— Mnie chaciełasia pakazać prykład hłybokaj kulturnickaj prysutnasci Biełarusi ŭ Jeŭropie, — tak pačałasia naša razmova z Maryušam Maškievičam. — Ja nazyvaju «Tryščana» svojeasablivym siertyfikatam jeŭrapiejskasci Biełarusi, śviedčańniem niepierarvanych suviaziaŭ Biełarusi ź Jeŭropaj. Rukapis biełaruskaha «Tryščana» nie moža być dastupny dla ŭsich, pakolki źjaŭlajecca litaraturnym pomnikam i znachodzicca pad asablivaj achovaj. Tamu ja i vyrašyŭ pieradać svaim biełaruskim siabram faksimilnaje vydańnie rukapisu. Dziakuju za dapamohu ŭ jaho padrychtoŭcy Alesia Brazhunova i Nadzieju Staravojtavu.
«Napružanaść u biełaruska‑polskich adnosinach usio roŭna zachoŭvajecca»
— Jašče ŭ časy vašaj pracy ŭ Biełarusi byli vidavočnymi vašy asobyja, ciopłyja adnosiny da našaj krainy. Potym zdaryłasia historyja z vašym zatrymańniem padčas minułahodnich prezidenckich vybaraŭ. Vy byli na Kastryčnickaj płoščy, kali ŭłady razahnali namiotavy łahier, i apynulisia ŭ SIZA na Akrescina. Čym tłumačycca takaja nieabyjakavaść, ja skazała b, navat luboŭ da Biełarusi? Moža, vy majecie biełaruskaje pachodžańnie?
— Ja dumaju, što kožny čałaviek, jaki peŭny čas žyvie ŭ inšaj krainie, prasiakajecca jaje historyjaj, kulturaj i nie moža nazirać z boku za tymi pracesami, jakija tam adbyvajucca. Što tyčycca majho pachodžańnia, to asabista maja siamja nie źviazana ź Biełaruśsiu. Chacia prozvišča Maškievič, ja čuŭ takoje mierkavańnie, raskidana pamiž Vilniaj i Navahrudkam. Mahčyma, chtości z maich prodkaŭ i pachodzić z hetych miescaŭ. A moža, moj rod maje niejkija adnosiny da aŭtara viadomych polska‑rasijskich vajennych chronik Samuela Maškieviča. Darečy, natatki jahonaha syna Bahusłava pra časy ŭładarańnia va Ukrainie kniazia Jeramija Višniavieckaha lehli ŭ asnovu suśvietna viadomaha ramana Hienryka Sienkieviča «Ahniom i miačom». Kali kazać surjozna, to ja vyvučaŭ historyju majoj siam'i i pryjšoŭ da vysnovy, što paśla paŭstańnia Kastusia Kalinoŭskaha 1863 hoda maje prodki vyjechali z Polščy ŭ Prusiju, uciakli ad rasijskaha caryzmu.
— Biełaruś była nie adzinaj dziaržavaj, dzie vy pracavali ŭ jakasci ambasadara Polščy. Inšyja krainy taksama mocna vas kranuli?
— Kiraŭnikom polskaj dypmisii ja pracavaŭ u Litvie. Za hety čas vyvučyŭ litoŭskuju movu. U Biełarusi biełaruskuju movu vyvučali ŭsie maje dzieci. Zaraz starejšy syn pastupiŭ u Varšaŭski univiersitet i praciahvaje vyvučać biełaruskuju movu. Ja liču, što i histaryčna, i kulturna Litva, Biełaruś i Polšča źviazany nastolki ciesna, što i siońnia nielha raździalać našyja narody.
— Adnak adnosiny pamiž aficyjnym Minskam i Varšavaj apošnim časam razvivajucca nie samym lepšym čynam. Prykład tamu — historyja z pryjezdam u Minsk polskaha ambasadara. Niahledziačy na toje, što Chienryk Licvin atrymaŭ ahreman jašče ŭ studzieni 2006 hoda, u biełaruskuju stalicu jon pryjechaŭ tolki naprykancy vieraśnia 2007 hoda…
— Polski bok zaŭsiody imknuŭsia padtrymlivać kantakty ź Biełaruśsiu. Adnak pry siońniašniaj situacyi ŭ vašaj krainie, kali na aficyjnym uzroŭni Polšča padajecca jak vorah, rabić heta vielmi składana. Napeŭna, dla ŭłady Łukašenki było b samym lepšym padarunkam ad Polščy — uźviadzieńnie ściany, zakryćcio miažy. I kali my prapanavali zrabić biaspłatnyja vizy dla biełarusaŭ sa studzienia 2008 hoda, aficyjny Minsk uspryniaŭ hetuju inicyjatyvu nie radasna.
Pošuk źniešnich vorahaŭ — heta saviecki styl kiravańnia, ale ja miarkuju, što ŭ sučasnaj Biełarusi ŭsio bolš ludziej nie dumajuć pa‑saviecki, jany viedajuć, što Polšča — pryjaznaja susiedka Biełarusi, što my žadajem vašaj krainie tolki dabrabytu i svabody.
Toje, što ŭ Minsk narešcie pryjechaŭ polski ambasadar, dobry znak. I ja, darečy, padtrymlivaŭ hetuju pazicyju, kazaŭ, što ambasadar musić vyjechać u Minsk. Ja liču, što kantakty pasła, u tym liku i z pradstaŭnikami biełaruskaj ułady, majuć vialikaje značeńnie. Chienryk Licvin — vopytny dypłamat i prosta cudoŭny čałaviek. Adnak, na moj pohlad, napružanaść u biełaruska‑polskich adnosinach usio roŭna zachoŭvajecca. I jak jany buduć razvivacca dalej, zaležyć mienavita ad biełaruskaha boku.
«Miarkuju, u Biełaruś ja ŭžo nie ŭjazny»
— Spadar Maškievič, niaredka pasły krain, akredytavanyja ŭ Biełarusi, paśla viartańnia na radzimu robiać dobruju karjeru. Vy, miarkujučy pa tym, jakuju pasadu zajmajecie zaraz, z ich liku…
— Što tyčycca majho prafiesijnaha rostu, to… Kali naprykancy 2002 hoda ja viarnuŭsia ŭ Varšavu, va ŭładzie byli levyja, i ja sa svaimi pravymi pohladami nie zusim, jak kažuć, pryjšoŭsia da dvara. U MZS mnie ničoha nie prapanoŭvali, ja taksama nie prajaŭlaŭ inicyjatyvy. Urešcie ŭziaŭ biaspłatny adpačynak, zachoŭvajučy miesca ŭ sistemie MZS, i zaniaŭsia svaimi spravami. Arhanizavaŭ kansałtynhavuju kampaniju, jakaja akazvała dapamohu polskim firmam vyjsci na ŭschodniejeŭrapiejski rynak. Prajektaŭ było šmat, u tym liku z Rasijaj, Ukrainaj, Kazachstanam, Biełaruśsiu.
Taksama naša kampanija zajmałasia inviestycyjnymi prajektami, źviazanymi z datacyjami Jeŭrasajuza. My vučyli polskich pradprymalnikaŭ, pradstaŭnikoŭ drobnaha i siaredniaha biźniesu, jak vykarystoŭvać hetyja hrošy, napisali šmat instrukcyj.
— Vy ŭzhadali prajekty ź Biełaruśsiu…
— Na žal, ni adzin z prajektaŭ nie ažyćciaviŭsia, i tamu siońnia nie chaciełasia b havaryć ab hetym. Ja miarkuju, što ŭ Biełarusi spačatku pavinny adbycca ekanamičnyja reformy, i ŭžo tady možna budzie viesci kankretnuju razmovu pra pryciahvańnie jeŭrapiejskich inviestycyj u Biełaruś. Pakul što ŭ Biełaruś iduć tolki rasijskija inviestycyi, surjoznych zachodnich inviestycyj u vašaj ekanomicy niama.
— Spadar Maryuš, raskažycie, jak usio ž taki vy apynulisia ŭ kreśle hałoŭnaha daradcy premjer‑ministra Polščy?
— Ja atrymaŭ takuju prapanovu ad samoha Jarasłava Kačyńskaha ŭ śniežni 2006 hoda. Jon prapanavaŭ dapamahać jamu ŭ razvicci dziaržaŭnych prahram, źviazanych z padtrymkaj demakratyčnych ruchaŭ u krainach Uschodniaj Jeŭropy. Mnie padałosia heta cikavym, i ja pahadziŭsia.
Zaraz my ździajśniajem šerah prajektaŭ u adnosinach da Ukrainy, krain Siaredniaj Azii i Kaŭkaza. Sprava ŭ tym, što Polšča tolki dva hady tamu pačała finansavać prahramy dapamohi, jakija kožnaja kraina Jeŭrasajuza abaviazana rabić. Ale my nie chacieli pracavać pa ŭzoru krain Staroj Jeŭropy, jakija ŭ asnoŭnym finansujuć prajekty, źviazanyja z krainami Afryki. Nas cikaviać u bolšaj stupieni krainy‑susiedki i tyja krainy, ź jakimi my supracoŭničajem. Naprykład, zaraz my pačynajem cikavy prajekt, źviazany ź jeŭrapieizacyjaj Ukrainy, jaje intehracyi ŭ Jeŭrasajuz. Heta vielmi doŭhaja i składanaja praca. Pry ŭstuplenni ŭ Jeŭrasajuz mianiajecca ŭsio — ad zakanadaŭčaj bazy da takoj, zdavałasia b, drobiazi, jak pieralik i praštampoŭka karoŭ. Polšča na heta, darečy, patraciła 15 hadoŭ… Ja voś tolki ŭčora viarnuŭsia z Ukrainy.
— A ŭ Biełaruś paśla minułahodnich sakavickich padziej jezdzili?
— Miarkuju, što ŭ vašu krainu ja ŭžo nie ŭjazny. U biełaruskuju ambasadu za vizaj nie źviartaŭsia, ale ŭ pryvatnaj razmovie pasoł Biełarusi ŭ Varšavie skazaŭ, što heta niemahčyma. Darečy, raniej mianie zaprašali na pryjomy ŭ biełaruskuju ambasadu, paśla sakavika 2006 hoda takich zaprašeńniaŭ ja ŭžo nie atrymlivaju.
— Viartajučysia da minułahodnich sakavickich padziej, chaču daviedacca, jak usio ž taki adbyłosia vaša vyzvaleńnie? Paśla zatrymańnia na Kastryčnickaj płoščy vas kinuli ŭ SIZA, paśla vy trapili ŭ špital. Što było dalej?…
— U toj čas ja nie byŭ ambasadaram i pryjechaŭ u Minsk jak zvyčajnaja asoba. Tamu, kali mianie zatrymali, ja nie moh pradjavić dypłamatyčny pašpart. U izalatary mnie stała drenna z sercam i mianie špitalizavali ŭ 1‑uju kliničnuju balnicu Minska. (Darečy, jašče raz chaču skazać vialiki dziakuj biełaruskim uračam za prafiesijanalizm i čułaść.) Kala majho balničnaha łožka i dzień, i noč dziažuryli milicyjaniery. A ŭ dzień vypiski la varot balnicy ŭžo stajaŭ turemny aŭtamabil «chutkaj dapamohi», hatovy znoŭ adviesci mianie ŭ SIZA. Adnak u toj ža čas polskamu konsułu pryjšło paviedamleńnie ź biełaruskaha MZS ab maim vyzvalenni.
Uražańniaŭ ad tych troch dzion, što ja pravioŭ u biełaruskim SIZA, mnie chapiła nadoŭha. Ja adčuvaŭ, što mnie šyjuć spravu. Dopyty śledčych, na jakija mianie ciahali amal uvieś čas, bolš nahadvali katavańnie. Mnie zadavali vielmi žorstkija pytanni, ale ja admaŭlaŭsia na ich adkazvać. Usie dopyty zapisvalisia na videakamieru. Kali ja ŭsio praanalizavaŭ, to pryjšoŭ da vysnovy, što mianie chacieli pasadzić na bolš doŭhi termin, i śledčyja šukali nahody.
— Spadar Maryuš, u svoj čas u vas było šmat siabroŭ u Biełarusi. Padtrymlivajecie z imi suviazi?
— Treć telefonnych numaroŭ u maim mabilnym — heta biełaruskija numary. Ščyra skažu, vielmi chaciełasia b pabyvać u Minsku, u Biełarusi. Ja vieru, što chutka heta možna budzie ździejsnić. Ja vieru, što na praciahu 10—15 hadoŭ Biełaruś stanie krainaj Jeŭrasajuza. Źmianienni pavinny adbyvacca ŭ samoj krainie, nichto nie pryjdzie i nie daść Biełarusi demakratyju. Jeŭrapiejskaja tojesnaść i viartańnie ŭ asiarodździe cyvilizavanych krain i narodaŭ Jeŭropy — heta na dadzieny momant hałoŭnaja zadača nie tolki biełaruskaj apazicyi, ale i intelektuałaŭ, aŭtarytetnych dla hramadstva asob. Hety praces, na moj pohlad, u vašaj krainie idzie. Ja vieru ŭ biełarusaŭ, u ich patencyjał.
