Dyrektar instytuta «Hrodnahramadzianprajekt» Uładzimir Iosifavič Dziaško.
— Jość niamała prykładaŭ u suśvietnaj praktycy, kali funkcyi zakazčyka paśpiachova vykonvaje aŭtar prajekta. Heta paćviardžaje i naš piacihadovy vopyt raboty jak inžynirynhavaj firmy. Hałoŭnaj fihuraj na budaŭničaj placoŭcy pavinien usio ž być dojlid — architektar, prajekciroŭščyk, kanstruktar. U samalotabudavańni chto hałoŭny? Kanstruktar. Tak i tut. Tamu my, idučy za patrabavańniami žyćcia, pryniali na siabie kłopatnyja funkcyi zakazčyka. Heta całkam apraŭdana, bo ŭ takim vypadku prajekciroŭščyk nie adarvany ad vytvorčaści, jon supravadžaje svoj prajekt da poŭnaj realizacyi, ažyćciaŭlaje aŭtarski i techničny nahlad i moža apieratyŭna ŭpłyvać na los abjekta.
Pa takoj schiemie my pabudavali šmat unikalnych abjektaŭ: pieršy etap Savieckaj płoščy — u centry Hrodna, z prylehłymi vulicami, z padziemnym pierachodam. Zaraz znachodzimsia ŭ stadyi pačatku druhoha etapu. Heta bujny abjekt navat pa respublikanskich mierkach, pa abjomach vychodzić na 44 miljardy rubloŭ. Jon uklučaje ŭ siabie most — samy stary most u Hrodnie, i padychody da jaho z centra horada i z boku vulic Savieckich pahraničnikaŭ i Pieramohi. Pierasiačeńnie hetych vulic prymie na siabie adrazu niekalki transpartnych patokaŭ, i tut upieršyniu budzie ŭbudavany tak zvany «razrezany kruh». U Minsku ŭžo šmat takich pierakryžavańniaŭ, u Hrodnie prymienim upieršyniu. I naohuł transpartnaja schiema paśla rekanstrukcyi mosta i padychodaŭ da jaho budzie źmieniena — źjaviacca abjezdy vakoł histaryčnaha centra horada, što dazvolić adčuvalna jaho razhruzić.
U nas samy vysoki ŭ respublicy ŭzrovień aŭtamabilizacyi, i prablemu patrebna vyrašać apieratyŭna. A toje, što ŭ presie viadziecca palemika — patrebna heta ci nie patrebna, pa vialikamu rachunku «pryciahnuta za vušy», bo raźliki pakazvajuć nie prosta nieabchodnaść, a vostruju nieabchodnaść vyrašać prablemu nieadkładna. Inakš horad zachlipniecca. Heta aksijoma. I ŭsialakija domysły, što idzie razbureńnie Hrodna, domysłami i zastajucca. Heta pytańnie nie ekanamičnaje, nie techničnaje, a bolš palityčnaje. Vidać, jość peŭny zakaz, nam prosta sprabujuć zrabić padnožku i pieraškodzić realizavać toje, što robicca zhodna z hienpłanam raźvićcia horada Hrodna, jaki zaćvierdžany jašče ŭ 2003 hodzie.
Cikava, što kali razmaŭlaješ z apanientami, jany byccam usio razumiejuć. Jak tolki sprava dachodzić da srodkaŭ masavaj infarmacyi, jany znoŭ pra ŭsio zabyvajuć i vyłučajuć niejkija svaje idei, ničym nie abhruntavanyja. Naprykład, źjaviłasia paśpiešlivaja ideja budaŭnictva čaćviortaha mosta, jakaja pakul nie abhruntavana finansava. Ź ciaham času čaćviorty most sapraŭdy budzie patrebien, ale zaraz horadu jaho nie «padniać». A siońniašniaja naša prahrama praličana šeraham kampietentnych śpiecyjalistaŭ, zaćvierdžana abłvykankamam, jana budzie prafinansavana adpaviednym čynam, i my pavinny jaje realizavać.
Taja ž samaja karcina nazirałasia, kali prajektavali i vykonvali raźviazku pa Budzionnaha, apanientaŭ było vielmi mnoha. Zaraz raźviazka pracuje cudoŭna, i ŭsialakaja krytyka ścichła.
Hałoŭny architektar instytuta Alaksandr Barysavič Taranienka.
— Hrodna — unikalniejšy, adziny ŭ svaim rodzie horad Biełarusi, što zachavaŭ i histaryčnuju, i kulturnuju, i architekturnuju spadčynu. Adziny horad, dzie zastaŭsia histaryčny centr, jaki my ŭ apošni čas na praciahu niekalkich hadoŭ aktyŭna pryvodzim u paradak — ramantujem, dobraŭparadkoŭvajem. Što nie rabiłasia dziesiatki hadoŭ. U minułyja časy mahli dazvolić sabie pierafarboŭku frantonaŭ na damach da śviataŭ, nie bolš. Zaraz usio ŭ korani źmianiłasia, idzie kapitalnaja rekanstrukcyja nie tolki centralnaj častki, ale i usiaho horada ŭ cełym. Uzialisia narešcie za darohi, haradskija mahistrali, prosta vulicy, jakija zaraz čakaje nie prosta dobraŭparadkavańnie, ale i rasšyreńnie — robiacca novyja, šyrokija tratuary, jany azielaniajucca. Apošnija hod‑dva našy azielanicieli stali cudoŭna pracavać. Nu i, kaniešnie, ramont i rekanstrukcyja budynkaŭ, asabliva ŭ centry horada. Byli pryniaty adpaviednyja prahramy, pa jakich my zajmalisia, u pryvatnaści, Savieckaj płoščaj — u 2005 hodzie, raboty praciahvajucca i zaraz, zroblena vielmi mnoha. Akramia taho, na vulicy Horkaha praviali try etapy rekanstrukcyi, u vyniku jana vyjšła na jeŭrapiejski ŭzrovień — i pa inžyniernamu abustrojstvu, i pa dobraŭparadkavańniu: maščeńnie, śviacilniki… Namahańniami nie tolki našaha kalektyvu, ale i kaleh ź inšych instytutaŭ, starańniami budaŭnikoŭ adramantavany praktyčna ŭsie centralnyja vulicy — i Sacyjalistyčnaja, i praśpiekt Kasmanaŭtaŭ, vulica Klackova i h.d. Centralnyja vulicy albo adramantavany, albo znachodziacca «ŭ pracesie» ramontu. Voś adna z apošnich rabot — praciah bulvara Leninskaha Kamsamoła da vulicy Dziaržynskaha novaj šaścipałosnaj mahistrallu daŭžynioj bolš za kiłamietr. Jana budzie źviazvać mikrarajony Piaresiełku ź Dzieviatoŭkaj.
Budynki ŭ centry, u tym liku ŭ histaryčnym centry horada, davoli mocna struchleli, tamu ŭ prajektna‑restaŭracyjnaj majsterni našaha instytuta, jakaja zajmajecca histaryčnymi budynkami i inšymi asabliva kaštoŭnymi abjektami, šmat raboty. Ramont i rekanstrukcyja viaducca na sučasnym uzroŭni. Idzie nie prosta pakraska fasadaŭ, a ŭciapleńnie i tynkoŭka ścien, zamiena stalarki, zamiena dachaŭ — samaja sapraŭdnaja rekanstrukcyja. Vykarystoŭvajucca davoli jakasnyja materyjały, u asnoŭnym ajčynnych vytvorcaŭ, navat mietałaprofil i mietałačarapicu pačali vypuskać u Hrodnie.
Pry dobraŭparadkavańni admaŭlajemsia ad asfaltu (akramia prajeznych častak), i vykładvajem tratuary drobnaštučnaj plitkaj, taksama svajoj, hrodzienskaj. Vybar jaje vielmi vialiki — pa kanfihuracyi, pa koleru. Architektaram zaraz lohka ŭ hetym sensie pracavać, jany malujuć roznyja kambinacyi maščeńnia, a budaŭniki sprabujuć uvasobić ich u natury. U parku Žylibiera, u inšych skvierach, na piešachodnych alejach, tratuarach usio heta možna bačyć. Aktyŭna ŭvodzim koler.
— Pry restaŭracyi my pavinny zachoŭvać voblik aryhinała, jakim jon byŭ. Tam usie detali zachoŭvajem, navat kali ŭciaplajem budynak, tynkujem. Robim chimanaliz, hladzim, u jaki koler budynak byŭ pafarbavany ŭ byłyja časy i imkniomsia zachoŭvać kolery i adcieńni, što byli ŭłaścivy tamu času. Pry novym budaŭnictvie ŭ nas bolšaja prastora dla tvorčaści, ale kali abjekt uzvodzicca ŭ atačeńni staroj zabudovy, kali patrebna zapaŭniać niejkija brešy (naprykład, źnieśli stary dom), to starajemsia ŭtrymacca ŭ ahulnaj stylistycy. Kab nie dysaniravać novaj pabudovaj. Praŭda, možna «ihrać» i na kantrastach, kali ŭsio zaraniej dakładna praličana i harmanična. Ustaŭka pamiž dvuma budynkami staroj zabudovy moža być navat supiersučasnaj, sa škła i bietonu — kryštalik, u hraniach jakoha budzie adlustroŭvacca viekavaja pryhažość pobač.
Adzinaje, čaho sabie nie dazvalajem, to heta vyšyńniki, bo na «słupki» ŭ centry horada ŭ nas nakładziena tabu. U novych rajonach, na novabudoŭlach — kali łaska. Voś zaraz vybirajucca miescy ŭ horadzie, kab «pasadzić» na ich vyšyńniki ŭ 23 pavierchi. Takija akcenty ŭ novych mikrarajonach mohuć tolki vitacca. A centr horada — heta śviatoje, tut pavinny daminavać takija vidavyja kropki, jak farny kaścioł, i jaho nielha ničym pierabivać.
Vykarystoŭvajem vitražy, jany prydajuć nacyjanalny kałaryt i azdablajuć kvartał. Kaniešnie, architektar pavinien kapitalna papracavać, kab nie sapsavać asiarodździe niejkimi ŭstaŭkami, elemientami, rekłamaj. U kožnym kankretnym vypadku prarysoŭvajem u niekalkich varyjantach usiu zabudovu vulicy i hladzim, što z hetaha atrymlivajecca. My pracujem z materyjałam, jaki patrebna zachoŭvać usimi siłami — z kulturaj praščuraŭ.
— Kali pracujem u centry horada, to abaviazkova. Čaściej za ŭsio takimi abjektami zajmajecca naša restaŭracyjnaja majsternia, u štacie jakoj pracuje i prafiesijny historyk. Pačynajem zaŭsiody z histaryčnaj daviedki. Kali faktyčnaha materyjału nie chapaje, šukajem jaho ŭ Sankt‑Pieciarburhu, a to i ŭ Varšavie, u polskich archivach. Luby histaryčny budynak za doŭhija časy jaho isnavańnia moh niekalki razoŭ pierabudoŭvacca, tamu ŭ restaŭracyjnym zadańni pavinna być dakładna vyznačana: restaŭracyja ci rekanstrukcyja na jaki histaryčny pieryjad? I na hety pieryjad padbirajem materyjały.
Siońnia prystupajem da ramontu budynka teatra lalek — taksama architekturny pomnik. Potym našy śpiecyjalisty padklučacca da restaŭracyi Kałožy. Niadaŭna byŭ vydadzieny prajekt restaŭracyi budynka Hrodzienskaj jeparchii. U nas restaŭracyjnaja majsternia maleńkaja, ale raboty ŭ ich vielmi mnoha.
— Nakolki heta mahčyma, zrabić lepš. Žyćcio nie staić na miescy i vyłučaje novyja patrabavańni. Raźvivajecca i naša prafiesija, atrymlivaje novyja mahčymaści. Toj ža park Žylibiera my nie prosta adnavili, nie prosta viarnuli jamu pieršapačatkovy vyhlad, a pieratvaryli ŭ vysoki tvor łandšaftnaha mastactva. Niama adboju ad naviedvalnikaŭ — haradžan i turystaŭ.
U svajoj rabocie abapirajemsia na vopytnych śpiecyjalistaŭ, jakija pracujuć užo nie adzin hod. Dapamahaje abmierkavańnie prajektaŭ na techničnych i architekturnych savietach instytuta, z zaprašeńniem zakazčykaŭ. U nas pastajanna byvajuć hałoŭny architektar horada i hałoŭny architektar vobłaści, kanstruktyŭna vyrašajem pytańni z namieśnikam staršyni harvykankama pa budaŭnictvu.
Hałoŭny inžynier unitarnaha pradpryjemstva «Hrodnahramadzianprajekt» Ryšard Branisłavavič Kacyniel.
…Što datyčyć haradskich prablem, u pryvatnaści rekanstrukcyi mosta cieraź Nioman u centry Hrodna. Pabudavany jon sto hadoŭ tamu, jaho dvojčy ŭzryvali — u pieršuju suśvietnuju i ŭ druhuju suśvietnuju vojny, jamu patrebien kapitalny ramont, jak i naležyć pa normach, praz 60 hadoŭ ekspłuatacyi. Pryčym, most patrebna budzie značna rasšyrać, bo prajechać pa im užo niemahčyma tamu patoku mašyn, jaki siońnia «viruje» ŭ horadzie. Znojdziena aryhinalnaje techničnaje rašeńnie, jakoje dazvolić zrabić ramont u ścisłyja terminy, prykładna za 14 miesiacaŭ, ekanomiačy horadu ŭ hod prykładna sto čyhunačnych cysternaŭ paliva, jakoje spatrebiłasia b transpartu dla abjezdu. Tamu vyklikaje ździŭleńnie, što płany rekanstrukcyi mosta, jak i transpartnych raźviazak, supravadžajucca krytykaj u niekatorych srodkach masavaj infarmacyi i Internecie. Dziŭna, što aŭtary publikacyj hutarać z kim zaŭhodna, tolki nie z nami samimi — nichto ź ich nie pryjšoŭ, skažam, da mianie i nie pacikaviŭsia, što my robim i jak naohuł dumajem rabić, jak źbirajemsia zachoŭvać toje, što naležyć zachavać. Publikacyi iduć pad łozunham «Nie čapajcie stary horad, ruki preč ad mosta». Łozunh sam pa sabie pryhožy, ale nie biarecca pad uvahu, što ŭžo daŭno transpartnyja arteryi abłasnoha centra štodnia ŭ časy pikavych nahruzak faktyčna paralizavanyja. I čym dalej, tym bolš. Apanienty havorać: «Patrebna zachavać centr!» A my što, suprać? Ale kali jaho nie ramantavać, nie restaŭryravać, nie dahladać, to stracim chutka i nazaŭsiody.
Jašče adzin arhumient krytykaŭ: «Vy pavialičycie patok transpartu praz centr». Heta jak pahladzieć. Zaraz cieraz most, pa dźviuch pałasach, prajazdžaje, a dakładniej, prasoŭvajecca, try tysiačy aŭtamabilaŭ u hadzinu. Heta norma dla budučaha čatyrochpałosnaha mosta. Zrazumieła, što tak ci inakš užo siońnia patrebna mieć čatyry pałasy. My ŭzhadnili ŭ Ministerstvie kultury rekanstrukcyju mosta, jak i rekanstrukcyju Savieckaj płoščy i padychodaŭ da jaje. Biezumoŭna, patrebna niejkim čynam vyzvalać centr horada ad transpartu, tamu prapanoŭvajem Ministerstvu kultury pabudavać tak zvanyja abvadnyja rukavy z mosta na vulicu Budzionnaha, nie zajazdžajučy ŭ centr, i na dadatkovuju trasu ŭzdoŭž raki Haradničanki na vulicu Horkaha. Srodkaŭ na hetyja dva rukavy spatrebicca nie mnoha, jany abyjducca kudy tańniej, čym budaŭnictva jašče adnaho, čaćviortaha mosta ŭ samym centry, ideja jakoha musirujecca. Tut 8 miljardaŭ, tam 200 miljardaŭ, dzie ich uziać? Niadkul na nas hrošy nie pasyplucca, patrebna zychodzić z realnaj situacyi.
Dziakujučy starańniam kiraŭnictva horada i vobłaści, samich jaho žycharoŭ horad pryhažeje i raźvivajecca. Zamiežnyja hości, jakija da nas pryjazdžajuć časta, havorać tak: vy ŭ svajoj Biełarusi budujecie bolš čym chto. My ŭsprymajem heta jak kamplimient. A z abaroncami staryny my znojdziem, ja spadziajusia, ahulnuju movu. Kali, kaniešnie, jany kirujucca ščyrym žadańniem rabić dabro dla svajho kraju, a nie niejkimi niezrazumiełymi palityčnymi matyvami.
