Što viadoma pra ŭmovy, u jakich jon znachodzicca? Na pytańni Radio France Internacional adkazvaje MarynaAdamovič, žonka palitviaźnia Mikałaja Statkieviča.
Uviečary ŭ jaho dzień naradžeńnia nieba nad Mahiloŭskaj turmoj № 4, dzie adbyvaje pakarańnie eks-kandydat u prezidenty, raskvieciŭ fiejervierk. Salut zładzili demakratyčnyja aktyvisty i nieabyjakavyja hramadzianie, jakija takim čynam adznačyli 57-my dzień naradžeńnia Mikałaja Statkieviča, i nahadali jamu, što jon nie zabyty. 12 žniŭnia palityk adznačyŭ svoj treci dzień naradžeńnia za kratami.
RFE: Mikałaj Statkievič — adziny z eks-kandydataŭ u prezidenty, što ŭdzielničali ŭ prezidenckich vybarach u Biełarusi ŭ śniežni 2010 hoda, da hetaha času zastajecca ŭ turmie. Što vam viadoma pra ŭmovy, u jakich znachodzicca ciapier vaš muž?
Maryna Adamovič: Užo hod i siem miesiacaŭ Mikałaj znachodzicca ŭ Mahiloŭskaj turmie № 4. Jamu zrabili bolš žorstkim pakarańnie i pieraviali z kałonii na try hady ŭ turmu. U pieršy hod jon znachodziŭsia ŭ turmie strohaha režymu. Sa studzienia 2013 jon znachodzicca ŭ toj ža turmie, u toj ža kamiery, pa-raniejšamu, užo na praciahu hoda i siami miesiacaŭ jaho nie vyvodziać u turemny korpus, a trymajuć u śledčym izalatary. Režym jamu źmienieny na tak zvany zvyčajny, što dazvalaje jamu mieć «lišnija» paŭhadziny prahułki ŭ dzień i adnu pasyłku ŭ hod. Na strohim režymie i hetaha nie było.
Sa strohaha režymu jaho pieraviali 27 śniežnia 2012, ale 25 lipienia hetaha hoda ź jaho byŭ źniaty status «złosnaha parušalnika režymu». Praŭda, radavałasia ja niadoŭha, tamu što ŭžo 5 žniŭnia jamu abjavili čarhovaje spahnańnie. Padstavaj dla hetaha stała parušeńnie paradku. Jon adčuŭ niedamahańnie i nibyta lažaŭ u dzionny čas upopierak łožka. Kali vy sabie ŭjaŭlajecie choć trochi, što takoje turemnyja nary, to lažać tam takim čynam fizična niemahčyma.
RFE: Čym skončyŭsia epizod u sančaści, jaki vy apisali na svajoj staroncy ŭ fejsbuku? Što tam zdaryłasia? Adkul u vas hetaja infarmacyja?
Maryna Adamovič: Ja nie mahu vydavać svaje krynicy infarmacyi. Ale, nakolki mnie viadoma, 3 žniŭnia, u subotu paśla abiedu Mikałaj znachodziŭsia ŭ svajoj kamiery, siadzieŭ, prychinuŭšysia da ściany z-za bolu ŭ šyi. Adkryłasia vočka ŭ dźviarach kamiery i ŭ jaho zapytali, ci nie zachvareŭ jon. Na što jon adkazaŭ «nie». Ale praz paŭhadziny jaho vyvieli ŭ miedčaść, pamierali cisk, vyśvietliłasia, što jon padvyšany. Jamu akazali miedycynskuju dapamohu. Jakaja heta była mieddapamoha, mnie nieviadoma. Ale na nastupny dzień paśla hetaha epizodu jaho stan pahoršyŭsia, jon straciŭ prytomnaść, nie vyklučaju, što heta źviazana z vyjaŭlenym napiaredadni kłopatam. Susied pa kamiery barabaniŭ u dźviery, sprabavaŭ paklikać na dapamohu kantralora ci vyklikać lekara, ale chvilin 20 dapamoha Mikałaju nie akazvałasia.
RFE: Vam viadoma ŭ jakim stanie Mikałaj siońnia?
Maryna Adamovič: Spadziajusia, što ŭ narmalnym. Va ŭsiakim vypadku nastroj listoŭ ad 8 žniŭnia byŭ narmalny. I ŭžo 5 žniŭnia Mikałaja vyklikali na niejkuju praceduru, dzie jamu było abvieščana spahnańnie za toje, što jon u dzionny čas lažaŭ upopierak łožka.
RFE: Jak časta vy majecie mahčymaść atrymlivać listy ad Mikałaja, ci ŭsie vašy listy dachodziać?
Maryna Adamovič: Nie, nie ŭsie. Ale ciapierašniaja situacyja nie horšaja, čym raniej. Samyja drennyja časy byli, kali Mikałaj byŭ u kałonii ŭ Škłovie. Niadaŭna ja pravodziła reviziju našaj pierapiski. Sa škłoŭskaj kałonii ja nie atrymlivała ad jaho listy 4 miesiacy. Heta było tady, kali pačaŭsia cisk na palitviaźniaŭ, kali vyzvalili palitviaźniaŭ, i jon zastaŭsia tam adzin. Z žniŭnia pa śniežań ja nie atrymlivała ad jaho listoŭ naohuł. Zaraz kanfiskoŭvajucca asobnyja listy. Kali adzin, kali dva ŭ miesiac. Časam i ŭsie prachodziać. Pa hetaj prykmiecie ja śmiarkuju ab stupieni cisku i ab źniešnim upłyvie na administracyju turmy.
RFE: Pra toje, što listy nie dachodziać, vy miarkujecie pa niejkich niestykoŭkach u pierapiscy?
Maryna Adamovič: U nas jość damoŭlenaści pa datach i pa dniach, kali jon mnie piša. Akramia taho, jon paśpieŭ paviedamić baćku, što jaho list da mianie, napisany 5 žniŭnia, kanfiskavany.
RFE: 12 žniŭnia svoj 57-my dzień naradžeńnia Mikałaj Statkievič adznačyŭ u turmie. Viadoma, što nieba nad turmoj było na chvilinu raskviečana fiejervierkam. I zusim vyrazna byli čuvać załpy salutu. Ci viedajecie vy, ci zaŭvažyŭ Mikałaj heta, ci choć niejak adznačyŭ jon svoj dzień naradžeńnia?
Maryna Adamovič: Nakolki mnie viadoma, navat u samyja čornyja časy ŭ KDB, pa ŭspaminach tych, chto ŭžo vyjšaŭ, u pryvatnaści, Ihara Alinieviča, jaki zdoleŭ pieradać na volu svaje vielmi horkija, ale vielmi dakładnyja ŭspaminy, navat u tych umovach ludzi adznačali svaje maleńkija śviaty. Pa papiarednim takim datam ja viedaju, što takija mikraskapičnyja śviaty adznačajucca batončykam chałvy abo ziefirkaj ŭ atavarcy, kali kazać ab materyjalnaj častcy.
A što tyčycca emacyjnaha stanu, to kali pieršy raz u dzień naradžeńnia Mikałaja kala Mahiloŭskaj turmy zładzili fiejervierk, ja była prosta ŭzrušanaja. I dumaju, što Mikałaj byŭ uzrušany nie mienš. Mnie paviedamili, što turma raŭła, vinšujučy i vykrykvajučy «Žyvie Biełaruś!» Heta značyć, jany viedali, kaho vinšavali, u honar kaho salut. Heta darahoha kaštuje. Dla mianie heta byŭ, kali možna tak skazać, šok. Tak što ja dumaju, što niejkim čynam, choć by krykami ludzi zmahli vykazać Mikałaju svaju padtrymku.
Bolš padrabiazna ja jašče nie viedaju, jak heta było. Ale čysta emacyjnaje razumieńnie taho, što za jaho los chvalujecca vialikaja kolkaść ludziej ... Mikałaj heta viedaje. Niahledziačy na ŭsie niedarečnyja sproby izalavać jaho, jakija pastajanna robiacca. Ja vielmi mocna spadziajusia, što svoječasova skazanaje słova, apoviedy ab tych haniebnaściach, što čyniacca, zmušajuć niejak heta ŭsio trochi źviarnuć. Ja spadziajusia, što choć niejkuju častku ad taho vialikaha patoku ciopłych słoŭ u adras Mikałaja jon usio ž atrymaje.
RFE: Što vam jašče viadoma ab ciapierašnich umovach utrymańnia Mikałaja Statkieviča?
Maryna Adamovič: Pra ŭmovy ŭtrymańnia ŭ našaj pienitencyjarnaj sistemie za apošnija hady (ŭ značnaj stupieni dziakujučy kulturna-aśvietnickaj ustanovie «Płatforma innoviejšn») stała viadoma bolš, čym niekalki hadoŭ tamu. Plus śviedčańni tak zvanych palityčnych, jakija vyjšli na svabodu. Što tyčycca turmy, to ja była zusim uzrušanaja, hłybinia hetaha žachu adkryłasia dla mianie tady, kali ja raptam ujaviła, što Mikałaj na praciahu ŭžo amal dvuch hadoŭ ni razu nie bačyŭ drevaŭ, travy, sonca nie z-za krataŭ abo hustoj sietki turemnaha dvara .
Heta ŭvieś čas šeryja turemnyja ścieny. Kraty na voknach, dy jašče admysłova ŭstalavanyja mietaličnyja viejčyki. Heta takija płaścinki, jakija zakryvajuć pierśpiektyvu. Ubačyć možna tolki maleńki kavałačak nieba. Hetyja prahułki na placoŭcy na dachu turmy, dzie ŭsio vakoł vyhladaje hetak ža, jak u turemnaj kamiery, tolki zamiest stoli hustyja kraty abo sietka, jakaja zakryvaje nieba.
Bolš za toje, vosiem miesiacaŭ Mikałaj znachodziŭsia ŭ tranzitnaj kamiery, heta taki bietonny miašok, dzie niama navat draŭlanaj padłohi, jaki pavinien być u kamiery navat pa turemnym normam. I tolki kali ad vołkaści ŭ hetaj kamiery pačała advalvacca tynkoŭka, jaho pieraviali ŭ niejkuju inšuju, prynamsi z draŭlanaj padłohaj.
Što datyčyć charčavańnia, to pieršy raz jany ŭbačyli padabienstva harodniny praz vosiem miesiacaŭ paśla zaklučeńnia. Hetaj harodninaj była, jak jon skazaŭ «byłaja kapusta» — varanaja kisłaja kapusta. Źniavolenyja nazyvajuć heta bihas. Da hetaha ŭsiu harodninu zamianiała sušanaja bulba.
Zvyčajnuju cybulu, jakaja jość u śpisie dazvolenych tavaraŭ dla turemnaj kramy, z krasavika pa žnivień čamuści jamu nie dazvalali kuplać. Naŭrad ci heta zabarona była niedzie zafiksavanaja, chutčej za ŭsio, heta taki sposab drobnaha paskudnaha cisku. U žniŭni jany narešcie na dvaich z susiedam atrymali svaje 5 kh cybuli. Voś i ŭsia krynica vitaminaŭ.
RFE: Na jakuju sumu ŭ miesiac Mikałaj moža sabie dazvolić charčovyja pakupki ŭ turemnaj kramie?
Maryna Adamovič: Ź śniežnia 2011 pa žnivień hetaha hoda Mikałaj moh atavarvacca tolki na 100 000 rub. Z pačatku žniŭnia jon moža vykarystoŭvać 200 000 rubloŭ, ale ja nie viedaju, što tam možna kupić na hetyja hrošy. Vidavočna, što asartymient hetaj kramki farmirujecca z ulikam taho, što moža być tam pradadziena.
Nie pytańnie zavieźci tudy suchuju kaŭbasu, ale chto ž kupić, kali na heta ŭ źniavolenych niama hrošaj... Dumaju, što tam ścipły nabor praduktaŭ. Ja viedaju, što Mikałaj kuplaje chałvičnyja batončyki, tamu što jany ŭtrymlivajuć choć niejkija naturalnyja kampanienty. Kuplajuć butelku aliŭkavaha aleju. Nu, časam, kali płanujucca śviaty, pačak ziefiru. Nu i, viadoma, čaj, kava. Choć možna sabie ŭjavić, jakija jany tam pa jakaści. Heta ŭsio, što ja viedaju.
RFE: My žadajem vam stojkaści i mužnaści.
Maryna Adamovič: Dziakuj, ale kali ja čuju takija pažadańni, ja zaŭždy kažu: pažadajcie mnie lepš nie mužnaści, a kab jana mnie nie spatrebiłasia, kab usio heta jak maha chutčej skončyłasia, i ŭsie palitviaźni vyjšli na volu.
