Kali buduć zakrytyja apazycyjnyja internet‑sajty, to ludzi syduć u błohi. Roźnica tolki ŭ tym, što błohi, jak usio niesystemnaje, zaŭsiody byli bolš radykalnymi. Na pytańni «Našaj Nivy» adkazvaje Natalla Radzina, redaktarka samaha papularnaha biełaruskaha sajtu charter97.org «Chartyja» 97 — Naviny ź Biełarusi».
«Naša Niva»: Dziŭnyja słovy Alaksandra Łukašenki pra toje, što ŭ internecie jość apazycyjny sajt, naviedvalnaść jakoha bolšaja za paŭmiljonny nakład «Biełarusi siehodnia», heta nie pra «Chartyju‑97»?
Natalla Radzina: Mahčyma. Łukašenka moh kazać pra ŭsie biełaruskija apazycyjnyja internet‑resursy. Adnak fraza pra internet‑rupary niejkich «varožych dla Biełarusi hałasoŭ» absalutna nie padychodzić da biełaruskich apazycyjnych sajtaŭ. My nia vorahi svajoj radzimy.
Uvohule, siońnia ŭ biełaruskaj apazycyi i ŭładaŭ adna meta — zachavańnie niezaležnaści krainy. Bolej za toje, apazycyja prapanuje ŭładzie dyjaloh dziela eŭrapiejskaha budučaha Biełarusi. «Varožyja» dla Łukašenki siońnia prara¬siej¬skija ŚMI i takija ž palityki ŭ jahonym atačeńni. Tamu raju jamu być pilnym u hetym nakirunku.
«NN»: Dziakujučy čamu sajt «Chartyi‑97» staŭ takim papularnym u biełaruskim internecie?
NR: Najpierš praz prafesijnuju pracu tych, chto im zajmajecca. Praz žadańnie danieści praŭdu da čytačoŭ, uzvažanuju pazycyju redakcyi. Nie pabajusia patetyki: i praź luboŭ da Radzimy, bo dla nas na pieršym miescy stajać intaresy krainy. Da taho ž, my adzi¬ny biełaruski sajt, jaki maje try moŭnyja versii — biełaruskuju, rasiejskuju i anhielskuju.
«NN»: Ci zmohuć ułady zrabić infarmacyjny‑internet resurs, jakija b paraŭnaŭsia pa papularnaści ź viadučymi niezaležnymi partałami?
NR: Adnaznačna, nie. Nakłady drukavanych dziaržaŭnych vydańniaŭ rastuć tolki praz prymusovuju padpisku i dziaržaŭnuju dapamohu. U internecie taki prymus ja nie ŭjaŭlaju. Zahnać naviedvalnikaŭ internetu na sajt aficyjnaha vydańnia, kali tam sucelnaja prapahanda, niemahčyma. Nijakich administratyŭnych resursaŭ tut nie isnuje. Papularnaść sieciŭnych prajektaŭ, zrešty, jak i drukavanych, zasnoŭvajecca, najpierš, na abjektyŭnaści. U toj ža «Sovietskoj Biełoruśsii» maleńki rejtynh u internecie [jaje pastajanna naviedvajuć z 1,700 IP‑adrasoŭ, 51% jakich ź Biełarusi — «NN»]. Ujavić čałavieka, jaki, majučy vakoł stolki infarmacyjnych partałaŭ, zachodzić na sajt «SB», ja mahu słaba.
«NN»: A kali blakavać usie niezaležnyja sajty?
NR: Zablakavać «Chartyju» možna na čas. Pierad vybarami ŭłady tak i robiać. Adnak paśla jany ŭsio adno pačynajuć adkryvacca. Nielha zablakavać uvieś internet. Chutka raźvivajecca błohavaja systema. Kali buduć zakrytyja apazycyjnyja internet‑sajty, to ludzi syduć u błohi. Roźnica tolki ŭ tym, što błohi, jak usio niesystemnaje, zaŭsiody byli bolš radykalnymi. My ŭsio adno budziem pracavać, i nikudy nia dzieniecca «Naša Niva» ci radyjo Svaboda. Upeŭnienaja, u takim vypadku Biełaruś čakajuć taksama žorstkija sankcyi z boku Eŭropy i Ameryki. Toje, što dazvolena Kitaju, nia moža być da¬zvolena ŭ Eŭropie.
«NN»: Ale kali z padpiski i šapikaŭ vykinuli niezaležnyja hazety, nijakija sankcyi ŭviedzienyja nie byli.
NR: Na samoj spravie, sankcyi byli ŭviedzienyja, i ŭvioŭ ich sam Łukašenka. Zamiežny biznes nia choča ŭkładać hrošy ŭ krainu, u jakoj začyniajucca apazycyjnyja hazety, i straty dla Biełarusi z‑za hetaha skłali miljony dalaraŭ. Siońnia ŭvaha śvietu da Biełarusi kalasalnaja. Palityka mižnarodnaj supolnaści ciapier vielmi kansalidavanaja.
Jość i inšaje. Zakryvać nia vyhadna biełaruskim uładam i z toj pryčyny, što biełaruskija čytačy ŭ pošukach infarmacyi syduć na rasiejskija sajty. A voś rasiejskija medyi, u adroźnieńnie ad biełaruskich, nasamreč palivajuć brudam Łukašenku i jahonaje atačeńnie. Takoje nia moža sabie dazvolić napisać nivodnaje biełaruskaje ŚMI. Nie tamu, što bajacca, a tamu, što časam — heta adkrytaje chamstva i «zamova» rasiejskaj ułady.
«NN»: Dyk budučynia biełaruskaj internet‑žurnalistyki za błohami?
NR: Nie, ja b tak nie skazała. U błohach ludzi kantaktujuć, časam talenavita pišuć, pracujuć biez redaktaraŭ, i heta cudoŭna. Adnak ludziam taksama patrebnaja ŭsio ž bolš hruntoŭnaja i pravieranaja infarmacyja. Błohi zanadta subjektyŭnyja, kab stać paŭnavartasnymi ŚMI. Ale kankurencyja z boku błohaŭ budzie adčuvacca. U hetaj baraćbie vyjhrajuć tyja sajty, jakija pačnuć aktyŭna supracoŭničać z błohierami.
«NN»: Ci ŭsie biełaruskija partały vyžyvuć pad ciskam uładaŭ?
NR: Nichto nie zahinie. Kali my zastalisia ŭ Biełarusi, nia źjechali ź jaje i abrali prafesiju žurnalista, to zbočvać paprostu nie vypadaje. Maja parada: treba ŭvieś čas pavyšać svoj prafesijny ŭzrovień. Jak heta rabić? Raŭniacca na sajty suśvietnych navinnych ahienctvaŭ. Treba vučycca ŭ ich, a nie hladzieć adzin na adnaho i sprabavać u niečym pieraskakać. Treba adrazu stavić vysokuju płanku. Zirnicie, što ciapier kankurencyja miž sajtami vielmi žorstkaja, raniej ža jaje nie było ŭvohule.
«NN»: Čaho siońnia nie chapaje biełaruskim internet‑vydańniam?
NR: Biełaruski internet chutka raźvivajecca. A patrebien — prafesijanalizm. Internet — heta nia toje miesca, dzie ŭsio dazvolena. Tut takija sama praviły, jak u drukavanych vydańniach. Taja ž pravierka faktaŭ, roznyja žanry, a nie banalnaje napisańnie čutak. My nie imkniemsia nabyvać papularnaść na «źlivach» i čutkach, adkul by jany ni sychodzili. Ale va ŭmovach infarmacyjnaj vajny možam adkazać udaram na ŭdar.
«NN»: Ale ž zakon pra internet ŚMI jašče nie pryniaty. Heta nie raźniavolvaje?
NR: Takija zakony praktyčna nidzie i nie isnujuć. Ale treba viedać, što rehistracyja internet‑resursaŭ u cyvilizavanaj krainie — heta adno, a ŭ aŭtarytarnaj dziaržavie — zusim inšaje. Sajtam možna čakać čaho chočacie, u tym liku sudovych pracesaŭ, jakija adbyvajucca suprać papiarovych hazet. Padobnyja precedenty ŭžo byli, kali žurnalistaŭ «Pahoni» sudzili za publikacyi ŭ internecie. Andrej Klimaŭ znachodzicca ŭ izalatary mienavita za artykuł, raźmieščany ŭ internecie.
Ale niemahčyma dakazać, što hety žurnalist sam raźmiaściŭ infarmacyju na tym ci inšym sajcie. Treba viedać systemu pracy internet‑resursaŭ. Biełaruskija žurnalisty nikoli sami nie raźmiaščajuć infarmacyju ŭ internecie. Uvohule, mahu skazać, što «Chartyja'97» — mižnarodny sajt.
«NN»: Jakija perspektyvy čakaje biełaruski internet? Jak jon budzie vyhladać, skažam, praź piać hadoŭ?
NR: Papularnaść i ŭpłyŭ internetu raście va ŭsim śviecie. Biełaruś tut nie vyklučeńnie. Z kožnym hodam usio bolš ludziej u krainie majuć volny dostup da internetu, a heta značyć da svabodnaj i niezaležnaj infarmacyi. Rola internetu ŭ Biełarusi vializarnaja, pa samaj prostaj pryčynie, bo nie zastałosia inšych krynic praŭdzivaj infarmacyi. Faktyčna, nie zastałosia niezaležnych hazet, niama telebačańnia, radyjostancyj. Razam z tym, ja pierakananaja, što praź piać hadoŭ u krainie budzie absalutna inšaja palityčnaja i medyjnaja sytuacyja. U nas buduć i narmalnyja drukavanyja vydańni, i elektronnyja. U hetym ja pierakananaja. Internet taksama zrobić vialiki krok napierad. Bo heta samaja dynamičnaja infarmacyjnaja prastora.
Natalla Radzina
naradziłasia ŭ 1979 u Kobrynie ŭ siamji vajskoŭca. Skončyła žurfak BDU (2001). Pracavała žurnalistkaj u hazetach «Imia», «Narodnaja vola», «Naša svaboda», «Naviny». U pres‑centry «Chartyi‑97» z 2001.
