U Maładziečnie prajšła viečaryna pamiaci Piatra Bitela.
2 žniŭnia ŭ Centralnaj rajonnaj biblijatecy imia Maksima Bahdanoviča prajšła viečaryna, pryśviečanaja 95‑hodździu z dnia naradžeńnia Piatra Bitela, jaki ŭ stalinskich łahierach pierakłaŭ «Pana Tadevuša» Mickieviča na biełaruskuju movu.
Viečaryna sabrała poŭnuju zału. Kab ušanavać pamiać Piatra Bitela, pryjechali jaho ziemlaki — dyrektar Biełaruskaha dziaržaŭnaha archiva‑muzieja litaratury i mastactva Hanna Zapartyka, namieśnik hałoŭnaha redaktara vydaviectva «Mastackaja litaratura», paet Viktar Šnip, piśmieńnica Ludmiła Urubleŭskaja, supracoŭnik Instytuta litaratury imia Janki Kupały NAN Biełarusi, kandydat fiłałahičnych navuk Jaŭhien Haradnicki.
Na pačatku prysutnyja ŭbačyli ŭryvak ź filma «Pan Tadevuš» Andžeja Vajdy, dubliravany pa pierakładzie Bitela. Paśla viadučyja Taćciana Zakreŭskaja i Natalla Ivašanka dapamahli akunucca ŭ žyćcio paeta, nastaŭnika i pierakładčyka hod za hodam. A dziakujučy Michasiu Bałdoŭskamu, zmahli pačuć toje, što kaliści skazaŭ ci napisaŭ Piatro Bitel.
Daroha z HUŁAHa — paŭstahodździa
Adzin za adnym uzhadvalisia dramatyčnyja momanty z žyćcia Bitela: 1915 — biežanstva razam z baćkami ŭ Rasiju, 1931‑35 — biespracoŭje padčas ekanamičnaha kryzisu, 1939 — cudam paźbieh rasstrełu jak aficera polskaj armii ŭ Katyni, vajna — praca va ŭmovach akupacyi, aryšt jak biełaruskaha intelihienta, červień 1944 — razam ź siamjoj jaho vyvoziać u Hiermaniju, ale z‑za avaryi ciahnika ŭdałosia ŭciačy, 1946 — RANA abjaŭlaje, što da jaho niama davieru i jamu treba pakinuć škołu, 1950 — asudžeńnie na 10 hod łahieraŭ.
Michaś Bałdoŭski čytaje natatki Bitela:
«U 1950 hodzie ja trapiŭ na stalinski kanviejer, jaki paśla adpaviednaj, ažno hadavoj, śledčaj apracoŭki ŭ minskaj turmie, pieraniosšy ceły rad pierasylnych punktaŭ (Orša, Maskva, Kiraŭ), zakinuŭ mianie ŭ Kiemieraŭskuju vobłaść».
1953 — Bitel pačynaje pierakładać «Pana Tadevuša». Viadučyja raskazvajuć: «Tak i paŭstaŭ toj pierakład u 1953‑1955 hadach pamiž budoŭlami Kiemieraŭskaj vobłaści i miednymi rudnikami Džezkazhana.
I mała kamu ciapier viadoma, što zamiest ručki skarystoŭvaŭsia samarobny «ałovak» z ałavianaha drotu, vyciahnuty ź izalacyjnaha kabielu. Što zamiest čornaha atramantu pisałasia zialonkaj, vyniesienaj z sančaści sanitaram, što zamiest arkušaŭ papiery išli miachi z‑pad cemientu.
I pieršy hanarar jamu vyznačyli kanvairy: kali ŭžo «Kniha druhaja» była skončana i pajšli radki pieršaj knihi — jaho złavili za hetym małazrazumiełym i niebiaśpiečnym zaniatkam. Kara — troje sutak karceru».
«Išli hady, navat dziesiacihodździ… I tolki ŭ 1998 hodzie dziakujučy kiraŭnictvu Dziaržkamdruku i inicyjatyvie Biełaruskaha fondu kultury ŭ jubilejny dla Mickieviča hod pierakład «Pana Tadevuša» u vykanańni Bitela pabačyŭ śviet. Daroha z HUŁAHa da asobnaj knižki atrymałasia roŭnaj amal pałovie stahodździa. Piatro Ivanavič da hetaha času ŭžo sam pajšoŭ z žyćcia…»
«Voś tvoj tata»
Na viečarynie prysutničali členy siamji Piatra Bitela. Syn Andrej pryjechaŭ z Puchavickaha rajona, dačka Lija — z Branska. Jašče adna dačka, Ała, i ŭnučka Tamara žyvuć u Maładziečnie. Usie jany, jak i Piatro Bitel, — nastaŭniki, a Andrej Piatrovič da piensii pracavaŭ u muziei. Jon padziakavaŭ ad imia siamji za viečarynu i padzialiŭsia z prysutnymi svaimi ŭspaminami ź dziacinstva:
«Pamiataju: vosień, kastryčnik, Dokšycy. U chatu zachodziać ludzi. Adzin u kapielušy i doŭhim płaščy. I niekalki vajennych. Kapalisia ŭ knihach, šafach, raskidali ŭsio. Mnie było strašna, ja płakaŭ. Tatu zabrali. Čakaŭ, što jon vierniecca zaŭtra ci ŭ niadzielu. Ale jon viarnuŭsia nie skora — kali ja ŭžo padros.
Pamiataju, my pajšli ŭ Bahdanaŭ: ja, mama, siostry, dziadula, babula. Ja pomniŭ tatu, chacia i mały byŭ, bačyŭ jaho na fatahrafii. Padchodzić ciahnik, pavolna‑pavolna. Ja hladžu ŭ vokny, i mnie chočacca ŭbačyć skarej: dzie moj tata. I niama. Ciahnik staŭ, čakajem. I tut z apošniaha vahona, z apošniaj prystupki vychodzić tata. U vatoŭcy biez kaŭniara, z šapkaj u rukach. Mama kaža: «Voś tvoj tata».
«Maju taksama trochi viesialejšyja ŭspaminy, — praciahvaje Andrej Bitel. —Mnie paščaściła, što ŭ vypusknym kłasie tata byŭ u mianie nastaŭnikam niamieckaj movy. Zapomniłasia, što na ŭrokach baćki była takaja cišynia, što, jak mucha lacić, było čuvać. U inšych nastaŭnikaŭ taksama było cicha, ale tam to ałovak upadzie, to knižka zašalaścić. A ŭ jaho — poŭnaja cišynia. Jon ni na koha nie pavyšaŭ hołasa, nie staviŭ dvojek, ale umieŭ tak skazać, što vučań vučyŭ abaviazkova».
Andrej Bitel taksama ŭzhadaŭ, što jakraz u hety dzień, 2 žniŭnia, spaŭniajecca 77 hadoŭ, jak jaho baćki ŭziali šlub — na Illu.
Vałožynskija ziemlaki
Viktar Šnip, jaki paznajomiŭsia ź Piatrom Bitelem u 1979 hodzie, raskazaŭ, što knižki jaho vychodzili ź ciažkaściu. Dahetul mnohija ź jaho tvoraŭ nie nadrukavanyja. «Spadziajusia, što jany buduć vydadzienyja, — skazaŭ paet, — bo heta naša kłasika».
«Piatro Bitel źviedaŭ na sabie ŭsie ciažkaści XX stahodździa, ź jaho ŭźlotami i padzieńniami. Dačakaŭsia druhoha nacyjanalnaha adradžeńnia, — havoryć Jaŭhien Haradnicki. — Usio im pieražyta i adlustravana ŭ jaho tvorčaści».Ludmiła Rubleŭskaja vykazała mierkavańnie, što na padstavie losu paeta ŭvohule možna napisać raman pra Biełaruś. «Ja heta napišu ci niechta inšy, chto, moža, jašče nie naradziŭsia, užo druhoje pytańnie, ale materyjał dla hetaha jość vielmi bahaty».
«Imia Piatra Bitela prasłaŭlenaje pierš za ŭsio jaho pierakładami, — ličyć adzin z arhanizataraŭ viečaryny, Michaś Kazłoŭski, — bo kvalifikavanych pierakładčykaŭ u nas vielmi mała. Kali chtości dobra viedaje zamiežnuju movu, to drennaje viedaje biełaruskuju, i naadvarot. A Bitel dobra viedaŭ łacinskuju, češskuju, słavackuju, polskuju, niamieckuju. Jaho pierakład «Pana Tadevuša» ja liču lepšy za inšyja».
Viečaryna ŭ Maładziečnie pakul što adzinaje ŭ hetym hodzie mierapryjemstva ŭ krainie, pryśviečanaje pamiaci Piatra Bitela. «Ja dumaju, što historyja ŭsio rasstavić na svaje miescy, — kaža Michaś Kazłoŭski. — I heta tolki pieršaja sproba».
***
Piatro Bitel (19.06.1912, h.p. Raduń Voranaŭskaha rajona Hrodzienskaj vobłaści — 18.10.1991) — biełaruski paet, pierakładčyk. Z 1921 jaho siamja žyła ŭ vioscy Lutaš Vałožynskaha pavieta. U 1926 skončyŭ u susiednim Višnievie polskuju siamihodku i pastupiŭ u Barunskuju nastaŭnickuju sieminaryju. 4‑5 kurs zakančvaŭ u Vilenskaj nastaŭnickaj sieminaryi. Z 1935 hoda nastaŭničaŭ. Padčas vajny słužyŭ u polskim vojsku, paśla byŭ nastaŭnikam biełaruskaj movy ŭ Vałožynie. U 1944 hodzie jaho razam ź siamjoj vyvieźli ŭ Hiermaniju, ale im udałosia ŭciačy.
Paśla vajny niekatory čas nastaŭničaŭ u v. Zabreźzie Vałožynskaha rajona, ale byŭ zvolnieny. U 1947 hodzie staŭ pravasłaŭnym śviatarom. U 1950 jaho aryštavali i asudzili na 10 hadoŭ papraŭča‑pracoŭnych łahieraŭ. Źniavoleńnie adbyvaŭ u Kiemieraŭskaj vobłaści, Omsku i Džezkazhanie. U 1956 hodzie jaho vyzvalili, u 1978 — reabilitavali. Z 1963 pa 1974 hod byŭ nastaŭnikam u Višnieŭskaj SŠ. Apošnija hady žyćcia pravioŭ u Maładziečnie.
U 1953‑55 hadach u łahiery zrabiŭ pierakład na biełaruskuju movu paemu Mickieviča «Pan Tadevuš», jaki byŭ nadrukavany ŭ 1998 hodzie. Aŭtar apovieści «Baruny», paemaŭ «Zamki i ludzi», «Skazańnie pra Apanasa Bieraściejskaha», krajaznaŭčaha narysa «Višnieva i višnieŭcy», histaryčnaha ramana «Razvał». Pisaŭ vieršavanyja kazki dla dziaciej, pierakładaŭ A. Mickieviča, Ju. Krašeŭskaha, Ju. Słavackaha, H. Siankieviča, Apuleja, M. Lermantava, A. Puškina, I. Franko, T. Šaŭčenki, B. Brechta, I.V. Hiote, F. Šylera i inš.
