 |
Siarod rasstralanych u noč na 29 kastryčnika byli narkam aśviety Alaksandar Čarnuševič, rektar BDU Ananij Dźjakaŭ, vybitnyja piśmieńniki Michaś Zarecki, Michaś Čarot, Płaton Hałavač, lider patryjatyčnaje moładzi Aleś Dudar, znanyja medyki, fizyki, jurysty, pedahohi, chimiki, hieohrafy. Usich źvinavacili ŭ antysavieckaj dziejnaści.
Stalinisty, jak i nacysty, imknulisia vyniščyć elity paniavolenych nacyjaŭ, kab navieki pazbavić ich lideraŭ. 29 kastryčnika 1937 hodu dušahubka dasiahnuła maksymalnaj pradukcyjnaści. Usiaho ad 1930 da 1941 hadoŭ u Biełarusi byli represavanyja nia mienš za 600 tysiačaŭ čałaviek, ź ich prynamsi 200 tysiačaŭ byli zamučanyja. Heta byli samyja adukavanyja, samyja aśviečanyja, samyja pradprymalnyja asoby.
Byli całkam likvidavanyja nacyjanalnyja kiraŭničyja kadry va ŭradzie i administracyi, Akademija Navuk, tvorčyja sajuzy (na voli zastałosia 15 z 400 piśmieńnikaŭ), nacyjanalnaja histaryčnaja i krajaznaŭčaja škoły, relihijnyja aktyvisty (u tahačasnaj Uschodniaj Biełarusi nie zastałosia nivodnaje carkvy i kaściołu), pradprymalniki i zamožnyja sialanie.
Mnohija aryštavanyja prachodzili praz takija katavańni, što hublali volu da žyćcia i prahnuli śmierci jak zbavieńnia.
U niekatorych sacyjalnych hrupach, nacyjanalnych supolnaściach ci prafesijnych asiarodkach žyvymi zastavalisia tolki prynaležnyja da ich ahienty i pravakatary specsłužbaŭ abo ludzi, jakich źbiaroh cud.
Jak i nacysty, stalinisty nie vyniščali ŭsich pryznačanych na śmierć adrazu, bo raźličvali vykarystoŭvać ich u jakaści rabskaje pracoŭnaje siły i, da taho ž, nia mieli techničnaje mahčymaści ŭmiarćvić stolki narodu za raz.
Acaleli taksama tyja, chto byŭ zanadta viadomy i čyja śmierć mahła naškodzić savietam bolš čym žyćcio. Hetak, niemcy nie navažylisia źniščyć Zyhmunda Frojda, a saviety — Kupału i Kołasa. Zastalisia žudasnyja dakumenty, što apaviadajuć pra ckavańnie Kupały, jakoha daviali da sproby samahubstva, i pra dramu Kołasa, jaki try hady spaŭ nie raspranajučysia ŭ čakańni aryštu i rasstrełu.
Kašmar staŭ budzionnaściu.
Takoje metaskiravanaje, planamiernaje i biaźlitasnaje vyniščeńnie cełych sacyjalnych hrupaŭ nia mieła precedentu ŭ historyi. Kataŭ rasstrelvali novyja katy, a tych — čarhovaje pakaleńnie “vincikaŭ”, kab zacierci ŭsie ślady. Biermana rasstralaŭ Nasiedkin, Nasiedkina — Canava. Miescy masavych pachavańniaŭ źniščalisia tymi, chto nia viedaŭ pra ichnaje pachodžańnie. Vajna dazvoliła vydać ich za miescy nacysckich ludabojstvaŭ, užo ž tyja daraŭnoŭvalisia ŭ svaich maštabach savieckim.
Teror adbyvaŭsia ŭ imia sacyjalnaje ŭtopii, ale faktyčna ažyćciaŭlaŭsia ŭ vialikarasiejskich imperskich intaresach, tak jak i nacysty vyniščali ŭsich, chto zavažaŭ ichnamu lebensraŭmu. Likvidoŭvalisia ŭsie, navat patencyjnyja i hipatetyčnyja pahrozy i asiarodki apazycyi. Imperyi chacieli apanavać śviet.
Maštab katastrofy byŭ taki, što ŭ mnohich sferach čałaviečaje dziejnaści Biełaruś dahetul nie adnaviła stračanaha ŭ tyja hady resursu.
Z tych hadoŭ pačałasia dehradacyja čałaviečaha patencyjału vioski, z tych hadoŭ turemnyja zvyčai pačali zamianiać maral. Dziva što — praz zony prajšło stolki ludziej.
My pamiatajem i achviaraŭ, i kataŭ. Źničy zaharajucca pad chvojami Kurapataŭ i pad murami viaźnicaŭ.
