Kaścielnuju viežu litaralna rvie na pałovy.
Pavodle nazirańniaŭ Sałaŭjova, za 6 miesiacaŭ ščylina na ścianie Kaścielnaj viežy pašyryłasia na 3 milimietry.
Zachavalisia dźvie viežy: Kaścielnaja (na fota sprava) i Ščytoŭka.
Źmicier Sałaŭjoŭ — śpiecyjalist pa budaŭničych kanstrukcyjach. Skončyŭ Połacki dziaržaŭny ŭniviersitet u 1996. Vykonvaŭ abśledavańni budynkaŭ dla dziasiatkaŭ biełaruskich budaŭničych kampanijaŭ. Piša doktarskuju dysiertacyju ŭ Varšaŭskim politechničnym univiersitecie. Jak hramadzianin Źmicier zajmajecca pravaabarončaj dziejnaściu razam ź viasnoŭcami.
Inžynier Źmicier Sałaŭjoŭ ustryvožany tym, što navat paśla ŭmacavańnia padmurka viežy jaje praciahvaje razryvać papałam. Svaimi nazirańniami jon padzialiŭsia z «Našaj Nivaj».
«Kali ja jedu pa Hrodzienskaj vobłaści, ja starajusia zajazdžać u Navahrudak da zamka: kab znajomym pakazać i samomu pahladzieć. Na žal, viaršynia viežy nie paźbiehła atmaśfiernaj erozii i navat vizualna źmienšyłasia ciaham apošnich hadoŭ. Raniej nad pareštkami byŭ časovy navies, ale jon nie mieŭ arhanizavanaha vadaścioku, i vada prosta liłasia z naviesa pad ścieny viežy, što nie było spryjalna dla padmurkaŭ.
Hoda paŭtara tamu ja źviarnuŭ uvahu na niadobryja raskoliny na Kaścielnaj viežy.
Apošni raz byŭ u Navahrudku tydzień tamu. Jašče raz ahledzieŭ reštki zamka, i situacyja ciapier našmat horšaja za tuju, što była ŭzimku, kali pravodzilisia pracy pa ŭmacavańni padmurka.
Kaścielnaja vieža Navahrudskaha zamka staić u niebiaśpiečnym miescy. Kali zamak budavali, schił, imavierna, padrezali, kab zrabić jaho bolš stromkim.Heta stvaryła pryzmu abrušeńnia hruntoŭ pad viežaj — prostymi słovami, hrunt z boku padrezanaha schiła staŭ schilny da spaŭzańnia.
Ja zaŭvažyŭ niekalki «našlopak» z rastvoru na niekatorych raskolinach — «majakoŭ», pa jakich možna sačyć za defarmacyjami. Asablivuju ŭvahu źviarnuŭ na «majak» na raskolinie viežy Kaścielnaj z paŭnočnaŭschodniaha boku. Jašče ŭ śniežni 2012 jon byŭ ceły. A ciapier na im źjaviłasia ščylina try milimietry. Heta śviedčyć ab tym, što vieža «spaŭzaje» pa paŭdniova ŭschodnim schile. Try milimietry za paŭhoda dla dadzienaj kanstrukcyi, uzarvanaj 300 hadoŭ tamu, — katastrafična vialikaja dynamika. Kali b raniej kožnyja paŭhoda dadavałasia 3 mm, vieža b daŭno abrynułasia.
Raskoliny pavialičvajucca, z kamiennabutavaj kładki paprostu vykačvajucca kamiani».
Siarhiej Druščyc, namieśnik dyrektara AAT «Biełrestaŭracyja» i pa sumiaščalnictvie navukovy kiraŭnik prajekta pa kansiervacyi Navahrudskaha zamka, upeŭnieny, što padstaŭ dla tryvohi niama.
«My ažyćciaŭlajem manitorynh stanu viežy: nazirajem za «majakami», pravodzim fotafiksacyju. Razryŭ «majakoŭ», ščyliny na try milimietry — heta narmalna, hetyja «majaki» i pavinny byli parvacca.
Vy ŭ panelnym domie pastaŭcie «majaki» i potym pahladzicie na vynik.
My nie nazirajem nijakich źmienaŭ, jakija mohuć vyklikać tryvohu. Kaścielnaja vieža znachodzicca ŭ avaryjnym stanie z 1907 hoda. Ciapier stan viežy nie prosta avaryjny — jon niebiaśpiečny. Pieršy raz prajekt pa kansiervacyi pačali raspracoŭvać 15 hadoŭ tamu. Paralelna z raspracoŭkaj prajekta pravodzili raboty na miescy — nakryli viežu dacham. Adnak finansavańnie skončyłasia, i tady my nie paśpieli navat zaviaršyć prajektnuju častku.
U minułym hodzie byŭ raspracavany novy prajekt rekanstrukcyi. Była praviedzienaja hieałahičnaja raźviedka.
Hetymi dniami musić skončycca ŭstanoŭka svajaŭ — praburać apošnija śvidraviny. Inžyniery UP «Hrodnahramadzianprajekt» raspracavali śpiecyjalnuju časovuju mietaličnuju kanstrukcyju, jakuju «nadzienuć» na viežu i zajakarać na svai. Jana budzie ŭtrymlivać viežu padčas rabot pa kansiervacyi», — kaža Druščyc.
Pavodle Druščyca, prajekt raspracavany dla ŭsiaho kompleksu całkam i ŭžo prajšoŭ ekśpiertyzu. U im užo zapłanavanaja arhanizacyja nievialikaj muziejnaj ekspazicyi ŭ viežy Ščytoŭka. Hałoŭnaje, kab z ruinami Navahrudskaha zamka za hety čas nie zdaryłasia ničoha fatalnaha. Ale Druščyc upeŭnieny ŭ pazityŭnym kancy: «Boh nam dapamoh, i za 15 hadoŭ z momantu apošnich rabot ź viežaj ničoha nie zdaryłasia».
Nie padzialaje tryvoh Sałaŭjova i Ryšard Kacyniel, hałoŭny inžynier UP «Hrodnahramadzianprajekt», jakoje raspracoŭvała prajekt umacavańnia zamkavaj hary i viežy.
«My pravodzili svajo hieałahičnaje daśledavańnie. Bo spačatku dla «Biełrestaŭracyi» jaho zrabiła niejkaja pryvatnaja firma, ale ŭ niapravilnym miescy. Pa jaho vynikach my raspracavali prajekt umacavańnia schiła bura-injekcyjnymi svajami — pa-inšamu heta zrabić było niemahčyma. A ŭžo mietaličnaja kanstrukcyja dla ŭtrymańnia viežy budzie trymacca na buranabiŭnych svajach.
Bietanavali zimoj, ale rastvor zakačvali pad ziamlu, tamu heta nie patrabavała admysłovych prysadak.
«Majaki» ja staviŭ ułasnaručna, kab pahladzieć, što adbyvajecca ź viežaj. I raskolina pajšła jašče padčas pracy, a ciapier bieton užo schapiŭsia, i svai dobra trymajuć hrunt», — kaža Kacyniel.
«Budziem spadziavacca, što pryniatyja zachady buduć efiektyŭnymi, — padsumoŭvaje Sałaŭjoŭ. — Hałoŭnaje — uvažliva adsočvać ruch viežy ŭ prastory.
Patrebny pastajanny manitorynh stanu viežy, manitorynh prasadak pa haryzantali, adchileńnia viežy ad viertykali.Heta možna rabić z dapamohaj dakładnych GPS-datčykaŭ ci elektronnych tachieomietraŭ. Situacyja patrabuje nieadkładnych krokaŭ.
Kali praviedzienyja raniej raboty nie pryniasuć vynika, treba prymać inšyja miery. Kali ŭličyć, što dadatkovyja defarmacyi dadalisia za apošnija paŭhoda, padčas vykanańnia pracaŭ pa ŭmacavańni, jość vierahodnaść, što akramia zakładzienaj u prajekcie cemientacyi hruntoŭ z dapamohaj burainjekcyjnych svaj spatrebicca dadatkovaje ŭmacavańnie — moža, u dadzienym vypadku byli b efiektyŭnymi špuntovyja ścienki z buranabiŭnych svaj ź mietaličnaj armaturaj ci hruntovyja ankiery.
Viežu možna vyratavać. Siońnia isnujuć prosta fantastyčnyja technałohii. Dobry prykład — vyratavańnie znakamitaj Pizanskaj viežy ad padzieńnia. Chočacca, kab i biełarusy zachavali dla ŭnukaŭ viežu Navahradskaha zamka takoj, jakoj my bačym jaje ciapier, a nie krušniu pad haroj».
Navahrudski zamak — staić na adnym z samych vysokich uzhorkaŭ krainy — 323 m nad uzroŭniem mora. Kali staiš na hetaj hary, pierad vačyma rasściłajucca prastory. Muravany zamak tut paŭstaŭ u XIV—XV stst.
Z Navahrudkam i zamkam źviazanyja pačatki historyi Vialikaha Kniastva Litoŭskaha — mahutnaj biełaruska-litoŭskaj dziaržavy, u jakoj naš narod pieražyŭ svoj Załaty Viek.
