 Ihar Čarniaŭski |
Ministerstva kultury Ihar Čarniaŭski adhuknuŭsia na źjaŭleńnie na haradzienskim sajcie harodnia.com śpisu i fotazdymkaŭ tych damoŭ, što patrapili pad sumnaviadomuju «rekanstrukcyju» na praciahu apošnich dvuch hadoŭ. Sp. Čarniaŭski adkazaŭ na pytańni karespandenta NN.
Naša Niva: Jaki los čakaje haradzkoje asiarodździe ŭ histaryčnym centry Horadni, i, u pryvatnaści, los abjektaŭ z hetaha śpisu, jakija jašče nie zrujnavali?
I.Č.: Isnuje horadabudaŭničy dakument — Hieneralny plan horadu, jaki nichto, niezaležna ad vyšyni zajmajemaj pasady nia maje prava parušać. Havoračy pra raźvićcio horadu, treba kiravacca pryncypami, zakładzienymi ŭ Hienplanie. Akramia taho, na padstavie jaho raspracoŭvajecca detalovy plan, dzie litaralna da apošniaha budynku prasočvajecca raźvićcio zabudovy. Havoračy pra haradzkoje asiarodździe, pamyłkova dumać, što na miescy razabranych avaryjnych budynkaŭ, abaviazkova nabudujuć hmachaŭ. Dla kožnaha histaryčnaha abjektu raspracoŭvajecca prajekt achoŭnaj zony, u jakim asobna vyznačajucca zona achovy samoha pomnika, zona rehulujemaj zabudovy, zony achovy landšaftu i kulturnaha słoju. Dla kožnaj ź ich prapisvajucca režymy ich utrymańnia, dzie havorycca, jakoj vyšyni, pamieraŭ i charaktaru budzie budaŭnictva. Dla histaryčnaha centru Horadni ŭ składzie detalovaha planu instytutam horadabudaŭnictva taksama raspracavanaja achoŭnaja zona. Na asnovie hetaha dakumenta ŭsie dziejańni ŭ centry i ažyćciaŭlajucca. U svajoj pracy specyjalist pa achovie histaryčnaj spadčyny pry abłvykankamie Volha Macko, i my taksama, aktyŭna vykarystoŭvajem plan rehieneracyi, jaki byŭ raspracavany jašče ŭ 80‑ia hady. Tam paznačanyja ŭsie hetyja damki, što patrabujuć achovy, abo padlahajuć rekanstrukcyi, ci ŭvohule iduć pad znos.
Nakont śpisu. Pačniom z taho, što daloka nia ŭsie pradstaŭlenyja ŭ im abjekty adnosiacca da pomnikaŭ historyka‑kulturnaj spadčyny. Naprykład, dom na Bahdanoviča,6 nie naležyć da hetaj katehoryi, bolš za toje — jon raźmieščany pa‑za achoŭnaj zonaj histaryčnaha centru. Toje ž datyčyć i Vilenski zavułak. Vialikuju dyskusiju vyklikaŭ dom na Horkaha, 26. Jon znachodziŭsia pa‑za zonaj achovy rehulavanaj zabudovy 2‑j katehoryi, nia mieŭ statusu pomnika historyka‑kulturnaj spadčyny. Kažuć, što heta vielmi cikavy dy admietny ŭzor kanstruktyvizmu. Sapraŭdy tak, ale ŭ toj ža Horadni jość nia mienš cikavyja i budynki.
NN: Ale ci była takaja ŭžo pilnaja patreba jaho znosić?
I.Č.: Prajektam Hieneralnaha planu praduhledžana raźvićcio transpartnaj raźviazki ŭ hetym miescy i jon akurat traplaŭ u zonu budaŭničych rabot. Nad prajektami Hieneralnaha i detalovaha planaŭ pracavali dziesiatki vysokakvalifikavanych specyjalistaŭ, nia vieryć jakim ruka nie padymajecca. Vulica Parachavaja nie znachodzicca ŭ histaryčnym centry.Byłaja fabryka matacykłaŭ na Karła Marksa: na fotazdymku vidno, što fasad składzieny ź sylikatnaj cehły, jakuju pačali vyrablać pa vajnie. Raspracoŭvaŭ hety prajekt admietny architektar Šajko. Na Najdusa,1 sapraŭdy siońnia idzie razborka fasadu. Los hetaha budynku niezajzdrosny — uvieś čas źmianialisia haspadary, raboty pa adnaŭleńni to pačynalisia, to prypynialisia. U vyniku ŭsie ścieny až da padmurkaŭ apynulisia ŭ ščylinach. Jak zachavać taki dom? Była padrychtavanaja jakasnaja dakumentacyja, pavodle jakoj dadatkova budzie zroblenaje adnaŭleńnie z vychadam na vuł. Savieckuju stračanaj častki hetaha budynku. Možna spračacca, jakimi metadami karystacca ŭ takich vypadkach, ale ŭ dadzienym vypadku prymienieny mienavita taki padychod, z ulikam taho, što hety budynak całkam budzie adnoŭleny. Uryckaha,12, taksama praca sp. Šajko. Chto skazaŭ, što hety kavałačak budynku budzie źniesieny? Jon u drennym stanie, ale budzie adnoŭleny abjom stračanaj jaho častki, jaki ŭklučać u ahulny. Uryckaha, 23. Treba było čakać pakul jon sam abvalicca? Tarcovuju ścianu vypučyła, bo jana nia vytrymała nadbudovy. My admovili ŭ znosie, pakul nie było raspracavanaje prajektnaje abhruntavańnie taho, što źjavicca na hetym miescy. Da kožnaha punktu z hetaha śpisu jość svajo abhruntavańnie. Nahadaju, što nia ŭsie z hetych budynkaŭ, navat tyja, što znachodzilisia ŭ histaryčnym centry, vałodali admietnaściami, vartymi nadańnia statusu histaryčnaha pomnika.
NN: A jaki los budynku na Sacyjalistyčnaj, 44?
I.Č.: Razhladajucca materyjały pa acency jaho koštu, z tym, kab vystavić budynak na aŭkcyjon, kab novy jaho ŭłaśnik pravioŭ rekanstrukcyju z restaŭracyjaj, zachavaŭšy całkam hety budynak. Adzinaje, što pakul niama investara, jaki b vykupiŭ jaho całkam, tamu miarkujecca, što ŭłaśnikaŭ budzie niekalki.
NN: Jość mierkavańnie, jakoje vykazvałasia i na harodnia.com u tym liku, što Hienplan byŭ parušany, u pryvatnaści heta datyčyć etapnaści vykanańnia jaho pałažeńniaŭ datyčna stvareńnia abjaznych šlachoŭ dziela vyvadu transpartu z histaryčnaha centru…
I.Č.: Hienplan nia maje kančatkova zaćvierdžanaha paradku realizacyi. Hruntujecca hety paradak u pieršuju čarhu zvažajučy na najaŭnaść investycyj. Kaniečnie, Ministerstva kultury va ŭsich svaich zaklučeńniach nastojvajem na tym, kab spačatku zabiaśpiečyć advod transpartu ź histaryčnaha centru, a ŭžo tady zajmacca tranzytnymi vulicami. Ale pakul pa ekanamičnych pryčynach u haradzienskich uładaŭ nie staje srodkaŭ, kab vykanać niekatoryja raboty pa stvareńni abjezdu, adnak peŭnyja zachady robiacca. Kali nie pamylajusia, to ciapier pracujuć z vulicaj Padolnaj, Haradničankaj. Hety dublor Vialikaj Trajeckaj byŭ, darečy, praduhledžany papiarednim i sučasnym Hienplanam. Inšaja sprava, što my pakul nie razhladali adpaviednuju dakumentacyju, tamu dali zaŭvahu, kab nam jaje pradstavili. Nieabchodna vyznačyć, u jakoj stupieni hety prajekt paŭpłyvaje na haradzki landšaft.
NN: Heta toj samy prajekt, što praduhledžvaje pabudovu darohi pavierch rusła Haradničanki?
I.Č.: Jość niekalki varyjantaŭ, ale pakul ciažka skazać jaki ź ich vybiera «Horadniahramadzianprajekt». Ciapier jany rychtujuć prajektnuju dakumentacyju, jakuju pavodle zakonu majuć pradstavić nam na ŭzhadnieńnie.
NN: Ci byli vyjaŭleny ŭ časie rekanstrukcyi histaryčnaha centru parušeńni zakanadaŭstva ŭ sfery achovy pomnikaŭ i ci pryciahnuli kahości da adkaznaści?
I.Č.: U časie pracy na Savieckaj płoščy nie byli zabiaśpiečanyja ŭmovy dla pracy archiealahaŭ, u vyniku čaho častka kulturnaha słoju była paškodžanaja. Ministerstva kultury adpaviedna zakonu padrychtavała pradpisańnie na adras zakazčyka i vykanaŭcy pracaŭ. Naš specyjalist raźbiraŭsia na miescy. Paśla taho, jak NII»Horadniahramadzianprajekt» byŭ padkarektavany prajekt, z tym, kab nie paškodzić tyja kaštoŭnyja reštki pabudoŭ — padmurki pałacu Radziviłaŭ, ratušy, handlovych radoŭ, pracy na płoščy byli praciahnutyja. Specyjalna da adkaznaści nikoha nie pryciahvali. Uličyli toje, što haradzkimi ŭładami, zakazčykam i vykanaŭcam byli svoječasova pryniatyja miery pa vypraŭleńni sytuacyi. Byŭ zaprošany archieolah Hienadź Siemiančuk, jakomu Ministerstva kultury dapamahło atrymać dazvoł na praviadzieńnie adpaviednaj pracy, bo jon mieŭ zapazyčanaść.
Časam havorać, što ŭ časie pracaŭ byli paškodžana, ci zrujnavanyja reštki budynkaŭ, to ja ščyra skažu: chutčej — nie. Nakont brukavanki. Jana nie takaja staražytnaja, da ŭsiaho zalitaja asfaltam. Kaštoŭnaść jaje była b vyšejšaj, kali b jana była na pavierchni, jak na vuł. Savieckaj. Siońnia adnaŭlać bruk na tych miescach, dzie jon byŭ raniej, niama sensu. Mahčyma, kali budzie praviedzienaja rehieneracyja płoščy, kali ŭźniknie pytańnie adnaŭleńnie abjomu pałacu Radziviła, ratušy i h.d., tady adpaviednaje abnaŭleńnie moža i zrobiać. U suśvietnaj praktycy pry adnaŭleńni histaryčnych centraŭ vykarystoŭvajucca materyjały, jakija adnaŭlajuć charaktar histaryčnaj zabudovy, u tym liku i plitka. Ale chiba nia tak, jak u nas, kali ŭsio zaściłajecca drobnaha pamieru plitkaj. Treba praktykavać kambinavańnie pamieraŭ, kanfihuracyi i koleraŭ. Pahladzim, što atrymajecca na vulicy Savieckaj, jakoj zajmajecca architektar Alaksandar Zacharčuk. Jon padrychtavaŭ vielmi jakasnuju dakumentacyju, jak, darečy i dla rekanstrukcyi Savieckaj płoščy. Inšaja sprava, kali dajšło da realizacyi, nie abyšłosia biez šmatlikich źmienaŭ.
NN: Vysiekli skver daščentu…
I.Č.: My prapanoŭvali pravodzić kampensacyjnuju zamienu. U haradoch viek drevaŭ karaciejšy, čym dzie. Sapraŭdy, na Savieckaj płoščy zielanina stvarała nieabchodny abjom, jaki chavaŭ hety ahramadny i niecharakterny dla horadu kańjon, utvorany pa vajnie. Ciapier naładzili pasadku novych drevaŭ i z časam hety abjom budzie adnoŭleny.
NN: Za palityčnaje hrafici, faktyčna za nadpisy na ścianie, Artur Fińkievič adbyvaje dva hady ŭ kalonii. A jakuju adkaznaść praduhledžvaje zakon za źniščeńnie ci paškodžańnie pomnika architektury?
I.Č.: Administratyŭny kodeks praduhledžvaje štrafnyja sankcyi. Naprykład u Pinsku za vyjaŭlenaje parušeńnie ŭ časie dobraŭparadkavańnia płoščy Lenina adkaznuju asobu pavodle KaAP pakarali štrafam u 300 tys. rub. Nie mahu skazać, jakoje pakarańnie budzie ŭ Viciebsku, dzie robiačy absalutna karysnuju spravu — pravodziačy dziukier u ramkach prahramy «Čystaja vada», na adrezku daŭžynioj u 24 m paškodzili asabliva kaštoŭny kulturny słoj. Z hetaj nahody zaviedzienaja kryminalnaja sprava, idzie śledztva. U lubym razie suvoraść pakarańnia zaležyć ad stupieni škody, ci važnaści abjektu.
NN: Nakont sučasnaj Horadni vykazvajucca roznyja, časam supraćlehłyja mierkavańni — adny kažuć, što niama bolš karaleŭskaha horadu, inšyja miarkujuć, što Horadnia pazbaŭlajecca ad niepatrebščyny, pryhažeje z kožnym dniom. Jak vy aceńvajecie perspektyvy horadu, jak historyka‑kulturnaha, turystyčnaha centru?
I.Č.: Kolki b my nie kazali pra niejkija pryhožyja perspektyvy, usio najpierš zaležyć ad investycyjaŭ. U kamentarach da taho śpisu pravilna zaŭvažyli, što ŭ Horadni vielmi mała miescaŭ dla luboha vidu adpačynku. Dumajecca, što paśla hetaj rekanstrukcyi budzie źviernutaja ŭvaha na bolš funkcyjanalnaje vykarystańnie zabudovy. Vielmi spadziajusia na vielmi jakasny, paŭtarusia, prajekt adnaŭleńnia Savieckaj vulicy. Pravilna było zaŭvažana, što horad pazbaŭlajecca niekatorych niedarečnaściaŭ. 19 krasavika ŭ vyjaznaja rada ŭzdymała pytańnie nieabchodnaści analizu haradzkoj zabudovy i vydaleńnia šmatlikich haspadarčych pabudoŭ z dvaroŭ, jakija, jak słušna zaŭvažyli, nie pryvablivajuć turystaŭ. Bolš za toje, vyzvalenyja miescy zojmuć dziciačyja placoŭki, dvary stanuć bolš utulnymi i kamfortnymi.
Vialikuju prablemu ŭjaŭlaje pytańnie stajanak aŭtamabilaŭ dy ŭvohule transpartu. Vakoł rekanstrukcyi staroha mosta viadziecca haračaja dyskusija. Im zajmajecca NII «Horadniahramadzianprajekt». Kolkaść transpartu ŭ horadzie pavialičyła za apošni čas u try razy i vy ŭjaŭlajecie, jakaja nahruzka idzie na hety most. Praličana, kolki srodkaŭ zapatrabuje rekanstrukcyja mosta. Viadoma, nichto nia suprać pabudovy čaćviortaha mostu, ale ŭjavicie, kolki spatrebicca na heta, a taksama na ŭparadkavańnie adpaviednych vulicaŭ, srodkaŭ. Heta iznoŭ pytańnie investycyjaŭ.
Vielmi dobra, što ładzicca takaja dyskusija.Tyja prapanovy, što pastupali da haradzienskich uładaŭ ad Ministerstva, a taksama niekatoryja momanty z alternatyŭnaha planu raźvićcia transpartnaj systemy, pryniatyja da viedama i vykarystoŭvajucca, tym bolš, što miescami jany supadajuć z Hienplanam. Dadatkova vyrašajecca prablema čyhunačnych pierajezdaŭ, naprykład u paŭnočnaj častcy horadu, što dazvolić istotna razhruzić vulicy ad transpartu.
Kali kazać ab pryniatych rašeńniach, to što b ni kazali, ni adno ź ich nie praniataje ŭ abychod zakonu. Drennaje rašeńnie — kali łaska, davajcie mianiać zakon. Ale treba ŭličvać, što zakony nie pracujuć u adryvie adzin ad adnaho — ni zakon ad achovie histaryčnaj spadčyny, ni zakon ab architekturnaj i horadabudaŭničaj dziejnaści, ci narmatyvy pa arhanizacyi prajektnaj dakumentacyi. Tolki kompleksna, inakš budzie chaos.
Sprava heta vielmi niaprostaja, nieadnaznačnaja. Treba razmaŭlać, spračacca, ale chaciełasia, kab dyskusija viałasia navukova i prafesijna.
