Mnie pašancavała, što ja naradziŭsia tut i žyvu tut»
— U mianie byŭ znajomy palašuk, to jamu dla poŭnaha ščaścia tre było adnamu ŭ bałota z chlebam, cybulaj, butelkaj harełki, i kab na kilametar navokał nikoha nie było, ujaŭlajecie?
— Mahu ŭjavić. Tolki ja zamiest harełki ŭziała b krem ad kamaroŭ.
— Ale dzie tut u Miensku vy znojdziecie bałota? Niama bałota, i ciažka tut bałotnym ludziam biez padtrymki ziamli. Pryježdžamu z bałota realizavać svoj patencyjał tut składaniej. A mianie ziamla padtrymvaje. Kamiani, chramy, hory. Ja horny čałaviek, i žyvu na hary. Zaŭsiody viedaŭ, što žyć budu tolki ŭ Rakavie. Prapiski nikoli nie mianiaŭ. Mnie pašancavała: tut naradziŭsia, tut žyvu. Vučycca ci pracavać možna i ŭ inšym miescy — u mianie jość vydatnaja majsternia ŭ Miensku na Surhanava — a žyć — tolki tut…
Tak pačałasia razmova z Feliksam Januškievičam — unikalnym čałaviekam, mastakom, suŭładalnikam (razam z bratam Valarjanam Januškievičam) unikalnaha pryvatnaha muzeju‑halerei, jaki žyvie va ŭnikalnym miastečku Rakavie. Apošniuju akaličnaść spadar Feliks niaspynna padkreślivaŭ, pravodziačy ekskursiju dla hrupy mienčukoŭ («Novyja biełarusy, — šapnuŭ jon mnie, — jak dzieci, česnaje słova»). Novyja biełarusy vyjavilisia ŭvažlivymi i zacikaŭlenymi słuchačami. A spadar Feliks, jak prafesijny ekskursavod, jaki viedaje, što tolki try pracenty z pačutaha zapomnicca, sypaŭ žartami i faktami, sens jakich zvodziŭsia da nastupnaha: tut, u Rakavie, centar biełaruskaj hieahrafii, historyi, a taksama pup ziamli i ŭvohule ŭsiaśvietu, a tyja 150 čałaviek karennych rakaŭčukoŭ, što žyvuć ciapier u miastečku — «surjoznyja pacany i dziaŭčonki», zdolnyja na mnohaje, kali nie na ŭsio (u najlepšym sensie hetych słovaŭ).
«Rakaŭ padciahvaje pad siabie»
I hetamu lohka pavieryć. Rakaŭ — adna ź viosak Vałožynskaha rajonu, jakuju tak i chočacca nazvać smačnym słovam «miastečka», i jakaja zdoleła zachavać tojesnaść, nabytuju za viaki. Padobna, tut adno ź miescaŭ, dzie tajamničaja płyń žyćcia vybivajecca z płastoŭ času na pavierchniu i viruje asabliva mocna. Jašče z šašy Miensk—Horadnia adkryvajecca cudoŭny vid: dalina, viežy kaścioła, makaŭki carkvy, rossyp damkoŭ… Zachavałasia tut pryhažennaja staražytnaja planiroŭka, jość i haradzišča, i cudadziejnaja krynica, i staryja‑staryja mohiłki, i vielmi žyvy kirmaš pa vychodnych… Tut, u vioscy, dzie žyvie 2500 čałaviek, až try muzei! Napracavany pakaleńniami duch vieje nad hetym miescam.
— Hety duch dyscyplinuje i trymaje i pryježdžych, — padkreślivaje spadar Feliks. — Rakaŭ padciahvaje i pieraroblivaje ich pad siabie. Heta adčuvajuć navat alkaholiki i trymajucca ŭ ramkach. U nas tut rakaŭski tryvały paradak.
Muzej‑halereja
Hetym paradkam prasiaknuty i muzej‑halereja Januškievičaŭ.
Kompleks halerei ŭražvaje: try vializnyja damy stvarajuć unutrany dvor; u adnym z damoŭ — sam muzej‑halereja, u druhim — hatel z bankietnaj zalaj, treci staić pakul niedabudavany:
— Prypynili budoŭlu. U nas nie praviedzieny haz, tamu na aciapleńnie zimoj idzie dvanaccać mašyn drovaŭ! Kab jašče adzin dom — to ŭvieś les źviali b. Pačakajem, pakul haz padviaduć. U nas tut nabyŭ dom spadar Łomać [staršynia Kamitetu dziaržkantrolu -- NN], to, spadziajusia, čakać hazu niadoŭha zastałosia, — śmiajecca haspadar.
Uražvaje i padbor ekspanataŭ, najpierš, niejkaj ciopłaj žyćciovaściu kampazycyi. Luboŭju, ź jakoj byli sabranyja ŭsie hetyja rečy. Vastrynioj pozirku čałavieka, jaki ich źbiraŭ. Staražytnaści i karciny, skulptury i kamiani. Tut staradaŭniaja dziaža i plakat z Hitleram na subotniku, ikona śviatoha Michała i pryłada rakaŭskaha reźnika, palito z vychuchlem, u jakim farsili za tymi savietami rakaŭskija modnicy i z vasiamnaccataha stahodździa prychodzkaja kniha rakaŭskaha kaścioła — usio vielmi arhanična abjadnana i stvaraje niejkuju mahičnuju ci amal mahičnuju stužku, pasmu, jakuju, padałosia, niemahčyma sfotkać abo źniać na videa. Treba bačyć na svaje vočy, paviartajučysia na hołas haspadara, jak u začaravanym kole.
«Ja płaču padatki z hetaha hniazda mastaka»
Spadar Feliks pakazvaje halereju i raskazvaje:
— Ideja muzeju‑halerei ŭźnikła daŭno. Moža, jašče tady, kali ja ŭ piataj klasie trapiŭ ŭ chatni muzej Apalinaryja Pupki, jaki žyŭ u Iviancy. Źbirali my svaju kalekcyju ŭsio žyćcio. U nas dziasiatki tysiačaŭ ekspanataŭ. Jość vielmi kaštoŭnyja. Jość takija, jakija kaštujuć, jak ceły muzej. Pryčym pastupleńni iduć kožny dzień. Voś ciapier u Rakavie pravodziać haz, kapajuć, dyk ja nabraŭ u ich tranšejach 100 kilahramaŭ kieramiki.
— A złodziejaŭ nie baiciesia?
— Nie, nie bajusia. Na kožnaj muzejnaj rečy — mocny radavy zaklon, tamu złodziei prosta bajacca da ich dakranucca. I navat kali chto voźmie niešta, to potym chutčej viartaje.
— Ekspazycyju farmavali sami?
— Sami, sam taksama rychtavaŭ teksty ekskursij. Možna było, kaniečnie, pasadzić niejkuju dziaŭčonku, kab jana nakrapała tekst, ale navošta? Mnie heta vielmi cikava samomu. Nie najeŭsia jašče hetym. Voś kali ŭsio dabudujem, raskrucim maštabna, tady pieraviadu heta na inšyja rejki. A pakul rablu sam. Tut naahuł jość takaja cikavaja reč, cikavaja hrań pamiž tym, što ty robiš sam i što pierakładaješ na druhich. Biaśpieka domu, ciapło — hetym zajmajusia tolki ja. Nielha, kab byŭ dysbalans raboty: kali ty mnoha pierakładaješ na druhich, to robiśsia niepatrebnym hetaj ziamli dy pamiraješ! A ja prysłuchoŭvajusia da ziamli i rablu tak, jak jana mnie padkazvaje. Kaniečnie, u žonki jość pamočniki pa haspadarcy. Ale mnoha my robim sami…
— A jak składajucca vašyja dačynieńni z aficyjnymi orhanami? I kolki kaštuje naviedać vaš muzej‑halereju?
— My płacim padatki z hetaha hniazda mastaka. Košty dla naviedvalnikaŭ — pavodle damoŭlenaści. Ekskursija — try hadziny. U pracesie ekskursii sadzimsia za stoł — infarmacyju treba ŭtaptać (śmiajecca). Pryčym pradukty rakaŭskija, z našaha rynku, śviežańkija, nie ź ladoŭni. My možam i na načleh pakinuć, i łaźniu pratapić… Systema skidak, kaniečnie, jość. Navučencaŭ internatu prymiem i biaspłatna, a novych biełarusaŭ — nie, — znoŭ śmiajecca haspadar.
— Vam ekanamična vyhadna zajmacca hetaj spravaj?
— My — mastaki, žyviem z karcin, ale, u pryncypie, žyć z halerei, z artefakt‑turyzmu taksama možna. Za čas isnavańnia majoj haleryi siudy pryjaždžali dziasiatki tysiačaŭ čałaviek. Ščyra kažučy, nijakaj vychavaŭčaj mety ja pierad saboj nia staŭlu. Ja staŭlu metu raskazać pra toje, što mnie cikava. Ale, napeŭna, heta daje niejkuju pazytyŭnuju matyvacyju, pazytyŭnyja emocyi. Nia moža nie davać!
«Dobra, što Rakaŭ — vioska»
— Biudžet vioski — 500 dalaraŭ na hod. Hetaha chapaje, kab pafarbavać štykietniki. I heta dobra! Darohi i masty, kaniečnie, padupali. Kali ja byŭ mały, to ŭsio tut było zamoščana kamień u kamień, i my haniali pa ich na rovarach, jak šumachiery. A ciapier kalužyny takija, što kamaz namiortva zasiadaje. A z druhoha boku, ja baču ŭ tym, što Rakaŭ zastaŭsia vioskaj, padtrymku Maci Božaj. Čamu? Patłumaču: kali b my zastalisia horadam, jak byli pry Polščy, to biudžet byŭ by našmat bolšy, i saviety ŭkłali b hrošy ŭ dynamit, uzarvali b našyja chramy — a takich i ŭ Miensku niama, panabudavali b zavodaŭ, skapali b unikalny reljef. A tak nam zastałosia ŭsio, jak zrabili prodki!
«Šlachta nie śpiašajecca, ale nie spyniajecca»
— Raskažycie pra svaju siamju. Jakoj vam bačycca budučynia vašych dziaciej?
— Žonku Natalečku znajšoŭ u kaściolnym chory. Ja ažaniŭsia pozna. Ciapier mnie piaćdziesiat dva hady, i ŭ mianie syn i dačuška. Dumaju, što na hetym my nia spyniemsia. Tak što šlachta, jak bačycie, nie śpiašajecca, ale nie spyniajecca. Dzieci vučacca ŭ pačatkovych klasach u 4‑j nacyjanalnaj himnazii, o tut, pry ŭjeździe ŭ Miensk. Ja abo žonka vozim dziaciej u škołu — sa škoły na mašynie, sorak kilametraŭ jakich. Heta nie prablema. Škoła z estečynym uchiłam, my ŭ cełym joju zadavolenyja. Pravilnaja škoła. Na pieršaha vieraśnia švedzki pasoł na biełaruskaj movie vinšavaŭ dziaciej i raiŭ, jak treba vučycca (śmiajecca).
Žyćcio nia treba prabałtać. Treba rabić jaho. Hetamu treba vučyć dziaciej z samaha dziacinstva, i heta asnoŭnaje.
Nas piaciora bratoŭ. Usie samastojnyja, usie dabilisia ŭ žyćci, čaho chacieli. Dva mastaki, skulptar, archivist, fizyk. U traich z nas damy tut u Rakavie. Ad baćkoŭ, ad dzieda našaje staŭleńnie da žyćcia, našaje ŭmieńnie słuchać ziamlu. Moj dzied adčuvaŭ kropku napružańnia luboha kamieniu: padydzie, pahladzić try chviliny i pakazvaje — bicie tut, i kamień kolecca!
«Kaniečnie, ja ščaślivy!»
Spadar Feliks časta i viesieła śmiajecca. Zdajecca, apošnim časam ja i nie sustrakała takoha viasiołaha čałavieka. Va ŭsich niejkija prablemy. Ščaślivych nie vidać. A ad jaho tak i pramienicca pazytyŭ. Nie mahła nie zadać pramoha pytańnia.
— Kaniečnie, ja ščaślivy! — zapeŭniŭ mianie mastak u adkaz. — Ja rablu tolki toje, što mnie cikava, žyvu tak, jak mnie chočacca. U hetym i jość sens žyćcia: pryhoža žyć. Radavacca kožny dzień. Što vy havorycie? Jakija abstaviny nie dazvalajuć, chto skazaŭ? Voś pahladzicie navokał: tut usiudy tyja symbali, jakija pavyšajuć i nastroj, i žyćciovy tonus: bieł‑čyrvona‑bieły ściah, «Pahonia»… Chto ž heta mnie zabaronić karystacca imi ŭ pryvatnych uładańniach? Ja rablu tolki toje, što mnie cikava. Što niecikava — nie rablu. U mianie svaja cyvilizacyja, jakuju ja zrabiŭ takoj, jak chacieŭ. I stvaryć svaju cyvilizacyju moža i pavinien kožny! Čaho ty chočaš, toje i adbyvajecca. Chacieć tolki treba jak śled!
 Feliks Januškievič. Zdymak Andreja Lankieviča |
