Як у старым анекдоце апошнім часам: «чытаў пэйджар і шмат думаў».
Вось прэтэнзіі да Ціханоўскай — яны справядлівыя ці не?
А тыя, хто бароніць Ціханоўскую, — яны маюць рацыю ці не маюць?
Яна недастаткова «нацыянальная» і беларускамоўная? Ці дастаткова?
Мы можам ад яе ў прынцыпе нечага патрабаваць? Ці не можам?
І як нам жыць далей, і як нам быць разам — нават не з міліцыяй, а з самімі сабой, калі ўсё зноў становіцца з ног на галаву і мяняецца, складваючыся ў суцэльную карцінку і імгненна ж рассыпаючыся, як у нейкім гіганцкім кубіку рубіка?
Мы дзесяцігоддзямі чакалі нацыянальнай дзяржавы. Гэта дакладна?
Але хто такія мы?
Філіп Біканаў з SATIO спасылаецца на нядаўняе даследаванне «Нацыянальная ідэнтычнасць беларусаў» і паблажліва называе «нас» — «беларусамі А».
Беларусаў А, якія ставяць нацыянальнае перад усім, згодна з даследаваннем, — 11%, што, як піша Філіп, «усяго на 8% болей, чым у мемасіку пра 3%».
Гэта дакладна?
Я не сацыёлаг, так што чаму б і не пагадзіцца.
Дапусцім.
Буду шчырым. Пакуль я не азнаёміўся з тэкстамі абаронцаў штабу Ціханоўскай ад «беларусаў А», я і сам лічыў, што прэтэнзіі да яе досыць несвоечасовыя і шмат у чым — несправядлівыя.
Калі вынікам дзейнасці Ціханоўскай становяцца шматтысячныя мітынгі з бчб і «Жыве Беларусь», то, напэўна ж, яна станоўчая, гэтая дзейнасць?
І калі «свядомыя» — сапраўды свядомыя, то, напэўна, яны павінны разумець, што наш агульны кандыдат павінен быць кампрамісным.
Ён не можа быць «антынацыянальным», бо гэта непрымальна для нас. Але ён жа не можа быць і нацыяналістам, бо гэта непрымальна для «іх».
Дарэчы, «іх», згодна з тымі ж даследаваннямі, ажно 55%, дзе 25% — абыякавыя, а 30% — канформныя.
Асобна там пазначаны і «савецкія», якіх прасцей называць «прарасійскімі», але пра прарасійскіх я размову весці не буду, бо яны, верагодна, і не з’яўляюцца мэтавай групай Ціханоўскай. Прынамсі, я спадзяюся.
І вось чытаў я, што пішуць пра «беларусаў А», і пачынаў гэтых беларусаў А ненавідзець. Бо яны і сапраўды — нейкія ўтыркі. Яны хочуць, каб Ціханоўская паабяцала нам беларускамоўныя шыльдачкі паўсюль, выхад выключна з бчб-стужачкамі, ухваленне выключна беларускамоўных пікетаў, гучную і дэманстратыўную заяву аб статусе Крыма…
Карацей, чытаў я і думаў: ну, дапусцім, такія людзі ёсць. Дапусцім.
Але вось у чым праблема. Нам, гэтым самым «беларусам А», увесь час імкнуцца прышыць нейкае імкненне да таталітарнай беларусізацыі флоры і фаўны. І пасля шчырыя абаронцы ліберальных каштоўнасцяў, становячыся на зэдлік, даюць нам па шчах паперкамі з вынікамі даследаванняў.
Дык вось я б хацеў сказаць чалавеку на зэдліку.
Дарагі мой чалавек. Вы, напэўна, вельмі гуманістычны. Вы вельмі тонка адчуваеце права на моўную і культурную разнастайнасць, на самавыражэнне, на выбар нацыянальных сімвалаў.
І я нават падзяляю вашыя памкненні, хаця і ніколі не змагу наблізіцца да патрэбнага ўзроўню праз меншую адпушчаную мне духоўную валентнасць.
Але ў мяне ёсць адно сціплае пытанне, якое распадаецца на некалькі зусім мізэрных.
Скажыце. А калі прыйдзе той дзень, калі нашы 11 адсоткаў змогуць нарэшце папрасіць гэтай беларускамоўнасці. Хоць у нейкай такой прапорцыі, большай за гамеапатычную?
І ў каго мы павінны яе прасіць?
Можна пачаць з кандыдата ў прэзідэнты? Ці трэба прасіць ужо ў новага дзейнага? І ці будзе гэта слушным — прасіць тое, чаго не абяцалі?
Тут жа вось якая штука.
Пры ўсёй сваёй інтэлектуальнай беднасці — адносна вас — 30 гадоў нашы 11% агітавалі і рыхтавалі вашы 55%.
Яны нікога не прымусілі гвалтам нават казаць ім «дзякуй» за саступленае месца ў транспарце.
Яны сціпла атрымлівалі люлей, плацілі штрафы і, бывала, звальвалі за мяжу, каб не муляць вам вока.
І зараз яны хоць і бурчаць, але агітуюць.
І люлей будуць атрымліваць не меней за ўсіх астатніх — за права гаварыць на любой мове і выбіраць прэзідэнта на свой густ.
Дык калі і каго мы можам папрасіць заўважыць нашы 11% беларусаў А?
Наш жа не 0,11 і не 1%.
Нас сотні тысяч.
Натуральна, вам прасцей назваць просьбу дыктатам і нягнуткасцю.
Але, скажыце, вам сапраўды незразумела, чаму нам хочацца беларускага перакладу песні пра муры?
І наколькі вам цяжка стрымаць язык за зубамі ў той момант, калі ў вас ўзнікае раздражненне ад наяўнай просьбы?
Вы абвінавачваеце нас у нежаданні ісці на кампраміс.
А вы гэты кампраміс сабе як уяўляеце наогул?
Вы думаеце, што кампраміс паміж беларускамоўным і рускамоўным — гэта тады, калі беларускамоўны бясконца затыкаецца, бо яму махаюць перад носам абяцаннем нацыянальнага ўнівера ў краіне будучыні?
А мне падаецца, што няблага было б, каб, пачуўшы спікераў, можна было адразу зразумець, у якой краіне адбываецца мітынг, не дачакаўшыся, пакуль яны згадаюць прозвішча Лукашэнкі.
На такі кампраміс я б пагадзіўся. Так.
Я не кажу пра 100% беларускамоўнасць.
Але калі вы нон-стоп фігачыце па-руску, вы наогул памятаеце, што ёсць умоўны я? І вы разумееце, што ўмоўны я глядзіць на ўмоўнага вас — і ціха ахранявае?
Мне, напрыклад, напляваць на колер стужачак. Як дызайнер, я люблю ўсе колеры без выключэнняў.
Але мне не напляваць на тое, што 26 гадоў мне прапаноўвалі «заткнуцца і рабіць так, як мы вырашылі», а цяпер жа ўсё ў нас па-новаму! Цяпер мне прапануюць «заткнуцца і змагацца так, як мы вырашылі».
І штука ў тым, што я ўсё адно за «вас» прагаласую.
Я прагаласую.
Я прыйду на ваш рускамоўны мітынг. Я буду слухаць пра падзенне муроў хоць на гішпанскай.
Я буду стаяць хоць пад сцягам Вясёлага Роджэра.
Я павяжу на руку хоць стужку лгбт.
Але.
Я буду чакаць таго моманту, калі мне не прыйдзецца з вамі наогул размаўляць. Заўважаць вас. Улічваць вас.
А калі мне прапануюць пайсці з вамі на кампраміс, я адкажу, што гэта — лішняе, бо для іх кампраміс — гэта каманда, і яна сутнасна падобна да «заткнуцца, чакаць і змагацца».
