Выйшлі кнігі Міхася Чарняўскага «Як пошуг маланкі» і ўкладзены ім зборнік успамінаў і дакумэнтаў «Ня бойцеся ахвяраў і пакут».
 |
Кнігі распавядаюць пра Мядзельска‑смаргонскае моладзевае падпольле (1947—1950) і яго кіраўніка Расьціслава Лапіцкага (1928—1950). Гурток падпольшчыкаў аформіўся ў той частцы гістарычнай Віленшчыны, што адышла да БССР. Гэта быў пратэст супраць саветызацыі, гвалтоўнай калектывізацыі ды русіфікацыі заходнебеларускага грамадзтва.
«Вясной 1948 г., — піша Міхась Чарняўскі, які пазнаёміў нас у сярэдзіне 1990‑х з гэтым рухам, — сярод мядзельскіх падземнікаў узьнікла ідэя разгарнуць антыкамуністычную прапаганду з дапамогай улётак. Тады гэта была найбольш эфэктыўная форма ўзьдзеяньня на людзкую сьвядомасьць».
Тэксты ўлётак пісаў кіраўнік моладзевага гуртка Расьціслаў Лапіцкі. Яны былі ляканічныя і бескампрамісныя. У адной з улётак гаварылася: «Сьмерць вырадкам роду чалавечага! Партызаны! Падпольшчыкі! Стойце на абароне сваёй справы! Беражыце ў сабе сьвятую нянавісьць да камунізму, які нявечыць і разбэшчвае чалавецтва. Біце сталінскіх шакалаў! Моладзь! (...) Да зброі! Ня бойцеся ахвяр і пакут! Уперад да сьветлай будучыні!».
 |
У лютым 1950 г. падпольле як антысавецкае было жорстка разгромлена. 22‑гадовага Расьціслава Лапіцкага расстралялі ва ўрочышчы Красны Беражок, што пад Вялейкай, астатніх 17 удзельнікаў падпольля, у асноўным школьнікаў, асудзілі да розных тэрмінаў зьняволеньня. Большасьць атрымала 25 гадоў і паражэньне ў правох.
Але перад гэтым былі жорсткія катаваньні самай гуманных сьледчых у сьвеце. «Мне зламалі дзьве рабрыны, выбілі некалькі зубоў, білі пад рэбры, пад дых, па печані і нырках. (...) Любілі катаваць буйнымі кроплямі халоднай вады на цемя. Прыціснуць цябе ў кут, а зьверху капае. У сьледчым пакоі было задушна, таму ад першых кропель ішоў прыемны халадок. Але пазьней адчуваньне было такое, як па галаве цядкім молатам», — згадваў Юзаф Качэрга.
Нездарма, відаць, Міхась Чарняўскі ў прадмове да кнігі «Як пошуг маланкі» перапрашае: «Выбачаюся за тое, што сваімі роспытамі аб перажытым часам выклікаў сьлёзы і боль. Шкадую перад магіламі заўчасна памерлых, што гэтак запазьніўся з публікацыяй».
***
Чарняўскі М. Як пошуг маланкі: Расьціслаў Лапіцкі. — Менск: Тэхналёгія, 2006. — 71 с. + ілюстрацыі.
«Ня бойцеся ахвяраў і пакут»: Дакумэнты і матэрыялы пра дзейнасьць мязельска‑смаргонскага антыкамуністычнага падзем’я (1948—1950). / Укладальнік, аўтар біяграфій і уступу Міхась Чарняўскі. — Вільня: «Наша будучыня», 2006. — 154 с. + фатаздымкі
