250 hiektaraŭ zakaźnika «Aziory», što ŭ Hrodzienskaj vobłaści, choča zabrać u raspracoŭku miascovy torfabrykietny zavod.
Na hramadskija słuchańni sabrałasia bolš za 200 čałaviek.
Piejzažy torfaraspracovak. Takija łandšafty mohuć pryjści i na bałota Śviatoje, jakoje z 1990 hoda ličycca zakaźnikam respublikanskaha maštabu.
Pavieł Rozmysłaŭ naradziŭsia na Śviatym bałocie
Pradstaŭnik Minpryrody Natalla Žarkina
Dyrektar «Achovy ptušak Baćkaŭščyny» Viktar Fiančuk
Pradpryjemstva apraŭdvaje svajo žadańnie dziaržprahramaj, pry hetym adznačaje: torf na dziejsnaj raspracoŭcy ŭžo amal skončyŭsia, a jašče adzin kavałak bałota Śviatoha spatrebicca na nastupnyja 15 hadoŭ pracy.
Adnak suprać hetaj idei vystupajuć ekołahi, miascovyja žychary, deputaty Nacyjanalnaha schodu i pradstaŭniki Ministerstva pryrody. Chto i čamu zamachvajecca na Śviatoje? Ci jość budučynia ŭ torfabrykietnaj pramysłovaści ŭ našaj krainie? Pra heta čytajcie ŭ našym materyjale.
«Ja naradziŭsia na Śviatym bałocie»
— Ja naradziŭsia na Śviatym bałocie, — takimi słovami na hramadskim abmierkavańni, jakoje adbyłosia ŭ subotu ŭ vioscy Aziory, pačynali svaje vystupy mnohija ludzi z zały. Nie dziva, što padčas abmierkavańnia ŭ prezidyum pieradali 500 podpisaŭ ad žycharoŭ vioski Aziory – suprać pieradačy terytoryi zakaźnika torfabrykietnamu zavodu. Akramia samich miascovych žycharoŭ, podpisy źbirajuć vałanciory-ekołahi – u navakolnych vioskach i ŭ internecie, pad anłajn-pietycyjaj.
Torfazdabyŭnaje pradpryjemstva pryjšło ŭ Hrodzienski rajon u 1959 hodzie, z tych časoŭ vielizarny kavałak Śviatoha bałota paśpieli pierapracavać na torfabrykiety. Siońnia heta pradpryjemstva stratnaje, da taho ž raspracavanaja «Vierciališkami» płošča chutka skončycca — torfu tam zastałosia hady na try, a maksimum — na šeść hadoŭ.
Padoŭžyć žyćcio pradpryjemstvu mohuć 250 hiektaraŭ tarfianoha radovišča «Śviatoje», jakoje ŭjaŭlaje saboj častku zakaźnika. «Vierciališki», abapirajučysia na padtrymku Ministerstva enierhietyki, spadziajucca, što raspracoŭki na novym kavałku bałota zmohuć padoŭžyć žyćcio pradpryjemstvu prykładna na 15 hadoŭ.
Adnak prajekt pastanovy ab źmianieńni miežaŭ zakaźnika nijak nie mohuć uzhadnić: suprać jaho vystupajuć nie tolki ekałahičnyja hramadskija arhanizacyi, ale i navukoŭcy Akademii navuk i navat čynoŭniki ŭ kalidorach Minpryrody.
Adkul nohi rastuć
Pastanova Saŭmina № 794 «Ab niekatorych pytańniach zdabyčy torfu i aptymizacyi sistemy asabliva achoŭnych pryrodnych terytoryj» ad 17 červienia 2011 h. zaćvierdziła śpis bałot, jakija varta advieści dla torfaraspracoŭki. Heta vosiem zapaviednych terytoryj, za niekatoryja ź ich užo stali zmahacca. Cikava, što letam 2013 abureńnie hramadskaści, a potym i rašeńnie prakuratury Puchavickaha rajona vyratavali zakaźnik miascovaha značeńnia «Vieciarevicki». Zaraz na paradku dnia – vyratavańnie zakaźnika «Aziory», a značyć, bałota Śviatoha i bujnoha kompleksu bałotnych azior.
Namieśnik načalnika ŭpraŭleńnia bijałahičnaj i łandšaftnaj raznastajnaści Minpryrody Natalla Žarkina na hramadskim abmierkavańni raspaviała pra toje, što ŭžo dziejsnyja tarfianyja raspracoŭki niehatyŭna ŭpłyvajuć na zakaźnik «Aziory». Jana pieraličvaje, jakija źmieny adbylisia ŭ tutejšaj pryrodzie. Tak, voziera Subotniaje nazaŭždy źnikła z karty Hrodzienskaha rajona, płošča voziera Ščupakova za pieryjad z 1986 pa 2013 źmienšyłasia ŭ 2 razy. Hetaje ž voziera surjozna źmialeła: kali da torfaraspracovak jaho hłybinia składała ŭ siarednim 1 mietr, to ciapier heta ŭsiaho tolki 30 santymietraŭ. Voziera Hliniec, raźmieščanaje, zdavałasia b, dosyć daloka ad torfaraspracovak – za paŭtara kiłamietra – pamienšyłasia na 19 % ( 3,3 hiektara). Źniziłasia prazrystaść vadajomaŭ i pavialičyłasia da miažy kisłotnaść vady. Natalla Žarkina vykazała pazicyju svajho ministerstva: pry takim uździejańni ŭžo isnujučych raspracovak na voziery zakaźnika addavać torfazavodu novyja – nielha.
Miascovyja žychary źviestki Minpryrody pašyryli: razam z abmialeńniem azior i asušvańniem bałot mialejuć kałodziežy. Tam, kudy ŭžo pryjšli torfaraspracoŭki, niama žuravin. Praŭda, jahada, na jakoj u siezon žychary mohuć zarabić pa niekalki tysiač dalaraŭ, jašče jość na častcy bałota Śviatoha, da jakoha pakul nie dabralisia torfaraspracoŭščyki.
Pavieł Razmysłaŭ naradziŭsia na Śviatym bałocie. Raskazvaje, što jaho dzied i baćka kaliści dapamahali advodzić ziamli pad mielijaracyju. «Moj dzied i baćka advodzili pieršyja płoščy pad zasvajeńnie hetaha Śviatoha bałota. Usio adbyvałasia na maich vačach: usie navukovyja rabotniki, jakija pabyli tut, prachodzili praz našu chatu. I tady jašče, u savieckija hady, išła havorka ab aziorach. I była vyraznaja ŭstanoŭka: bližej za 1 kiłamietr ni da adnaho voziera nie padychodzić. A ciapier: i bałoty źniščym, i aziory źniščym. Heta što značyć – sami spalim svaju chatu?»
Kali ratavać voziera jak maje być – «heta budzie załaty brykiet»
Viadoma, što kali torfazavodu ŭsio ž taki vyłučać terytoryju zakaźnika, to raspracoŭki buduć pravodzicca ŭsiaho za 180 mietraŭ ad voziera Hliniec i za 350 mietraŭ ad voziera Doŭhaje, blizka nie padyšli torfaraspracoŭki i da voziera Ščupakovaha. Daśledavańni śpiecyjalistaŭ Instytuta ekśpierymientalnaj bataniki NAN Biełarusi abviaščajuć: voziera Ščupakova i Hliniec buduć źniščanyja, uzrovień vady ŭ voziery Doŭhim surjozna panizicca, na prylehłych terytoryjach źmienicca hidrałahičny režym.
Pradpryjemstva zapeŭnivaje: kab zachavać voziera, pierad imi pabudujuć supraćfiltracyjnyja damby, hidrabarjery. Bolš za toje, «Vierciališki» hatovy «ŭstupić» u svaich pretenzijach – zamiest 250 hiektaraŭ uziać u raspracoŭku tolki 191 hiektar. Adnak ekołahi pierakananyja, što źviazvać pamienšanyja apietyty pradpryjemstva z kłopatam pra zakaźnik nie varta. Naadvarot, ličać ekołahi, takim čynam pradpryjemstva zmoža paźbiehnuć paŭnavartasnaj ekałahičnaj ekśpiertyzy – acenka ŭździejańnia na navakolnaje asiarodździe pravodzicca tolki na torfaraspracoŭcy płoščaj 250 hiektaraŭ i bolš.
Što tyčycca mier pa abaronie azior, to dyrektar «Achovy ptušak Baćkaŭščyny» Viktar Fiančuk razvažaje tak:
- Prapanujecca pabudavać supraćfiltracyjnuju dambu, jakaja adharadziła b placoŭku raspracoŭki ad samich azior. Viadoma, heta dadatkovyja resursy. I hidrabarjer možna ŭstalavać – heta jašče daražej. I biez taho stratnyja pradpryjemstvy buduć jašče i jašče ŭkładać hrošy? Ale i heta nie pryniasie vyniku: voziera znachodzicca ŭ łahčynach, u ich ciače vada z zachadu i poŭnačy i farmuje ich vodnych bałans. Kali budujecca supraćfiltracyjnaja damba, jana nie tolki adharodžvaje placoŭku ad azior, ale i adharodžvaje voziera ad toj vady, jakaja ŭ ich raniej pastupała. Atrymlivajecca, što aziory zastanucca, a charčavańnie ŭ ich istotna źmienicca… Viadoma, inžyniernaja dumka moža pajści vielmi daloka! I vielmi lohka možna prapanavać u voziera pampavać vadu. Tady heta budzie jašče daražej. I vadu treba budzie pampavać pastajanna, pakul aziory isnujuć, a nie 10-20 hadoŭ. Zrazumieła, nichto hetaha rabić u doŭhaterminovaj pierśpiektyvie nie budzie. Heta budzie załaty brykiet.
Učastki paśla zdabyčy torfu pradpryjemstva abaviazvajecca zabałacić. Adnak ekołahi tłumačać: vypracavanyja ŭčastki na vierchavych bałotach zabałočvajucca składana i doraha, značna składaniej, čym na nizinnych bałotach. Da taho ž i tak šmat pytańniaŭ da pradpryjemstva pa tym, jak adbyvajecca zabałočvańnie ŭžo adpracavanaj terytoryi.
Zrešty, jość u prajekta «Vierciališak» i abaroncy siarod vučonych. Tak, pradstaŭnik navukova-daśledčaj łabaratoryi vozieraznaŭstva BDU Barys Ułasaŭ pasprabavaŭ pierakanać prysutnych, što zakaźnik kaliści stvaraŭsia nie dziela małych azior, a dziela azior bujnych nakštałt miascovaha voziera Biełaje i Ant. A ich, maŭlaŭ, mahčymaje asušvańnie nijak nie zakranie. Na heta ekołahi adkazali: zakaźnik razhladajecca jak kompleks z azior, bałot i inšych abjektaŭ. Parušeńnie niejkaha kampanienta pryviadzie da niepaźbiežnaj źmieny astatnich.
«Za jakuju pracu trymacca? Za pracu ŭ 2 miljony?»
Kiraŭnictva samaha torfapradpryjemstva « Vierciališki « vieryć: jany zabiaśpiečvajuć enierhietyčnuju biaśpieku krainy. I zaniataść dla 160 čałaviek, a taksama «narmalnyja ŭmovy žyćcia» dla 400 čałaviek ich siemjaŭ. Namieśnik dyrektara HPA « Hrodnamiežrajhaz», u skład jakoha ciapier uvachodziać «Vierciališki», Hienadź Daŭkšys pieraličvaje, kamu zaraz patrebna ich pradukcyja. Tam i słužby ŽKH, i balnicy, i škoły, i dziciačyja sady. A tamu i madernizacyja ciapierašniaja abhruntavana, i zabiaśpiečyć jašče 15 hadami pracy pradpryjemstva varta.
Hrošy na torf abo na viecier?
Z 2008 hoda na torfapradpryjemstvie «Vierciališki» idzie madernizacyja. Za 2008-2012 hady na rekanstrukcyju patracili 47,5 miljarda rubloŭ. U 2013 hodzie na zaviaršeńnie rabot budzie nakiravany jašče 21 miljard rubloŭ.
Adnak navat u ministerskich kalidorach na hety kont źjaŭlajucca całkam supraćlehłyja dumki.
Namieśnik ministra Minpryrody Ihar Kačanoŭski zadajecca pytańniem: a ci varta heta vysiłkaŭ? Robić jon heta na padstavie paviedamleńnia Ministerstva enierhietyki ab niesuciašalnym stanoviščy spraŭ u tarfianoj pramysłovaści. Tak, Kačanoŭski pryvioŭ šerah ličbaŭ, jakija pakazvajuć, što pastaŭki paliŭnaha brykietu jak na ŭnutrany, tak i na źniešni rynak z kožnym hodam surjozna źnižajucca. Pryčym na ŭnutranym rynku heta źviazana ŭ asnoŭnym z hazifikacyjaj nasielenych punktaŭ, a na źniešnim – z tym, što bujnyja jeŭrapiejskija spažyŭcy z torfu pierachodziać na inšyja vidy paliva.
- Torfabrykietnaja halina stratnaja ŭ hetym hodzie, jana była stratnaj i ŭ 2012 hodzie. Jak ža heta adbivajecca na rabotnikach torfabrykietnaha haliny? Pa vynikach 8 miesiacaŭ 2013 siaredniaja zarabotnaja płata ŭ tarfianoj pramysłovaści – na 15 % nižejšaja za siaredniuju zarabotnuju płatu ŭ RB i 24 % nižejšaja za zarobak ŭ pramysłovaści. Pytańnie ab metazhodnaści dalejšaha raźvićcia torfabrykietnaj haliny ŭźniaty Dziaržaŭnym sakrataryjatam Savieta Biaśpieki, taksama ŭźniata pytańnie ab efiektyŭnaści ŭkładańnia srodkaŭ na raźvićcio torfabrykietnaj haliny. Jość daručeńnie ŭrada Ministerstvu ekanomiki dać acenku metazhodnaści madernizacyi asobnych torfabrykietnych vytvorčaściej i budaŭnictvu novych torfapierapracoŭčych pradpryjemstvaŭ.
Pa słovach Kačanoŭskaha, pytańnie heta było razhledžana ŭ Saŭminie niekalki dzion tamu i pryniataje rašeńnie madernizavać takija pradpryjemstvy, ale nie na zdabyču torfabrykietu, a pa inšych nakirunkach.
Jak raspaviali aficyjnyja pradstaŭniki pradpryjemstva «Vierciališki», tyja samyja «narmalnyja ŭmovy dla rabotnikaŭ i ich siemjaŭ» vyražajucca ni mnoha ni mała – u siarednim zarobku pa pradpryjemstvie ŭ try miljony 19000 rubloŭ. Pa słovach inšych udzielnikaŭ, ludzi tut časam zarablajuć i mienš za dva miljony rubloŭ.
- A praciahvać na 20 hadoŭ ahoniju torfabrykietnaha zavoda pry hetkaj mizernaj zarabotnaj płacie ja nie baču metazhodnaści. Padtrymali takuju dumku Minekanomiki i Minbudarchitektury, jakoje ličyć niemetazhodnym vykarystoŭvać torf u cemientnaj halinie – vialikija vydatki, pažaraniebiaśpieka. Pryčym apošni čas źnižany ceny na kamienny vuhal – tańniej vazić z Kuzbasa kamienny vuhal, čym tapić ułasnym torfam! – zajaviŭ Ihar Kačanoŭski.
Deputat Alaksandr Miažujeŭ uznačalvaje ŭ Pałacie pradstaŭnikoŭ Nacyjanalnaha schodu kamisiju pa nacyjanalnaj biaśpiecy. Pra ekałahičnuju biaśpieku Alaksandr Miažujeŭ daŭ mahčymaść kazać ekołaham, a pra ekanamičnuju niekalki niepryjemnych słovaŭ u dačynieńni da biełaruskich torfapradpryjemstvaŭ skazaŭ.
- Usie aburajemsia, čamu drenna žyviem. Voś nahladny prykład: torfabrykietnaha halina – nulavaja, układajem miljardy rubloŭ dla madernizacyi vytvorčaściej. Paŭstaje pytańnie: dla čaho? Za 20 hadoŭ, kali my addamo hetuju płošču, pradpryjemstva heta zarobić «až» 50 miljonaŭ dalaraŭ! Padzialić na 20 hadoŭ – u hod 2,5 miljona?
Na paproki z nahody taho, što ŭ vypadku niedałučeńnia zakaźnika dla raspracovak zastanucca biez pracy 160 čałaviek, jon adkazvaje:
- Tut usie vystupoŭcy kažuć: voś, 160 čałaviek, treba zachavać pracu. Jakuju pracu? Dzie mienš za dva miljony rubloŭ płaciać? Ahrakambinat «Skidzielski» zusim pobač. Pravioŭ madernizacyju jeŭrapiejskaj jakaści, siaredniaja zarpłata siońnia tam 4,5 miljona plus sacpakiet. Katastrafična nie chapaje rabočych ruk. I ciapier kiraŭnictva kambinata pradumvaje pytańnie: ci možna vieźci siudy małdavan. Kali małdavanie nie pajeduć, treba šukać vjetnamcaŭ! Pytańnie našaj nacyjanalnaj biaśpieki: my adny hrošy ŭkładvajem tudy, kudy ŭžo bieskarysna ukidvać, a inšyja hrošy tracim na našych ludziej. Moža, para pačać ličyć miljardy?
«Vierciališki» u adkaz kryŭdziacca: madernizacyja pravodzicca ŭ adpaviednaści ź dziaržprahramaj «Torf», a dakumient ab advodzie ziamiel vaśmi zakaźnikaŭ pad torfaraspracoŭki jašče paru hadoŭ tamu padpisali i ŭ Saŭminie, i ŭ Minpryrody.
Adnak, navat niahledziačy na padpisanyja kaliści dakumienty, niekatoryja miascovyja žychary zaiknulisia ab jakaści tutejšaha torfu.
- Ja telefanavaŭ u harpaliva. Pytajusia: jak vam jakaść torfu ŭ «Vierciališkach»? Adkazvajuć: žudasnaje, — zapeŭnivaje Pavieł Razmysłaŭ, uradženiec vioski kala samaha Śviatoha bałota.
Pa słovach mnohich, radovišča «ŭžo svajo adyhrała».
Torfavoznuju vuzkakalejku zrabić turystyčnaj?
Pabačyŭšy, što ŭ svaim žadańni zachavać astatniuju častku zakaźnika niekranutaj jany nie adnyja, miascovyja žychary i hości ź inšych kutkoŭ Biełarusi, jakija časta byvajuć u «Aziorach», stali prapanoŭvać, što možna zrabić, kali torfabrykietny zavod adpracuje apošnija radoviščy.
Siarhiej Kalada z Respublikanskaha turyscka-spartyŭnaha sajuza prapanavaŭ zirnuć na dośvied Litvy i Polščy.
- U nas prapanova pieratvaryć heta ŭ turystyčny abjekt, jaki budzie nazyvacca «Małaja vuzkakalejka». Jana budzie vazić turystaŭ pa miescach u rajonie Śviatoha bałota. My sa svajho boku abiacajem, što prykładziem usie namahańni, kab znajści inviestycyi dla realizacyi hetaha prajekta, kali jon budzie raspracavany.
Pa słovach Kalady, kali stvaryć nieabchodnuju infrastrukturu, to abjekt budzie zahružany turystami, tym bolš što tam ža znachodzicca dosyć vialiki sanatoryj.
A sivavałosy miascovy žychar tak reziumavaŭ razmovu bolš maładych dy bolš piśmiennych:
- Ja liču, lepš vypracavanyja pali zasadzić kanadskimi žuravinami. Jany ž bujnyja, jak śliva. I budzie bolš karyści, čym ad vašaha torfu.
