Z Ryhoram Sitnicam hutaryć Michaś Skobła: «Ja pierakanany, što adbudziecca pavarot da nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ».
Niadaŭna ŭ kurortnym miastečku Nida, što na Kuršskaj kasie ŭ Bałtyjskim mory, adbyŭsia mižnarodny litaraturna-mastacki plener. U im brali ŭdzieł paety j mastaki z Polščy, Litvy j Biełarusi. Siarod tvorcaŭ, što pradstaŭlali Biełaruś, byŭ i mastak Ryhor Sitnica.
Michaś Skobła: “Ryhor, plener praciahvaŭsia šeść dzion. Pavodle Staroha Zapavietu, za hetki ž čas byŭ stvorany śviet. A što było stvorana na plenery paetami j mastakami z troch sumiežnych krainaŭ?”
“Nida – uzor taho, jak ludzi pavinny stavicca da svajoj staraśvieččyny”
Ryhor Sitnica: “My stvaryli svoj maleńki ŭtulny śviet, śviet sumoŭja, siabroŭstva. Tvorcam byŭ zładžany cudoŭny pryjom, pakłapaciŭsia pra ŭsio Sajuz piśmieńnikaŭ Litvy, a finansavaŭsia plener litoŭskim uradam.
Uražańni ad Nidy – najlepšyja. Nida – uzor taho, jak treba stavicca da spadčyny. Dzie ni byvaju, ja pryhladajusia da taho, jak ludzi staviacca da staraśvieččyny. Na vialiki žal, hetyja paraŭnańni nie na našu karyść. Nida – kolišniaje rybackaje pasielišča, a ciapier tam zapaviednik. Tam damki nastolki ŭpisanyja ŭ landšaft! Bačna, što prafesijny mastak raspracavaŭ adzin styl i skazaŭ: usio ŭ Nidzie pavinna hetamu stylu adpaviadać. I tamu tam usio ŭ adnoj kalarovaj hamie. I kali ty chočaš zbudavać na kasie supersučasny budynak, to budź łaskavy – prytrymlivajsia hetaha stylu. Prykładam, u Nidzie staić sučasny kaścioł nadzvyčaj daskanałaj formy, stoadsotkava ŭpisany ŭ landšaft. Ja pryhledzieŭsia – a jon nakryty čarotam”.
Skobła: “U nas taki kaścioł nakryli b metalovaj dachoŭkaj”.
Sitnica: “U nas i nakryvajuć. Kaścioł śviatoha Jazepa, adzin z samych starych budynkaŭ u Miensku, jaki kaliści byŭ nakryty naturalnaj dachoŭkaj, ciapier nakryli metalovaj, zrabili “krasiva”. Mała taho, ź jaho źbirajucca zrabić hatel piacizorkavy. Nu, ja analahaŭ u śviecie nia viedaju, tut my papieradzie planety ŭsioj”.
Skobła: “A jak na plenery parazumielisia try roznyja movy, kultury?”
Sitnica: “Plener u Nidzie mnie nadzvyčaj spadabaŭsia svajoj ciepłynioj, ščyraściu. Sabralisia ludzi praktyčna nieznajomyja, ale, jak akazałasia, blizkija. Ad kožnaj krainy było pa dziesiać čałaviek – pa piać litarataraŭ, i pa piać mastakoŭ – ahułam tryccać čałaviek udzielnikaŭ. Biełaruskuju litaraturnuju družynu pradstaŭlali Ŭładzimier Niaklajeŭ, Aleś Paškievič, Barys Piatrovič, a taksama vilenskija biełarusy Taciana Sapač i Aleh Abłažej. Mastacki bok – Alaksiej Maračkin, ja, Hienadź Drazdoŭ, Kaciaryna Sumarava.
Skobła: “Ja tak zrazumieŭ, što tvorčy praces adbyvaŭsia niepasredna na miescy: mastaki chadzili na eciudy, paety pierakładali adzin druhoha. Ź biełaruskaha boku ŭ plenery brali ŭdzieł paety, jakija karystajucca tradycyjnym vieršam. U toj čas, jak litoŭcy z palakami ledź nie pahałoŭna pierajšli na volny vierš – verlibr. Roznyja tvorčyja manery nie zaminali pry pierakładach?”
“Chvalić svaju rodnuju nacyju – nikoli nia soramna”
Sitnica: “Heta ruchała ŭsiu spravu ŭ stanoŭčy bok. Bo našy tvorcy, našy pierakładčyki tolki palapšajuć aryhinał, ja ŭ hetym nieadnojčy pierakonvaŭsia. Toje samaje adbyłosia i ŭ Nidzie. Pahadzisia, kali pierakładaje Ŭładzimier Niaklajeŭ, to jahonaja enerhietyka pieradajecca j tamu aŭtaru, jakoha jon pierakładaje, i jakomu, mahčyma, niaklajajeŭskaj enerhietyki, akurat i nie staje. Tak što biełaruskija pierakłady pajšli na karyść našym polskim, i, asabliva, litoŭskim kaleham”.
Skobła: “Och i lubiać biełarusy sami siabie pachvalić”.
Sitnica: “A čamu ž nie pachvalić, kali jość čym chvalicca? Nu, chaj pasprabujuć litoŭcy pierakłaści niaklajeŭskuju paemu “Palanez” – ź jejnaj rytmikaj, ryfmoŭkaj, enerhietykaj. Heta vielmi składana”.
Kali my ŭ Nidzie źbiralisia na viečarovyja sustrečy ź lohkimi napojami, to ŭrešcie dachodziła da śpievaŭ. Voś u śpievach biełarusam i nasamreč roŭnych niama! Litoŭcy jašče tak-siak try-čatyry piesieńki ŭspomnili, palaki – adnu-dźvie. Nu, a biełaruskich pieśniaŭ chapiła ledź nie na ŭsiu noč! Pryčym, z kamentarami. “Voś pieśnia “Voły” – heta našy pradziedy jeduć u Krym pa sol. A pieśnia “Kupalinka” śpiavałasia na Kupalle…” Usim hetym my nia prosta ździvili, a prosta ašałamili j litoŭcaŭ, i palakaŭ! I nas kožnaha razu prasili paŭtaryć prahramu. Što my z zadavalnieńniem i rabili. Zrešty, dzie ni byvaju, hety “ćvik” prahramy ja starajusia vykarystoŭvać na ŭsie sto adsotkaŭ. Heta nazyvajecca – viedaj našych!”
Skobła: “Ty štohod udzielničaješ u mastackich plenerach za miažoj. I tam heta – adna ź jaskravych prajavaŭ kulturnaha žyćcia. Ci časta ładziacca padobnyja plenery ŭ Biełarusi, i čym jany adroźnivajucca ad zamiežnych?”
Sitnica: “Na žal, u nas plenery ładziacca zusim niačasta. Najčaściej, mnie davodzicca byvać u Polščy – tam štohod pravodziacca dziasiatki, kali nia sotni samych roznych pleneraŭ. Jany ładziacca ŭ klaštarach, u druhich niezvyčajnych miescach. Naprykład, usiaśvietna viadomy režyser Kšyštaf Zanusi pravodzić pryvatny plener na svajoj vile pad Varšavaj. A što ŭ nas? U nas jość plener imia Jazepa Drazdoviča, jaki štohod ładzić na Viciebščynie supołka mastakoŭ “Pahonia”. Ładzicca jašče adzin salidny plener imia Vitolda Białynickaha-Biruli na Mahiloŭščynie. Jon ładzicca na dziaržaŭnyja srodki, i jon — biełaruska-rasiejski: adbyvajecca na Mahiloŭščynie i ŭ Rasiei, na Akademičnaj dačy. Hety plener maje dobraje finansavaje zabieśpiačeńnie, i dziakuj Bohu, što dziaržava ličyć patrebnym jaho padtrymać. Ja chacieŭ by, kab padobnyja plenery ładzilisia i ŭ honar Napaleona Ordy, Valencija Vańkoviča, Vitala Ćvirki. Heta mahli b być mahutnyja plenery. Ale tut pavinna dapamahać dziaržava”.
Skobła: “Viktar Karamazaŭ, jaki vielmi šmat zrabiŭ dziela ŭšanavańnia pamiaci Białynickaha-Biruli, raskazvaŭ, što niekatoryja zamiežnyja mastaki pakidajuć mahiloŭski plener na znak pratestu suprać aficyjozu, jaki tam panuje. Razam ź dziaržaŭnaj dapamohaj na plener prychodzić aficyjoz. Jak tut być?”
“Pavarot da nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ – adzinaja mahčymaść zachavać i dziaržavu, i samich siabie”
Sitnica: “Dy vielmi prosta. Dziaržava (jakaja b ni była, jana – naša) pavinna stanavicca bolš kulturnaj. I toj kiraŭnik pleneru, jaki pryznačajecca dziaržavaj, pavinien być adukavanym, kulturnym čałaviekam. Dziaržava pavinna dbać pra svoj nacyjanalny prestyž”.
Skobła: “Ryhor, ja pryhadvaju adnu tvaju hrafičnuju pracu: kryž z abharełych hałaviešak na prystupkach stancyi metro “Niamiha”. I napisana jana była za hadoŭ piać da trahiedyi, kali na tych samych prystupkach zahinuli 53 čałavieki. Ty niby pradbačyŭ biadu. U suviazi z hetym pytańnie. Dniami ŭklučaju BT – a tam reklamujecca časopis “Dziejasłoŭ” – prytułak nielajalnych da ŭłady piśmieńnikaŭ. Praz paru dzion pa tym ža BT – vydatny kancert biełaruskaj pieśni na słovy Hienadzia Buraŭkina, Niła Hileviča, Uładzimiera Niaklajeva. I hetym razam – z paznačeńniem aŭtaraŭ, čaho zvyčajna nie byvaje. Znoŭ ža – dniami pryniata rašeńnie ab nadańni mienskim vulicam imionaŭ Lva Sapiehi j Janki Bryla. Vy vierycie, što hetaja ŭłada narešcie pavierniecca tvaram da nacyjanalnaj kultury?”
Sitnica: “Ja pierakanany, što dziaržava rana ci pozna pavierniecca tvaram da nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ, bo heta adziny razumny šlach. Heta adzinaja mahčymaść zachavać i dziaržavu, i samich siabie – jak narmalnych cyvilizavanych ludziej. Mianie vielmi ciešyć, što źjaviacca vulicy, jakija buduć nasić imiony našych słavutych nacyjanalnych dziejačaŭ. Ale hetyja vulicy nie pavinny być u Malinaŭcy ci Šabanach. Dy heta asobnaja havorka... Daŭno ŭžo dziaržaŭnym ŚMI varta źviarnuć uvahu na samy lepšy litaraturny časopis krainy – “Dziejasłoŭ”, chaj sabie jon i nie dziaržaŭny. Dziaržaŭnyja ź jaho prykład pavinny brać.
Časam čałaviek, jaki doŭha nie haliŭsia, chadziŭ zarosły, raptam paholicca, to ŭsie adrazu zaŭvažajuć pieramienu – hlańcie, čałaviekam staŭ! Tak moža być i z našaj dziaržavaj. Ale ničoha dziŭnaha tut niama. Heta – norma”.
