Галоўная праблема палягае ў тым, што
паралельна пачалі існаваць дзве Беларусі, дыстанцыя паміж якімі з кожным днём пашыраецца. Гэта Беларусь у эміграцыі і лукашэнкаўская Беларусь. Яны падзеленыя не толькі геаграфічна, а, што больш важна, каштоўнасна. Можна сказаць, што яны прадстаўляюць розныя цывілізацыі, сусветы.
Справа нават не ў масавай эміграцыі. Такія працэсы перажылі шмат якія народы, напрыклад, у нашым рэгіёне — Літва, Латвія, Малдова.
Адрозненне беларускай эміграцыі не толькі ў тым, што яна палітычная, вымушаная. Гаворка пра якасць чалавечага капіталу.
Краіну пакідае найбольш адукаваная, дынамічная, актыўная частка грамадства. Можна канстатаваць, што з Беларусі з'ехала творчая эліта, інтэлектуальны і культурны цвет нацыі.
Фактычна з 2020 года мы ўбачылі новую з'яву. Беларуская дыяспара стала важным чыннікам палітыкі, грамадзянскай супольнасці, уплыву на міжнароднае пазіцыянаванне Беларусі. Калі спрабаваць знайсці гістарычныя аналогіі, то можна параўнаць цяперашнюю беларускую сітуацыю з масавай эміграцыяй эліты з Расіі пасля Грамадзянскай вайны ці выезд культурнага слоя краіны ў часы нацысцкай Нямеччыны.
Цяпер можна назіраць новы этап. Дыяспара робіцца чыннікам захавання беларускай ідэнтычнасці, цывілізацыйнага кода нацыі. Вось, напрыклад, Беларуская Рада культуры і Дацкі інстытут культуры падпісалі кантракт з Еўракамісіяй аб падтрымцы беларускай культуры і мастацтва на 2 мільёны еўра. Арганізацыі прэзентавалі праект «ArtPower Belarus: захаванне беларускай грамадскай прасторы праз культуру і мастацтва».
Важна адзначыць, што беларуская дыяспара раскіданая па розных краінах. Як трапна нядаўна заўважыў адзін эксперт, беларусы сёння — гэта Народ Ізраілеў.
Праблема яшчэ і ў тым, што логіка выжывання беларусаў за мяжой прымушае іх адаптавацца да мясцовых умоў той краіны, у якой яны жывуць. З цягам часу можа адбыцца іх асіміляцыя, як тое здарылася з мінулымі хвалямі беларускай эміграцыі. Захаванне этнічнай ідэнтычнасці эмігрантаў — важная задача грамадзянскай супольнасці за мяжой.
Усё гэта адбываецца на тле катастрафічных працэсаў у самой Беларусі. Фарміруецца таталітарная сістэма без грамадзянскай супольнасці, з мілітарызацыяй грамадскага жыцця. У выніку разбурэння інфраструктуры альтэрнатыўнай Беларусі адбываецца рост даверу да ўладаў. Выкінуўшы праціўнікаў у турму ці эміграцыю, рэжым фарміруе соцыум падданых Лукашэнкі.
У культурным плане краіна хутка ператвараецца ў расійскую правінцыю. Мэтанакіравана разбураюцца інстытуты, якія падтрымлівалі беларускую ідэнтычнасць ці проста забяспечвалі прыстойны ўзровень у розных сферах грамадскага жыцьця. Гэта навука, адукацыя, бізнэс, спорт і інш.
Асабліва пацярпела культура. Ліквідаваны Купалаўскі тэатр, знішчана беларускае кнігавыдавецтва, музыкаў садзяць у турму і інш.
Сімваламі, «народнымі героямі» гэтай Беларусі сталі персанажы кшталту Азаронка і Мукавозчыка.
У ідэалогіі штучна насаджаюцца наратывы «рускага свету» ў агрэсіўнай форме. Беларусаў ператвараюць у «рускіх са знакам якасці». Улады разглядаюць саму ідэю беларускасці ў этнакультурнай форме як варожую.
Ці хопіць у дыяспары сілаў, рэсурсаў, крэатыву падтрымліваць, захоўваць беларускую матрыцу, код беларускай нацыі, каб потым у спрыяльны момант перанесці іх у Беларусь, на родную глебу? Адказ невідавочны. У гэтым і палягае сутнасць беларускай драмы.
