Telekanał Biełsat u dźviuchseryjnaj dakumentalnaj stužcy «Praklatyja i zabytyja» raspavioŭ pra biełarusaŭ, što supracoŭničali z nacystami ŭ časy II Suśvietnaj vajny.
Režysior karciny Antoś Cialežnikaŭ pry kancy druhoj častki abviaščaje, što dyversanty z Dalvicu nasamreč byli ludźmi, «jakija achviaravali svajo žyćcio dziela mary – volnaj i niezaležnaj Biełarusi». Bolš za toje, jany byccam by byli «biełaruskimi žaŭnierami», «biełaruskimi kamandas». Maŭlaŭ, niamiecki abver tut ni pry čym, jany byli ŭ Biełaruskaj niezaležnickaj partyi (BNP) i rabili biełaruskuju spravu.
Za Biełaruś?
Praŭda, raniej, u pieršaj častcy Cialežnikaŭ kaža, što paśla zabojstva nacystami pravadyra BNP ksiandza Hadleŭskaha, u 1942 hodzie niamiecki abver uziaŭ BNP pad kantrol. Jakaja ž tady biełaruskaja sprava?
Supiarečnaści praciahvajucca. Z adnaho boku, aŭtar pravodzić dumku, što desantniki zmahalisia za Biełaruś i iluzijaŭ nakont niemcaŭ nia mieli. Z druhoha, Barys Rahula ŭ druhoj častcy kaža, što navat naprykancy vajny, rychtujučysia da antysavieckaha zmahańnia, jany z Usievaładam Rodźkam mieli na mecie razharnuć jaho, «abo kali niemcy paviernuć nazad [znoŭ na Ŭschod] abo kali [zachodnija] aljanty». Nahadaju, havorka idzie pra samy kaniec vajny. Kazać, što biełaruskija pranacysckija kalabaranty nia viedali, što planavali i što rabili niemcy ŭ Biełarusi – nijak nie vypadaje. Nielha skazać i što niemcy mocna źmianili svaju rasisckuju prahramu na toj momant — jakraz pry kancy vajny raskručvajecca machina žydoŭskaha Hałakostu.
Chvalony Vituška i jahonyja desantniki
I tym nia mienš, atrymlivajecca, što biełaruskija praniamieckija nacyjanalisty hatovyja byli navat tady pracavać z Berlinam. Moža heta jany pad kaŭpakom hiestapa ŭ Rajchu tak apartunistyčna siabie pavodzili? Dy nie — Cialežnikaŭ raspaviadaje, jak desantniki hrupy Vituški, vysadziŭšysia ŭ Biełarusi, tut ža pajšli da… Armii Krajovaj.
Choć, u adroźnieńnie ad toj samaj Ukrainskaj paŭstanckaj armii, što niejak biełarusaŭ u svaich praklamacyjach časam uličvała, polskaja Armija Krajova (AK) zmahałasia za adnaŭleńnie Druhoj Rečy Paspalitaj — dzie anijakaj Biełarusi nie praduhledžvałasia.
Hadleŭski ci Žychar?
Hałoŭnaja zahana filma — heta źmiašańnie ŭsiaho z usim. Voś sapraŭdy mocnaja ŭ maralnym planie pazycyja ksiandza Hadleŭskaha, jaki, nia lubiačy kamunistaŭ, zrazumieŭ, što nacysty — horšyja. Stajaŭ na svaim i zahinuŭ za svajo. Voś — nacyjanalny hieroj. Ale pra Hadleŭskaha Cialežnikaŭ uzhadaŭ koratka. Zatoje ci nie pałovu druhoj seryi pryśviaciŭ raspoviedu ab pryhodach Jaŭhiena Žychara na Hłyboččynie – jakija navat u filmie, što sprabavaŭ zrabić z Žychara hieroja, vyhladajuć vyrazna kryminalnymi.
Žychar zmahaŭsia z savieckaj uładaj, tłumačyć film. Ale pryčym tut biełaruski nacyjanalizm i BNP – nie tłumačycca. Film paviedamlaje adno, što pamianionaja asoba nibyta była ŭ biełaruskich moładzievych arhanizacyjach za časy vajny — ale što z taho, u ich tady tysiačy a tysiačy biełarusaŭ byli. Cialežnikaŭ nie pryvodzić nivodnaha dokazu choć niejkaj idejnaści Žychara, aproč rabavańnia sielsavietaŭ i zabojstva kamsamolcaŭ. Aŭtary nie chavajuć, što hłybocki zmahar stvaryŭ bandu z kryminalnikaŭ, zajmaŭsia napadami na «viaskovyja kasy», nu i jak razynku padaje kolkichvilinnaje apisańnie zabojstva Žycharam načalnika kryminalnaha vyšuku ŭ 1951 hodzie.
Kalabarant – paniatak jasny
Takoha kštałtu karcina historyi viadzie da destrukcyjnych nastupstvaŭ. Z adnaho boku, fantastyčnaja karcina — stvareńnie pačatkaŭ biełaruskaha vojska pad niamieckaj akupacyjaj, što nie vytrymlivaje pravierki faktami. Z druhoha, relatyvizacyja marali. Adnak u Biełarusi časoŭ II Suśvietnaj paniatak kalabarant z punktu hledžańnia intaresaŭ biełaruskaje nacyi jak takoj — vyrazny i jasny. Jakija b ni byli ŭ biełarusaŭ kryŭdy na Saviety — u SSSR isnavała kvazidziaržava Savieckaja Biełaruś, a balšaviki nia stavili metaj źniščeńnie biełarusaŭ jak biełarusaŭ. Balšavicki teror byŭ masavy, ale palityčny, a nia rasavy. Niemcy ž nie chavali svaich rasavych planaŭ – ni ŭ słovach, ni ŭ dziejach. Praniamieckija biełaruskija arhanizacyi abjektyŭna słužyli niamieckim planam — hienacydu biełarusaŭ. I ničoha nie mianiaje toj fakt, što hetyja ludzi ŭ hłybini dušy pieražyvali za Biełaruś, a raniej ich represavali balšaviki.
Biełaruskija praniamieckija vajskovyja adzinki — u tym liku i škoła ŭ Dalvicy — byli stvoranyja tady, kali niemcy ŭžo hatovyja byli na ŭsio, aby adciahnuć parazu. Zhodnyja kalabaravać navat tady, kali niemcy nie dali realnaj ułady biełaruskim praniamieckim palityčnym orhanam, nie dali navat abiacańniaŭ niezaležnaści. Jany pajšli słužyć niamieckim katam tady, kali tyja nie prapanoŭvali nijakaj alternatyvy navat toj kurtataj paŭdziaržaŭnaści, jakuju biełaruski narod mieŭ pad Savietami. Razumiejučy, što budzie vynikam niamieckaj pieramohi.
Kab zrazumieć maryjanetkavaść biełaruskich kalabarantaŭ, pryviadu prykład taho, jak japoncy ŭ toj vajnie stvaryli Indyjskaje nacyjanalnaje vojska, što vajavała na baku dziaržaŭ Vosi suprać brytancaŭ. Tokia pajšoŭ na stvareńnie hetaha svojeasablivaha indyjskaha BKA na pačatku vajny z anhielcami, na ŭzdymie svajoj mahutnaści. Daŭ sfarmavać dychtoŭnyja indyjskija častki, zabiaśpiečyŭ prystojnaj zbrojaj i vyškałam, dazvoliŭ samastojna vajavać na kavałku fronta. Daŭ stvaryć indyjski ŭrad, abiacaŭ jamu niezaležnaść i simvalična pieradaŭ uładu nad indyjskimi vyspačkami, jakija patrapili zachapić japoncy. U vyniku nia toje, što ciapier ich nichto nia ličyć kalabarantami, navat sami brytancy pry kancy 1940-ch nie zmahli asudzić indyjskich žaŭnieraŭ, što vajavali na japonskim baku.
Vyškalenyja, zabiaśpiečanyja i desantavanyja niemcami, Vituška i astatnija z Dalvica byli zvyčajnymi niamieckimi dyversantami-biełarusami. Dokazaŭ taho, što desantniki Dalvicu ci BNP sapraŭdy niejak dystancyjavalisia ad niemcaŭ, u filmie nia znojdzieš.
Za što jany zmahalisia? Hieroi filma źniščajuć savieckich desantnikaŭ u niamieckaj Uschodniaj Prusii, vajujuć na francuskim froncie i vyvoziać papiery Jezavitava z Ryhi. Jakoje ŭsio heta maje dačynieńnie da zmahańnia za Biełaruś?
Ksiondz Hadleŭski pobač z Baćkam Minajem
U biełaruskaj historyi jość i sapraŭdnyja hieroi, i niama patreby vyhrabać novych ź ciomnych staronak kštałtu Dalvica. Antosiu Cialežnikavu varta było nie lapić ź ich hierojaŭ, a pakazać trahiedyju tych biełaruskich aktyvistaŭ, što zaviaźli ŭ supracy ź niemcami. Praklaćcie i zabyćcio było zakanamiernym nastupstvam ich dziejańniaŭ.
Nacyjanalny biełaruski intares i tady i ciapier tam, dzie, umoŭna kažučy, «bolš Biełarusi» — va ŭsich sensach, kulturnym, haspadarčym, palityčnym. U nacystaŭ Biełarusi nie było. Heta nie aznačaje, što ŭ balšavikoŭ jaje było dastatkova, ale mienavita ŭ BSSR farmavałasia biełaruskaja nacyja.
Z punktu hledžańnia biełaruskich nacyjanalnych intaresaŭ hieroi, jak i kalabaranty, vyznačajucca lohka. I paradaksalnym, ale lahičnym čynam imi mohuć akazacca adnačasova i ksiondz Hadleŭski, i partyzanski kamandzir baćka Minaj. Jany trymalisia roznych palityčnych pohladaŭ. Ale na akupacyju reahavali supracivam. Heta i jość nacyjanalizm.
