— Падзеі апошніх двух тыдняў, і перш за ўсё ўварванне Расіі ва Украіну, радыкальна змянілі не толькі геапалітычны, але і эканамічны расклад у еўрапейскай частцы постсавецкай прасторы.
Беспрэцэдэнтныя санкцыі ў дачыненні да Расіі абвалілі валюты ад Беларусі да Казахстана, прывялі да павышэння працэнтных ставак (Нацбанк Беларусі ўсталяваў яе на ўзроўні 12%, Банк Расіі — 20%), спарадзілі чаканне дэфолту па дзяржаўным доўгу, высокай інфляцыі і зніжэння рэальных даходаў насельніцтва.
Цяпер нельга дакладна прадказаць вынікі 2022 года, бо ў Расіі не адноўленая нармальная праца валютнага і фондавага рынкаў, незразумелы маштаб санкцыйнага эфекту, і эканоміка нават не пачала прыстасоўвацца да новых умоў існавання.
У той жа час можна канстатаваць, што як шмат разоў з сярэдзіны 1990-х гадоў, Беларусь зноў паказвае Расіі прыклад. Толькі калі раней яна ішла наперадзе свайго ўсходняга суседа ў палітычных пытаннях, то зараз аказваецца, што вы апярэдзілі нас і ў эканоміцы: Беларусь першай сутыкнулася з закрыццём паветранай прасторы, прамымі санкцыямі ў дачыненні да прэзідэнта краіны і істотным абмежаваннем экспарту сваіх асноўных тавараў (апошняе для Расіі яшчэ наперадзе).
Аднак тое, што адбылося ў канцы лютага — пачатку сакавіка робіць карціну нашмат больш заблытанай, бо
Расія стала, верагодна, самай моцна закранутай санкцыямі краінай у свеце, і Беларусь не зможа не адчуць наступстваў гэтага.
Курс рубля і гандаль
Вынікі адчуюць усе прадпрымальнікі і грамадзяне краіны. Перш за ўсё варта рыхтавацца да зніжэння курсу рубля з цяперашніх 3 бел. руб./даляр да 3, 08-04 да канца года; павышэнню інфляцыі з 9, 97% у 2021 г. да як мінімум 20% у 2022-м; падзення ВУП на 10-12%, а рэальных даходаў не менш чым на 14-16% і істотным праблемам з занятасцю, бо прадпрымальніцкі клімат апынецца найгоршым за апошнія гады.
Беларусь страціць значную частку экспарту калійных угнаенняў і нафтапрадуктаў — нават калі ўладам ўдасца абысці санкцыі заходніх краін, выдаючы свой прадукт за расійскі, будаўніцтва партоў на Балтыцы можа апынуцца бессэнсоўным праз адмову найбуйнейшых сусветных перавозчыкаў дастаўляць тавары і вывозіць іх з Расіі; а гандаль з Украінай, які не спыняўся нават пасля заходніх санкцыяў, абарвецца.
Калі ў 2020 годзе палітычны крызіс па выніках прэзідэнцкіх выбараў выклікаў сур'ёзны адток спецыялістаў з краіны, то цяпер ён пяройдзе ў татальная ўцёкі.
Пры гэтым Беларусь мацней залежыць ад знешняга гандлю, чым Расія (у яе выпадку адносіны знешнегандлёвага абароту да ВУП у 2021 г. — 119,8%, тады як для Расіі паказчык не перавышаў 45%), і гэта ўзмоцніць уплыў санкцый.
Я практычна ўпэўнены, што Беларусь у бліжэйшы час вымушаная будзе ўвесці (як гэта ўжо было ў 2006-2018 гг.) прымусовы продаж экспарцёрамі валютнай выручкі, а ў некалькі больш доўгатэрміновай перспектыве — пайсці на канвертаванне валютных укладаў грамадзян у рублёвыя, а таксама на абмежаванне або поўную забарону пераводаў за мяжу.
Знешні доўг і энерганосьбіты
У той жа час «змычка» беларускай і расійскай эканомік у новых умовах прынясе, хутчэй за ўсё, не толькі негатыўныя наступствы.
Беларускі знешні доўг на 64-68% прыпадае на Расійскую Федэрацыю, лаяльнасць якой цяпер надоўга набытая. Вядома, у Расіі цяпер нашмат менш магчымасцяў дапамагаць свайму суседу (значная частка рэзерваў арыштаваная, а патрэба ў падтрымцы ўласнага насельніцтва расце), але, прынамсі, не патрабаваць вяртання пазык Масква дакладна зможа.
Пастаўкі ў рэспубліку нафты і газу таксама не будуць прадстаўляць праблемы на фоне несумнеўнага скарачэння попыту на расійскія энерганосьбіты ў Еўропе і немагчымасці пераарыентацыі паставак у Кітай.
Магчымасць стаць пасярэднікам
Аднак найбольш важным уяўляецца мне іншая акалічнасць:
самы сур'ёзны ўплыў на Расію акажуць найбліжэйшым часам не фінансавыя санкцыі, а спыненне супрацоўніцтва з больш чым 230 міжнароднымі кампаніямі ў самых розных сферах (многія з іх — ад Intеl і AMD да IKEA — у сувязі з вайной ва Украіне прынялі пастанову сысці і з расійскага, і з беларускага рынкаў, але далёка не ўсе). Гэта адкрывае перад Беларуссю магчымасці двух тыпаў.
З аднаго боку, Мінск можа апынуцца пасярэднікам у гандлі з Расіяй тымі таварамі, якія непасрэдна не прапісаныя ў тэкстах санкцыйных рашэнняў — прыблізна гэтак жа, як рабіў гэта ў часы расійскіх харчовых контрсанкцый, толькі ў новых умовах Масква не будзе супраць такога супрацоўніцтва (а хутчэй сама будзе яму спрыяць).
Найважнейшай умовай для ператварэння Беларусі ў падобнае «акно» паміж Расіяй і светам з'яўляецца яе неўступленне ў ваенныя дзеянні з Украінай у форме адпраўкі войскаў у суседнюю краіну, на чым цяпер актыўна настойвае Крэмль.
Гэтае рашэнне будзе мець, на мой погляд, крытычна важнае значэнне для ацэнкі ўплыву бягучых падзей на перспектывы развіцця беларускай эканомікі ў 2022-2023 гг., бо пакідае Мінску шанец на час зноў страціць статус самага заўзятага ізгоя сярод еўрапейскіх краін.
Пераарыентацыя экспарту з захаду на ўсход
З іншага боку, Беларусь цяпер можа аказацца для Расіі надзвычай важным партнёрам у сферы прамысловай вытворчасці, так як у рэспубліцы захаваны значныя магутнасці, якія былі даўно згубленыя ў яе ўсходняга суседа.
Ва ўмовах разрыву сотняў вытворчых ланцужкоў у Расіі нашы кампаніі могуць прад'явіць нашмат большы, чым раней, попыт на беларускую прамысловую прадукцыю, у тым ліку на запчасткі і камплектуючыя, якія за апошнія пару тыдняў падаражэлі ў Расіі на 40-80%.
Улічваючы, што Беларускі рубель практычна напэўна стане абясцэньвацца з такім жа тэмпам, як і расійскі, беларускія вытворцы могуць атрымаць істотныя перавагі на расійскім рынку. Пераарыентацыя экспарту з Захаду на Усход стане непазбежнай асаблівасцю беларускай эканомікі ў бліжэйшыя гады.
Абмежаваныя выгады ў абмежаваных умовах
Пачынаючы з 2020 года, Беларусь і Расія спаборнічаюць паміж сабой у тым, хто больш радыкальна разбурыць адносіны са сваімі заходнімі партнёрамі, правакуючы цалкам рукатворныя эканамічныя крызісы.
Цяпер, мяркуючы па ўсім, трохі адсталая да таго Расія радыкальна вырвалася наперад. Беларусь, прывязаная да суседа магутнымі канатамі фінансавай залежнасці, напэўна «нырне» ў крызіс разам з Расіяй, але ў той жа час мае некаторыя шанцы кампенсаваць негатыўныя наступствы, выкарыстоўваючы свае невідавочныя ў іншых умовах гаспадарчыя перавагі. Доўгі час захоўваючы элементы савецкіх традыцый у эканоміцы, яна можа атрымаць абмежаваныя выгады ад «саветызацыі» народнай гаспадаркі Расіі, вельмі верагоднай ў бліжэйшы час.
Вядома, сёння нам даводзіцца шукаць хаця б найменшыя падставы для аптымізму ва ўмовах, дзе яго зусім не прадбачыцца. Але гэтыя ўмовы мы стваралі разам на працягу чвэрці стагоддзя, калі «раман» Беларусі і Расіі выбудоўваў новыя палітычныя і эканамічныя рэаліі ў абедзвюх краінах.
Гэты раман мае ўсе шанцы не скончыцца на працягу яшчэ некаторага часу. Як спявалася ў першым куплеце завучанага мною са школьных гадоў гімна Беларускай ССР, «Мы, беларусы, з братняю Русю разам шукалі да долі дарог» — і працэс, падобна, працягваецца, хай нават доля гэтая здаецца ўсё больш незайздроснай…
«Для Беларусі толькі харчы і лекі». Заходнія кампаніі адмаўляюцца працаваць з афіцыйным Мінскам
