«Пане Каханку» — новы відовішчны спектакль у тэатры імя Горкага. Піша Сяргей Мікулевіч.
У ролі Радзівіла Пане Каханку - Расціслаў Янкоўскі, фота з генеральнай рэпетыцыі.
27 сакавіка ў Горкаўскім тэатры прайшла прэм’ера спектакля паводле п’есы Андрэя Курэйчыка «Пане Коханку». Менавіта так, праз гіперкарэктнае «о» стаіць на афішах. Хоць у цэлым гэтай пастаноўкай тэатр пацвердзіў статус Нацыянальнага драматычнага.
Спектакль пачынаецца сцэнай адрачэння Радзівіла. З высылкі ён піша ліст да расійскай царыцы Кацярыны: просіць дазволу вярнуцца ў родны Нясвіж за абяцанне «не займацца палітыкай».
Бо Караль Станіслаў Радзівіл сам хацеў быць каралём Рэчы Паспалітай, замест марыянеткавага Станіслава Аўгуста Панятоўскага, каханка Кацярыны.
Гэтым у многім тлумачыцца тое, чаму гісторыкі пасля так упарта ляпілі з Пане Каханку вобраз дзівака і блазна.
Адзіны рэальны гістарычны факт, на якім будуецца п’еса, — візіт Панятоўскага ў Нясвіж.
Паводле п’есы, Панятоўскі прыязджае браць крэдыт «на пяць гадоў пад каралеўскае слова». Фінансавыя магчымасці караля цудоўна ўвасабляе сцэна мыцця ў ванне. А матывацыя будзе да болю знаёмая сённяшнім голым каралям: крэдыт трэба, каб ратаваць Рэч Паспалітую. Але палымяныя заклікі да адзінства і патрыятызму не кранаюць багатага Радзівіла.
«Это не наречие. Это язык»,
— кідае Радзівіл Панятоўскаму, калі той спрабуе падлашчыцца, сказаўшы тост «на местном наречии». Пане Каханку расплюшчвае вочы здзіўленаму Панятоўскаму:
тут — Беларусь. Беларусам пляваць і на Маскву, і на Варшаву.
Тут свой рытм, амбіцыі будаўнікоў імперый абыякавыя людзям гэтай зямлі. А яшчэ — Радзівіл адразу зразумеў, што новы кароль задробны душой, каб пайсці ў сваёй справе да канца.
Аўтары не імкнуліся стварыць новыя вобразы. Яны стваралі запамінальныя. Таму Пане Каханку — гэта крыху стары Вежа з «Каласоў пад сярпом тваім»: у сваіх дзівацтвах, складаных платанічных пачуццях да маладой акторкі Алесі (успомнім, у Вежы таксама быў тэатр). Але найбольш Курэйчыкаў Радзівіл — гэта Мюнхгаўзен. Прычым гэта барон не з кніжкі Распэ, а з фільма «Тот самый Мюнхгаузен» Захарава. Уплыў савецкага кінематографа прарываецца не толькі тут. Шчымлівая фінальная сцэна палёту крыху нагадвае адпаведную з «Сказки странствий» Міты.
Скразная ідэя п’есы — навучыць беларусаў лётаць.
Гэтым займаецца Караль Радзівіл у Нясвіжы, даўшы зарок не браць удзелу ў палітыцы. «Палёт» чытаецца як метафара пазбаўлення ад комплексу нацыянальнай непаўнавартасці.
Але яскравыя акцэнты, зародкі сюжэтных ліній у п’есе трэба вылоўліваць. Яны зацярушаныя саладжавымі народалюбскімі развагамі, вялізнай колькасцю іншай мішуры. Рэжысёр Андрэй Курэйчык вядомы як стваральнік сцэнароў для паспяховых расійскіх кінасерыялаў. І ён пастараўся, каб у гэта п’есе было ўсё: і лінія кахання, і элементы спецыфічнага тэатральнага капусніка (паказальна, што сцэну рэпетыцыі радзівілаўскага тэатра разумелі хіба прафесійныя акторы), і цэлыя музычныя нумары, прычым беларускамоўныя, — арыі з твораў Мацея Радзівіла, песня Лявона Вольскага «Пане Каханку».
Выпадковасць частак сюжэта кампенсуецца сілай супутных эфектаў — то падабранай музыкай, то вынаходкамі пастаноўкі.
«Пане Каханку» — сярод самых відовішчных спектакляў года.
Ён мае ўсе шанцы доўга збіраць аншлагі ў Горкаўскім: модны рэжысёр, папулярная гістарычная тэма, якасная пастаноўка.
Сцэны прыніжэння, якія Панятоўскі зазнае ў Нясвіжы, спадзеючыся на крэдыт, выклікалі б, пэўна, багаты асацыятыўны шэраг у сённяшніх вышэйшых дзяржаўных асобаў.
Нечаканае вытлумачэнне ў гэтым ракурсе набываюць і дзівацтвы Пане Каханку, апісаныя гісторыкамі. Так, яго загад гандлярам залезці на дрэвы і каркаць варонамі, меў на мэце праверыць, ці згодны чалавек на прыніжэнне за тры рублі. «Аказваецца — могуць!» Разлік адбываецца на вачах Панятоўскага, які ўсё чакае ад Пане Каханку крэдыту…
Спецыяльна для Панятоўскага Пане Каханку ладзіць нават парадыйную «бітву з расійцамі», якая насамрэч выяўляецца стральбой набоямі з солі па тых гандлярах.
Пасля Панятоўскі знаходзіць выпадак адыграцца асабіста.
Пад канец п’есы процістаянне караля ў фальшывым золаце і князя ў простым бела‑чырвоным строі чытаецца ўсё ясней.
Фінал — інсцэнізаваная бітва пры Гібралтары на нясвіжскіх сажалках. Падчас сапраўднай Гібралтарскай бітвы галандцы вырвалі незалежнасць у іспанскіх заваёўнікаў. Нашы героі — толькі гледачы. Гэтым відовішчам Радзівіл нібыта сцвярджае сваю маральную перамогу, хоць жыццёвую паразу ад Панятоўскага і падобных яму атрымаў.
Зрэшты, не толькі маральную: крэдыту Радзівіл каралю так і не даў. Цікава: ці была б сёння Беларусь, калі б даў? Во гэтак Андрэй Курэйчык зрабіў Пане Каханку бацькам нацыі.
Наступныя паказы: 11, 16 і 29 красавіка.
