Іншы Мінск
Экскурсія па горадзе, які набыў новыя сэнсы
За апошні год беларусы моцна змяніліся. Пасля столькіх падзей, расчараванняў і адкрыццяў немагчыма заставацца ўчорашнімі. Змяніўся і Мінск. Складана праехаць праз цэнтр без флэшбэкаў: вось тут быў самы вялікі марш, а там вісеў самы вялікі бел-чырвона-белы сцяг… Успаміны могуць быць прыемнымі і горкімі, але ўсё гэта ў любым разе наша гісторыя. І тое, што зрабіла нас мацней.

«Наша Ніва» сустрэлася з людзьмі, якія сталі непасрэднымі ўдзельнікамі гэтых гістарычных момантаў, каб распытаць, які новы сэнс для іх набылі розныя кропкі на мапе. Разам з імі мы робім экскурсію па невялікай частцы гэтага новага для нас Мінска.
Праспект Машэрава, 18
Крама SYMBAL.BY

Чытаць гісторыю
Кіеўскі сквер

Чытаць гісторыю
Станцыя метро «Пушкінская»

Чытаць гісторыю
БДМУ на Дзяржынскага, 83

Чытаць гісторыю
Стэла «Мінск – горад-герой»

Чытаць гісторыю
Мінскі завод колавых цягачоў

Чытаць гісторыю
Купалаўскі тэатр

Чытаць гісторыю
БДУ на Кальварыйскай, 9

Чытаць гісторыю
ЖК «Каскад»

Чытаць гісторыю
Плошча Свабоды

Чытаць гісторыю
Чырвоны касцёл

Чытаць гісторыю
Плот у раёне станцыі метро «Маскоўская»

Чытаць гісторыю
Плошча Перамен

Чытаць гісторыю
Машэрава, 18
Крама SYMBAL.BY
Крама SYMBAL.BY на Машэрава была адной з самых любімых у турыстаў: тут можна было набыць рэчы з беларускім каларытам на любы густ – ад цішоткі да кубачка ці магніта. Падставай для першай хвалі ціску на кампанію ў чэрвені 2020 года стала партыя футболак з надпісам «ПСІХОЗ%», якая іранічна адсылала да выказвання Лукашэнкі пра каранавірус і да рэйтынгу, што абмяркоўваўся ў народзе. Праз шэраг праверак краме прыйшлося прыпыніць сваю дзейнасць.

Пазней стала ясна, што праблема не ў канкрэтнай футболцы: праверкі пачаліся паўсюль, дзе прадаваліся бел-чырвона-белыя сцягі, рэчы з Пагоняй.

Адметна, што, як толькі SYMBAL.BY анансаваў закрыццё, салідарныя беларусы сталі ў вялікую чаргу, каб раскупіць рэшту тавараў. Чэргі сталі адным з сімвалаў салідарнасці: такія ж выстройваліся, каб падпісацца за альтэрнатыўных кандыдатаў ці каб падаць скаргі ў ЦВК на адмову ў рэгістрацыі Віктара Бабарыкі і Валерыя Цапкалы.


Мікіта Броўка, сузаснавальнік кампаніі SYMBAL.BY
— Памяшканне на Машэрава мы шукалі недзе паўтара года, пераехалі сюды летам 2017 года. Усё тут рабілася з любоўю, на гады. У выніку намаганняў каманды мы сталі першай буйной крамай, якая на такім маштабным узроўні працавала з рэчамі з нацыянальным каларытам – і афлайн-пункт, і сайт, і замежныя кліенты.

Пасля таго як у 2020 годзе да нас з праверкамі пайшлі то АБЭЗ, то падатковая, то МНС, потым канфіскавалі частку тавараў, дакументы, стала зразумела, што хутка прыйдзецца зачыняцца. Я паставіўся да гэтага па-філасофску: ва ўсяго ёсць пачатак і канец. Калі ты займаешся бізнэсам у Беларусі, ты павінен заўсёды быць гатовы да раптоўнага канца.

Symbal.by – гэта цэлы жыццёвы этап, шмат выдаткаваных сілаў і эмоцый, спаленых нерваў, моманты эйфарыі. І цяпер гэта, так ці інакш, гісторыя, у якую мы ўвайшлі з вялікім унёскам у развіццё беларускай нацыянальнай культуры. Я кожны дзень праязджаю каля ўжо чужога нам памяшкання і стараюся думаць пазітыўна: калі ўсё зменіцца, мы адкрыемся зноў. І абавязкова ў памяшканні з яшчэ большай плошчай.
Кіеўскі сквер
6 жніўня Святлана Ціханоўская з Марыяй Калеснікавай і Веранікай Цапкала павінны былі правесці агітацыйны мітынг у парку Дружбы Народаў, але гэтую пляцоўку і астатні мінімум, даступны раней альтэрнатыўным кандыдатам, рэзка занялі дзяржаўнымі мерапрыемствамі. Тады было вырашана проста наведаць адно з іх у якасці гасцей: Дзень адчыненых дзвярэй устаноў дадатковай адукацыі ў Кіеўскім скверы. На яго прыйшлі тысячы беларусаў. Сапраўднай кульмінацыяй вечара стала тое, што дыджэі афіцыйнага свята – Кірыл Галанаў і Уладзь Сакалоўскі – нечакана для ўсіх уключылі песню Цоя «Перамен».

Яна Смаляга (спявачка Iva Sativa)
– Я пачала жыць у гэтым раёне, яшчэ калі вучылася на трэцім курсе, і адразу ўлюбілася ў яго. Тады тут яшчэ працаваў фантан, у якім усе ратаваліся падчас спёкі. Можна сказаць, што каля Кіеўскага праходзіла маё сталенне. Пасля змены некалькіх месцаў жыхарства мы зноў пераехалі сюды з мужам, калі я была цяжарная Мікушам. Сын проста тут вучыўся хадзіць, поўзаў па рэштках фантана. Мы з ім заўсёды складвалі кавалачкі пліткі ў слупкі.

Мы лічым сквер нашым ціхенькім месцам, таму было незвычайна прыйсці сюды 6 жніўня 2020 года і ўбачыць сотні людзей, рамкі, міліцыянераў вакол. І я чую, як людзі дагэтуль, калі праходзяць міма сквера, абмяркоўваюць: вось тут дыджеі перамен Цоя ўключылі на праўладным канцэрце, і было крута. Тады ўсё было класным і святочным. А цяпер ва ўсім дадаўся сум.
Акрэсціна
Вуліца, названая ў гонар лётчыка-штурмавіка Барыса Акрэсціна, у Беларусі стала асацыявацца з катаваннямі і людскім горам: менавіта тут знаходзіцца ізалятар, куды звазілі (і працягваюць звазіць) пратэстоўцаў. Замест нармальных умоў утрымання, якія паложаныя затрыманым, «палітычныя» тут атрымліваюць асаблівыя: без перадач, матрацаў, спальных месцаў на ўсіх.

Алена, валанцёрка
– 9 жніўня 2020 года затрымалі хлопца маёй блізкай сяброўкі. Я патэліла ў праваабарончы цэнтр «Вясна» (добра, што напярэдадні заскрыніла іх нумар тэлефона, бо не працаваў інтэрнэт), і там сказалі, што, хутчэй за ўсё, яго трэба шукаць на Акрэсціна. Мы забілі адрас ізалятара ў навігатар і паехалі туды. Каб вы разумелі, да таго дня я ўвогуле не ведала, дзе тое Акрэсціна і што гэта.

У працэсе пошукаў хлопца сяброўкі я пазнаёмілася там з валанцёрамі і засталася з імі. Мы ўручную фармавалі спісы затрыманых: складалі спіс прозвішчаў людзей, якіх шукалі сваякі, перадавалі іх супрацоўнікам ізалятара. Прасілі вярнуць гэтыя лісты назад з пазнакамі: крыж – чалавек знаходзіцца тут, мінус – адсутнічае. Калі людзей пачалі паціху выпускаць, з'явіўся квэст з вяртаннем ім рэчаў. Адтуль выходзілі настолькі запужанымі, збянтэжанымі, што ім дакладна не хацелася зноў вяртацца за плот, каб шукаць сумкі, накіданыя ў адну кучу гарой. І мы зразумелі, што павінны дапамагчы адсартаваць тыя рэчы. Супрацоўнікі ізалятара таксама асэнсавалі, што мы будзем карысныя, таму пусцілі за зачыненыя дзверы. Ніколі не забуду той пах унутры: сумесь з крыві і фекалій.

Амаль два тыдні валанцёрства на Акрэсціна для мяне – гэта і пра боль, і пра каханне адначасова. Я ўбачыла страх у вачах дарослых мужчын: там калечылі моцных, разумных, упэўненых у сабе. Разам з гэтым я бачыла дзяўчат, жанчын, якія гатовыя былі вынесці жалезныя дзверы, каб вызваліць сваіх каханых.
Станцыя
метро «Пушкінская»
Пасля 2020 года гэтая кропка стала месцам жальбы для тысяч беларусаў: 10 жніўня на акцыі пратэсту тут быў забіты Аляксандр Тарайкоўскі. Першапачаткова ў МУС заяўлялі, што ён памёр ад выбухоўкі ў руках, якую планаваў кінуць у сілавікоў, але відэа, апублікаванае ў СМІ, а пазней і Следчы камітэт зняпраўдзілі тую інфармацыю. На сёння вядома, што Тарайкоўскі загінуў у выніку пранікальнага ранення гумавай куляй, але ніякай крымінальнай справы на падставе забойства заведзена не было – у гэтым сям'і адмовілі. Як і ў тым, каб азнаёміцца з матэрыяламі праведзенай праверкі.

На выхадзе з метро «Пушкінская» ўжо 11 жніўня ўтварыўся стыхійны народны мемарыял. Людзі працягваюць прыносіць кветкі на месца забойства Аляксандра, але камунальныя службы ўвесь час іх прыбіраюць. За надпіс «Не забудзем» на ходніку каля мемарыяла былі асуджаныя некалькі чалавек.

Алена Герман, жонка Аляксандра Тарайкоўскага
– Раней у гэтым раёне мы заўсёды гулялі з Сашам і дачкой: галубоў кармілі, сядзелі на фантане за «макам». Каталіся на самакатах і роварах. Саша вельмі любіў бавіць час з дачкой. Ëн нібыта спяшаўся жыць: нават калі прыходзіў з працы стомлены, казаў, што з задавальненнем б паляжаў, але так і жыццё міне. І ішоў на вуліцу.

Я ведаю, што людзі ўсё памятаюць: хай нават не будзе ніякіх кветак. Сама часцей езджу на могілкі, бо магу там застацца з думкамі сам-насам. На дзень нараджэння Сашы ездзіла туды разам з дачкой. Я расказала ёй даўно, што здарылася, але яна не да канца разумее, што такое смерць. Паспрабавала патлумачыць, што тата на небе і ператварыўся ў анёла, а яна ў адказ: «Я хачу, каб у мяне выраслі крылы, каб паляцець да яго».

Кожны дзень праязджаю «Пушкінскую» па дарозе на працу, і перад вачыма заўсёды паўстае той момант са стрэлам з відэа. І дзень пахавання. Не магу спакойна тут знаходзіцца і па сёння. Канечне, недзе час лечыць, я вучуся жыць нанова... Але пасля таго, як Сашы не стала, горад у прынцыпе стаў для мяне нейкім іншым, чужым.
Камароўка
12 жніўня 2020 года на Камароўскі рынак у Мінску з кветкамі ў руках і слязьмі на вачах выйшла некалькі сотняў беларусак: з іх флэшмоба пачалася хваля шматлікіх акцый супраць гвалту з боку сілавікоў па ўсёй краіне.

Карына, мадэль, блогер
– Як і многія, хто жыве ў Мінску, я амаль кожны тыдзень набывала на Камароўцы фрукты, гародніну, заглядвала ў індыйскую лаўку. Гэта заўсёды было месцам, якое асацыюецца са смачнай ежай.

Пасля выбараў я была ў такой эмацыйнай коме, што нават не памятаю, што адбывалася са мной асабіста як з чалавекам. Памятаю выключна падзеі тых дзён: вось я на акцыі салідарнасці на «Пушкінскай», еду дадому прымаць душ, пасля 12 жніўня іду на акцыю на Камароўку і бачу шмат дзяўчат з кветкамі. У той дзень нам не было страшна. Я не верыла, што жанчын, якія проста выйшлі выказаць сваю пазіцыю супраць гвалту, у падтрымку людзей, што моцна пацярпелі фізічна і маральна, будуць затрымліваць. Але аўтазакі ўсё ж прыехалі.

І па сёння я лаўлю флэшбэкі сваіх уцёкаў праз камароўскія гандлёвыя шэрагі. Пазней побач затрымлівалі і мяне. Я працягваю жыць з гэтымі непрыемнымі ўспамінамі і агульным абурэннем ад таго, што нехта можа казаць: «Ну, цяпер жа, Карына, усё нармальна і спакойна». Ненармальна: з людзей усё гэтак жа здзекуюцца, іх затрымліваюць. Проста цяпер гэта адбываецца кропкава і ціха.
БДМУ на Дзяржынскага, 83
Менавіта тут сталі выстройвацца ў першыя масавыя ланцугі медыкі, якіх (хто вадой, хто ежай, а хто – сваім ланцугом насупраць) падтрымлівалі жыхары суседніх дамоў. Людзі ў белых халатах сталі аднымі з галоўных герояў супраціву: яны не баяліся расказваць СМІ праўду, якую спрабавалі схаваць, і звальняліся ў падтрымку раней звольненых калег.

Надзея, доктарка
– Проста праспект і проста месца навучання майго мужа стала для мяне кропкай, дзе я пазнаёмілася з цудоўнымі людзьмі – калегамі і студэнтамі, выкладчыкамі ўніверсітэтаў, з якімі мы сталі ў адзін ланцуг супраць гвалту. Мы адчувалі еднасць: мы – медыкі самага рознага ўзросту – выйшлі, бо не маглі спакойна глядзець на тое, што адбываецца ў нашай краіне. Мы не баяліся, бо для нас каштоўныя чалавечае жыццё і здароўе, і варта гэтыя каштоўнасці абараняць. Шкада, што сёння многіх калег атрымалася запужаць. І вось мы ўжо куды менш праяўляем салідарнасць нават у прафесійным коле, калі кагосьці з нашых звальняюць.
Стэла «Мінск – горад-герой»
16 жніўня 2020 года тут прайшла самая масавая акцыя пратэсту ў гісторыі Беларусі: на марш свабоды сабралася некалькі сотняў тысяч чалавек. Людзі працягвалі мірна збірацца ля Стэлы і ў наступныя нядзелі, пакуль сілавікі не пачалі блакаваць падыход у цэнтр і не з'явіўся загад на аднаўленне жорсткіх затрыманняў і разгонаў.

Наталля Дуліна, экс-дацэнт МДЛУ
– Як ні дзіўна, да 2020 года я ніколі не бывала ля Стэлы. Максімум – праязджала міма. У музей Вялікай айчыннай вайны таксама не наведвалася. Мой дзядуля-танкіст ваяваў, бабуля жыла ў эвакуацыі, маці нарадзілася якраз падчас вайны, і я ведала пра маштабы трагедыі з першых вуснаў. Але памяць для мяне – не пра вялікія помнікі і, тым больш, не пра парады. Мабыць, я яшчэ таму пазбягаю тэмы вайны ў сучаснай трактоўцы, што не люблю, калі яе выкарыстоўваюць, каб апраўдаць любыя праблемы ў краіне: «Абы не было б вайны».

Упершыню я прайшлася тут з сотнямі тысяч беларусаў у адным мірным парыве – і гэта незабыўнае пачуццё. Ведаеце, бывае, што нейкі пах асацыюецца з мінулым, пачуеш яго – і адразу карцінка нейкая перад вачыма паўстае. Так у мяне і з гэтым месцам: перад вачыма ўсплываюць не толькі нашы масавыя рухі, але і момант вяртання па праспекце пасля маршаў дадому. Калі ўжо нікога амаль навокал, а на шляху сустракаеш крэатыўныя плакаты, стужачкі на дрэвах і слупах. І ты рухаешся з пачуццём нейкага задавальнення ад зробленага.

Да ўсіх гэтых эмоцый, вядома, дадалася прыкрасць, таму што пакуль мы сабрацца гэтак жа не можам. А нам трэба працягваць дэманстраваць, што супраціў не скончаны, нашы патрабаванні ў сіле.
Мінскі завод колавых цягачоў
17 жніўня беларусы, затаіўшы дыханне, сачылі за тым, што адбывалася на заводах, што анансавалі агульнанацыянальны страйк. Адным з пікавых момантаў стаў прыезд Аляксандра Лукашэнкі на МЗКЦ, дзе ён пачуў ад рабочых: «Сыходзь!» Менавіта гэта пракрычалі яму падчас выступу з трыбуны. Верталёт з Лукашэнкам праводзілі свістам і пратэснымі лозунгамі.

Экс-супрацоўнікі МЗКЦ злева направа: Аляксандр (інжынер), Віктар (слесар механазборачных работ), Зміцер (тэхнолаг)
Аляксандр, Віктар і Зміцер таксама былі на заводзе ў той дзень. Яны аддалі МЗКЦ восем гадоў свайго жыцця, але іх звольнілі пасля спробы падтрымаць «Народны ўльтыматум». Мужчыны кажуць, што любілі сваю працу, але кіраўніцтва «любіла» толькі тых, хто не дэманстраваў сваю грамадзянскую пазіцыю, адрозную ад верна ідэалагічнай. Так звальнялі канструктараў, інжынераў, нягледзячы на іх прафесійныя якасці. І яшчэ задоўга да 2020 года.

– 11 жніўня я, як заўсёды, прыехаў на змену. Ужо працаваў інтэрнэт, усе былі ў курсе гвалту, што адбыўся. І я з гэтым цяжарам на душы працаваць не мог. Людзі падзяліліся на тых, каму не ўсё роўна, і тых, каму абыякава. Першыя хацелі зрабіць усё ў прававым полі: сабраць подпісы ў працаўнікоў, якія выступалі за забастоўку. Але нават апытанне адміністрацыя нам правесці не дала, вакол жа прадпрыемства дзяжурылі міліцыянеры, – згадвае Віктар.

26 кастрычніка, у дзень заканчэння «Народнага ўльтыматуму», амаль 40 працаўнікоў МЗКЦ прайшліся па заводзе з лозунгамі і заклікамі «Далучайся!».

– Для мяне гэта было прынцыпам: лепш адзін дзень страшна, чым пасля ўсё жыццё сорамна. Асабліва перад выдатнымі людзьмі з іншых цэхаў, з якімі мы пазнаёміліся ў працэсе гэтых сумных падзей і спрабавалі стварыць сваю пярвічку пры Свабодным прафсаюзе металістаў. Праўда, 26-га нас чакала суцэльнае расчараванне: калі мы ішлі па заводзе натоўпам у той дзень, прасілі далучацца – калегі проста адварочваліся. Цягам некалькіх дзён звольнілі ўсіх, хто засвяціўся, – кажа Аляксандр.

І Аляксандр, і Віктар, і Зміцер праз некалькі месяцаў знайшлі сабе працы ў прыватных кампаніях па спецыяльнасці. Ад знаёмых, што працягнулі працаваць на МЗКЦ, яны ведаюць, што ціск за «плотам» працягваецца на любога, хто хоць дзе-небудзь засвяціўся, даў каментар СМІ.

– Пры гэтым у нас няма злосці на калег і да гэтага месца ў прыватнасці. Мабыць, людзі аднойчы нешта асэнсуюць. А калі не, то не. Цяпер гэта кропка на мапе, на жаль, для нас проста былое месца працы. І сумна назіраць, што прадпрыемства разбураецца на вачах, у тым ліку таму, што па палітычных матывах адтуль звальняюць лепшых, – каментуюць суразмоўцы.
Купалаўскі тэатр
У верасні 2020 года Купалаўскі тэатр павінен быў адзначаць 100-гадовы юбілей прэм'ерамі, але пасля выбараў спачатку Мінкультуры звольніла дырэктара Паўла Латушку, які асудзіў гвалт у дачыненні да пратэстоўцаў, а пасля сама падала заявы на звальненне і большая частка каманды, не гатовая працягваць граць на сцэне паралельна з масавымі рэпрэсіямі ў краіне. Сышоўшы, калектыў стварыў свой незалежны праект «Купалаўцы».

Крысціна Дробыш, актрыса
– Купалаўскі тэатр быў не проста месцам працы, запісам у працоўнай кніжцы з 2013-га года. Ëн быў для мяне і іншых акцёраў другім домам. У 2020-м годзе літаральна мы рэпетавалі спектакль «En souvenir de Шагал» пра Марка Шагала, і я не вылазіла з тэатра. Ужо і зменнае адзенне там з'явілася. Разам з усімі цяжкасцямі тэатр быў тым месцам, дзе ты зараджаўся і падсілкоўваўся, каб жыць далей. Менавіта таму перш, чым прыняць рашэнне звольніцца, мне спатрэбілася навярнуць кіламетраў 15 па горадзе пешшу.

Будынак на Энгельса і сёння не перастаў быць для мяне домам: канечне, я не заходжу туды, не наведваю сённяшнія спектаклі як глядач і нават прынцыпова не паркуюся паблізу. Але часам нібыта наўмысна праязджаю дарогай побач, каб пабачыцца і спытаць у тэатра: «Эй, прывіт, ты як?» Для мяне гэты будынак асацыюецца з нечым бацькоўскім. Бацькі ж аднойчы адпускаюць дзяцей у вольнае плаванне, каб тыя пайшлі сваім асобным шляхам. І пасля дзеці вяртаюцца, удзячныя за ўсё. Ці ўвогуле інакш: мой дом пакуль арандаваны, там новыя жыхары, але ад гэтага тэатр не перастаў быць маім домам.
БДУ на Кальварыйскай, 9
Маршы і акцыі студэнтаў працягнулі агульную хвалю супрацьстаяння. У Дзень ведаў, 1 верасня 2020 года, сотні студэнтаў выйшлі на вуліцы, патрабуючы сумленных выбараў, спынення гвалту. Ужо тады стала ясна, што цырымоніцца не будуць і з «дзецьмі». Адразу ж пачаліся масавыя затрыманні. Працягнуліся яны і пасля, у саміх універсітэтах, разам з адлічэннямі, адміністрацыйнымі арыштамі і звальненнямі неабыякавых выкладчыкаў. Самым чорным днём для студэнцтва стала 12 лістапада – дзень, калі затрымалі адразу 11 чалавек. На іх завялі крымінальныя справы.

Арына Каршунова, экс-студэнтка ФФСН і актывістка
– Я з вялікай цеплынёй згадваю свой першы год навучання на «філасофіі». Памятаю сваіх цудоўных аднагрупнікаў і павагу да выкладчыкаў. На першым курсе мы яшчэ не разумелі, хто ёсць хто. Карацей, першыя ўспаміны пра ўнівер у мяне самыя цёплыя. А пасля ўсё пайшло на спад. Спачатку я проста вырашылася перавесціся на завочку, таму што адчула, што філасофія – гэта ўвесь свет. І сядзець у аўдыторыях мне падавалася не вельмі цікавым.

А пасля 2020 года я не бачыла сэнсу вучыцца і на завочцы: выкладчыкі, якія расказвалі нам пра вялікую задачу філосафаў па змяненні свету, самі, у сваёй большасці, гэты свет ніяк не змянялі. Толькі адмоўчваліся. Я адчула нежаданне далей вучыцца ў гэтых людзей і адлічылася. Чаму яны мяне могуць навучыць?

Цяпер, праязджаючы міма альма-матэр, я не магу не думаць пра маю аднакурсніцу Ксюшу Сырамалот, што праходзіць па «студэнцкай справе»: што яна робіць там, за кратамі. У камеры ці гуляе?
ЖК «Каскад»
«Мы не ведалі адно аднаго да лета-2020» – гэта фраза сапраўды пра многіх беларусаў. Пачаўшы выходзіць на раённыя ланцугі салідарнасці, а пасля – на дваровыя маршы і чаяванні, суседзі нарэшце знаёміліся, збліжаліся. У многіх раёнах пачалі ладзіцца лакальныя канцэрты, дзе выступалі гурты, тэатральныя калектывы, лектары. Сапраўднымі сімваламі адзінства сталі Новая Баравая, Серабранка, Каскад, Грушаўка, Асмалоўка, Шарыкі і многія іншыя раёны. За сваю актыўнасць яны трапілі ў спіс «дэструктыўных» і падпалі пад дадатковае патруляванне. Музыкаў і гледачоў забіралі наўпрост з мерапрыемстваў.

Зміцер, жыхар «Каскада»
– У «Каскад» мы пераехалі ў 2014-м. Прапанова выразна адрознівалася ад таго, што будавалася ў Мінску ў тыя часы. Дамы тут аддаленыя ад дарогі, хапае прасторы паміж шматпавярховікамі, бяспечна для дзяцей.

Цікава, што да 2020 года цесных стасункаў з суседзямі ў нас не назіралася. Нават калі нехта вадзіў дзяцей у адзін садок, то ўся камунікацыя магла быць зведзеная да вырашэння пытання, што туды і калі трэба набыць. І калі яшчэ ў 2019-м я спакойна праходзіў праз двары, то цяпер заўсёды як ідзеш, толькі і паспявай з усімі вітацца.

26 гадоў у нас спрабавалі будаваць грамадства, разбітае на дробныя ячэйкі. Дзяржава не хацела, каб мы аб'ядноўваліся ў вялікія групы па інтарэсах: з шэрай разрозненай масай прасцей.

Мы не пратэсны раён, нам проста ў адзін момант захацелася даведацца адно пра аднаго больш. Нам была важная камунікацыя сама па сабе. Але аказалася так, што мы не маглі спакойна, без затрыманняў, сабрацца ў сваім двары і выпіць з суседзямі гарбаты. «Каскад» пачалі актыўна патруляваць, уключылі ў спіс так званых пратэсных «гета». Але з першага ж дня гэта не пужала, а выклікала толькі смех.

На жаль, некаторым суседзям прыйшлося з'ехаць з Беларусі – гэта засмучвае. Але я сам сёння адсюль нікуды не збіраюся: калі раней «Каскад» быў проста адрасам жыхарства, глабальна гэта нічога не азначала, то цяпер я ўбачыў, якія добрыя людзі жывуць са мной побач. І гэта значыць вельмі шмат.
Плошча Свабоды
Да пэўнага моманту жаночыя акцыі ў Беларусі амаль не чапалі, але зусім хутка ў аўтазаку (і на Акрэсціна) лёгка аказваліся за кветкі ў руках ці чырвоную сукенку на целе. Адна з самых жорсткіх зачыстак жаночага супраціву здарылася на плошчы Свабоды. Сілавікі акружылі дзяўчат і падагналі спецтэхніку наўпрост да іх.

Святлана, мастачка, праект-менеджарка
– Раней плошча Свабоды была для мяне адным з самых улюбёных месцаў у горадзе. Напрыклад, калі я працавала на фестывалі «Месяц фатаграфіі ў Мінску», мы ладзілі каля ратушы праекцыі французскага фатографа. Гэта ўсё было пра свабоду і пра ўдзел у жыцці горада, яго развіцці.

На тым жаночым маршы мне пашанцавала: я стаяла ў счэпцы ў другім шэрагу. Калі сілавікі пачалі адцясняць усіх да кавярні з тэрасай, я абхапіла за паясніцу дзяўчыну, якая апынулася ў першым. Ціснучы на галаву, яе са счэпкі спрабаваў выцягнуць адзін з сілавікоў, а мяне – за сцяг, які быў павязаны на шыі. Ëн спрабаваў нас нібыта «выдраць» адтуль. У іх не атрымалася: калі нас адціснулі далей, я выйшла праз тэрасу з другімі дзяўчатамі. Марш з тымі, каго не затрымалі, працягнуўся.

Нягледзячы на той эпізод, я ўсе роўна люблю гэтае месца. І калі праязджаю міма, згадваю, як там цяклі рэкі маршаў і як асабіста я адстойвала там сваю свабоду.
Чырвоны касцёл
Стартавая кропка збору маршаў мудрасці з удзелам пенсіянераў, а таксама людзей з інваліднасцю. Да пэўнага моманту месца самых музычных і добрых акцый: з «Купалінкай» і чытаннем вершаў.

Ніна Багінская, пенсіянерка, актывістка
– Прастора ля Чырвонага касцёла заўсёды асацыявалася ў мяне з адраджэннем Беларусі: пад дахам Дома кіно ў свой час збіраліся розныя моладзевыя супольнасці, якія марылі адрадзіць беларускую культуру і мову. Сустракаліся там, абменьваліся інфармацыяй, літаратурай, улёткамі. На сённяшняй плошчы Незалежнасці мы збіраліся на важныя гістарычныя святы, угодкі культурных дзеячаў, на Дзень волі, пакуль да ўлады не прыйшоў Лукашэнка і не пачаў нас усіх гвалтоўна разганяць і арыштоўваць.

Шмат гадоў людзі былі запужаныя, змагаліся адзінкі, таму я адчула неверагодную ўзрушанасць і радасць ад таго, што пад нашым сцягам паднялася новая хваля моладзі (хай і рускамоўнай). А пасля падключыліся пенсіянеры. Я ім усім пастаянна паўтарала і паўтараю: моладзі трэба вучыцца, у іх пенсіі няма. А калі маладыя з'едуць з краіны, то і пенсійнага фонду ніякага не будзе. Мы ўсе адказныя адно за аднаго.

Заўсёды, калі бываю тут побач, з цеплынёй успамінаю, як мы вадзілі тут карагоды, як спявалі песні... Але і рэпрэсіі згадваю, тое, як амапаўцы адбіралі ў мяне сцяг. Нягледзячы ні на што, я веру, што плошча Незалежнасці і іншыя мясціны зноў будуць нашымі.
Арлоўка
Кожную нядзелю пасля выбараў беларусы, як на працу, выходзілі на вялікія маршы пратэстаў. А ўлады па традыцыі закрывалі станцыі метро і адрубалі інтэрнэт. 25 кастрычніка прайшоў марш пад назвай «Народны ўльтыматум». Ад Стэлы людзі дайшлі да Арлоўкі, дзе ўпёрліся ў рубяжы сілавікоў на падыходзе да палаца Незалежнасці. Пасля пачаўся адзін з самых страшных паслявыбарчых разгонаў – з кулямі і святлошумавымі гранатамі.

Аляксандра Бабкова, экс-рэжысёрка БТ, motion-дызайнерка
– Недзе з 9-га класа я ездзіла па Арлоўцы вучыцца ў сваю 73-ю школу. Гэта быў даўгі, непрыемны ранішні шлях з пастаяннымі заторамі. Пасля, калі паступіла ў Акадэмію мастацтваў, па гэтай жа дарозе ездзіла на пары на Сурганава. А яшчэ ў падобным да домікаў-двухпавярховікаў, што стаяць на Арлоўцы, я нейкі час жыла сама. Яны заўсёды былі для мяне нейкімі роднымі. І таму крыўдна, што ў такім мілым доміку мяне затрымалі з маці падчас разгону маршу па Арлоўцы. Прычым мы хаваліся ад сілавікоў у пад'ездзе, а здала нас ім мясцовая жыхарка-бабуля.

Сёння, праязджаючы міма, мы згадваем выключна сваё затрыманне, суд, штрафы, якія пайшлі следам. А таксама гукі ад святлошумавых выбухаў у паветры. Хаця ёсць і тое, за што я ўдзячная таму дню і месцу: за маю новую сяброўку, керамістку і мастачку, з якой мы пазнаёміліся ў турэмнай камеры.
Плот у раёне станцыі метро «Маскоўская»
Платоў, якія прыходзілася пералазіць беларусам, загнаным у пастку сілавікоў, у горадзе дзясяткі. Гэты стаў прычынай затрымання вялікай колькасці людзей, якія не змаглі хутка пералезці яго ў пачатку маршу да Курапатаў на Дзяды. У той дзень амаль на ўсіх затрыманых адразу завялі крымінальныя справы – больш за дзвесце за адзін вечар.

Вячаслаў (дагэтуль праходзіць па крымінальнай справе, таму мы не паказваем яго твар у мэтах бяспекі)
– Калісьці ў гэтым раёне ў мяне было спатканне з дзяўчынай. А пасля майго затрымання я стараюся пазбягаць яго: побач адразу ўчашчаецца пульс. Вельмі часта сніўся момант, як я крычу сваім ратавацца, як падсаджваем дзяўчат. І пасля цябе забіраюць, і ты не ведаеш, што было далей: страшна за сваіх – ці ўсе паспелі збегчы? Той дзень падарыў мне разуменне, наколькі ўсё ж каштоўная наша свабода. І кожны павінен вырашыць, колькі ён гатовы заплаціць за яе. Перамога прыйдзе.
Плошча Перамен
Дворык паміж Смаргоўскім трактам і Чарвякова адразу стаў папулярны, дзякуючы легендарнаму графіці з дыджэямі перамен, якое больш за дзясятак разоў зафарбоўвалі і аднаўлялі наноў. Тут прайшло шмат крутых дваровых канцэртаў.

Супрацьстаянне жыхароў Плошчы Перамен з міліцыяй і камунальнымі службамі за права ўпрыгожваць двор на свой густ вылілася спачатку ў ледзь не кругласутачную ахову, а пасля ў затрыманні. Так, менавіта тут быў затрыманы мясцовы жыхар, арбарыст і сённяшні палітвязень Сцяпан Латыпаў, які паспрабаваў абараніць мурал.

А 12 лістапада тут быў выкрадзены і збіты да смерці Раман Бандарэнка, які паспрабаваў спыніць невядомых асоб, што прыехалі зразаць бел-чырвона-белыя стужкі. За забойства Ромы так дагэтуль ніхто і не пакараны, затое за публікацыю з інфармацыяй, што ў Рамана было нуль праміле ў крыві, тэрміны атрымалі журналістка TUT.BY Кацярына Барысевіч і доктар Арцём Сарокін. У калоніі таксама апынуліся журналісткі «Белсата» Кацярына Андрэева і Дар'я Чульцова, якія рабілі рэпартаж з акцыі памяці на Плошчы Перамен.

Алена, маці Рамана Бандарэнкі
– Гэта месца з'яўляецца для мяне сімвалам Ромы. Тут ён быў апошні раз жывым – такім, якім я яго ведала ўсё жыццё. Рома быў неканфліктны, з пачуццём справядлівасці, але заўсёды гатовым прыйсці на дапамогу. Мне здаецца, менавіта ў гэты вечар ён выйшаў сюды для таго, каб быць на месцы ў выпадку патэнцыйнай небяспекі.

Плошча Перамен выклікае ў мяне дваякія пачуцці. З аднаго боку, Рома любіў прыходзіць сюды, тут заўсёды было і ёсць шмат маладой пазітыўнай энергіі, тут жывуць выдатныя, прагрэсіўныя людзі. Тут ён быў шчаслівы. З іншага боку, гэта месца болю. Тут адбыліся жудасныя падзеі, што паўплывалі на лёсы шмат якіх людзей. Гэта стала месцам несправядлівасці і майго ўнутранага абурэння. Абурэння хаця б тым, чаму я не магу свабодна прыйсці і ўшанаваць памяць майго сына менавіта тут. Толькі праз пяць месяцаў пасля таго, як Ромы не стала, я змагла прыйсці сюды, пастаяць, пагутарыць з людзьмі, якія ведалі і любілі Рому. І ўвесь час, што я тут бываю, мяне ахоплівае моцная эмацыйная хваля, а на вочы наварочваюцца слёзы.
Тэкст: Кацярына Карпіцкая
Фотапартрэты: Надзея Бужан
Архіўныя фоты: Надзея Бужан, Шура Піліповіч-Сушчыц, Кацярына Карпіцкая
Карэктура: Шура Піліповіч-Сушчыц
Вёрстка: Іаланта Валожак