Pieršy numar niezaležnaha časopisa Arche za 2013 hod vyjšaŭ paśla mała nie hadavoha pierapynku. Prapanujem vašaj uvazie pramovu da novaha numara.
Tradycyja vydańnia admysłovych «vajennych» numaroŭ časopisa «ARCHE» naličvaje ŭžo bolš za dziesiacihodździe, i da hetaha času ich było vydadziena ŭžo čatyry (№ 2 za 1999 hod, № 5 za 2008 hod, № 5 i 7—8 za 2010 hod).Usie hetyja vydańni vyklikali niesumniennuju čytackuju zacikaŭlenaść, što i nie dziŭna — padziei Druhoj suśvietnaj vajny na terytoryi Biełarusi i pytańnie ich acenki zajmajuć prykmietnaje miesca jak u aficyjnaj, tak i ŭ alternatyŭnych joj kancepcyjach histaryčnaj pamiaci. Da taho ž hetaja histaryčnaja padzieja chranałahična ad nas pakul jašče nie tak i daloka (peŭnaja častka jaje niepasrednych śviedkaŭ jašče žyvuć na hetym śviecie), tamu pry jaje asensavańni pakul što nie zaŭsiody prosta abstrahavacca ad emocyj i pierajści da čysta navukovaha analizu.
Niahledziačy, adnak, na ŭsie abjektyŭnyja i subjektyŭnyja ciažkaści, apošnija dziesiacihodździ byli dla vyvučeńnia historyi Druhoj suśvietnaj vajny pieryjadam nadzvyčaj plonnym.Paśla krachu kamunistyčnaha režymu ŭ SSSR i susiednich ź im dziaržavach Uschodniaj Jeŭropy navukoŭcy z roznych krain narešcie atrymali mahčymaść karystacca mnohimi krynicami, raniej im niedastupnymi dziela ideałahičnych mierkavańniaŭ. U vyniku hetaha siońnia my majem mahčymaść bolš hłybokaha pieraasensavańnia taho trahičnaha pieryjadu našaj historyi, bolš abjektyŭnaj i ŭzvažanaj jaho acenki.
Pieryjad niamieckaj akupacyi staŭ sapraŭdnym vyprabavańniem dla prostych žycharoŭ viosak, miastečak i haradoŭ Biełarusi. Možna biaskonca dyskutavać adnosna taho, kožny čaćviorty ci kožny treci jaje žychar staŭ achviaraj hetaha najbujniejšaha hłabalnaha kataklizmu XX st. — niesumnienna, adnak, što lik hetych achviaraŭ u lubym vypadku idzie na miljony čałaviek.Asablivaja žorstkaść i brutalnaść vajny na Uschodzie tłumačyłasia pieradusim tym, što hetaja terytoryja stała svojeasablivym polem dla supraćstajańnia dvuch antyhumannych tatalitarnych režymaŭ, jakija ŭ toj čas dasiahnuli piku svajoj mahutnaści: balšavicka-kamunistyčnaha na čale ź Iosifam Stalinym u SSSR i nacyscka fašysckaha na čale z Adolfam Hitleram u Hiermanii. Histaryčna niepaźbiežnaja vajna, jakaja ŭ rešcie rešt razharnułasia pamiž hetymi režymami, stała dla nasielnictva akupavanych terytoryj sapraŭdnym kašmaram. Hetaje nasielnictva faktyčna apynułasia pamiž dvuch adnolkava piakučych i śmiertanosnych ahnioŭ, i prostaje fizičnaje vyžyvańnie ŭ takich umovach časta rabiłasia mahtolki dziakujučy ščaślivamu vypadku, a nie śviadoma abranaj stratehii pavodzin. Situacyja, kali dniom adnoj i toj ža siamji davodziłasia ratavacca ad biasčynstva niemcaŭ i palicajaŭ, a nočču davać adpor užo ichnym idejnym apanientam ź liku savieckich partyzanaŭ, nie była redkaj i vyklučnaj — pra takoje jašče i ciapier možna pačuć raspoviedy ad staražyłaŭ u lubym kutku Biełarusi.
Prahiac čytajcie tut.
