыхары Мінска, асабліва бедната. Таму яго пахаванне стала нечуванай дагэтуль у горадзе грамадзянскай акцыяй. У апошні шлях доктара праводзіў літаральна увесь Мінск. Дастаеўскі, якога вельмі хвалявала гуманістычная праблема «всечеловека», амаль без змен змясціў вялікі ліст Соф’і Лур’е ў чарговым нумары «Дневника писателя». Такім чынам маладая мінчанка ў пэўным сэнсе стала сааўтаркай вялікага рускага пісьменніка.
Частка лістоў Дастаеўскага да маладой мінчанкі захавалася і ўвайшла ў ягоны збор твораў. А частка згубілася. Затое лісты самой Сафіі Лур’е захаваліся цалкам у архіве Дастаеўскага і, як і лісты У.Стукаліча, надрукаваныя ў кнізе С.Букчына.
Сафія Лур’е памерла маладой жанчынай. Яна займалася перакладчыцкай дзейнасцю, перакладала на нямецкую Дастаеўскага, Чэхава, Караленку.
Яе сын Пол Эпштэйн стаў вядомым фізікам, прафесарам Калумбійскага тэхналагічнага інстытута, у архіве якога захоўваюцца ягоныя ўспаміны, у тым ліку ў іх гаворыцца і пра ліставанне яго маці з Дастаеўскім, пра лёс іх перапіскі.
Творчасць Фёдара Дастаеўскага — адна з вяршынь сусветнай літаратуры. Ён не проста пранікаў у глыбіні чалавечай душы, ён імкнуўся апісаць страсці, якія валодаюць чалавечай душой, ірацыяльныя памкненні. Пры гэтым ён быў крытычны да заходнееўрапейскай цывілізацыі, да каталіцызму і пратэстантызму і, адначасова, да ліберальных, сацыялістычных і атэістычных ідэй. Усяму гэтаму ён процістаўляў праваслаўную Расію і «рускую душу». Ліставанне Дастаеўскага з беларусамі дазваляе лепш зразумець, як пісьменнік збіраў матэрыял для сваіх твораў.
