Kab patrapić u miesca, jakoje my nazyvajem Michaś Stralcoŭ, treba nastrojvać svajo serca jak muzyčny instrumient.
Dziela jaho adnaho varta było b prydumać inšy kanon biełaruskaj litaratury, a moža, i asobnuju litaraturu.
Kali Aleś Adamovič, u pradmovie da Vybranaha, sprabuje jahopaličyć, i, ź simpatyjaj i razumieńniem, adpraŭlaje ŭ druhi šerah, da aŭtaraŭ dabrotnych, kaniečnie, jon pamylajecca.
I nie ŭ tym sensie, što Stralcoŭ patrapiŭ-taki ŭ pieršy, a jany, tyja, chto tak irvaŭsia ŭ vialikaść, kalkulujučy vodhuki i kanteksty z dalokaje budučyni, zastalisia zzadu.
Jak i tyja, chto prosta źbiraŭ daninu z paloŭ epochi, pahadžajučysia na ŭsie zvańni i prezidyjumy.
Nie ŭ tym reč.
Stralcoŭ pa-za šerahami, jon naležyć da redkich i važnych tvorcaŭ, što nie imnucca zaniać miesca siarod sučaśnikaŭ, tamu što sami jość miescam.
I ŭ jaho nie tak prosta patrapić.
***
Miescy ŭ litaratury: niekatoryja advažvajucca na vivisiekcyju čałaviečaj dušy, iduć u śviet ceły i vyjhrajuć słavu (jak Bykaŭ), inšyja šukajuć Radzimu, a znachodziać luboŭ (i heta Karatkievič), adnyja patanajuć u hłybiniu, sustrakajuć tam samich siabie, adkryvajučy siabie jak mikrakosm (Razanaŭ), inšyja ž naadvarot, majučy ŭ sabie tradycyju, hublajuć i razmantačvajuć usio až da apošniaha kaliŭca (jak Sys).
Što znajšoŭ Stralcoŭ? Jon staić – u našym litaraturnym kanonie – samotny, pryhožy i ščaślivy, ź viečna zapalenaj cyharetaj.
Arystakrat pa formie dušy, patrycyj na vyhnańni.
Zahadka Stralcova: adkul jon? Dzie jaho sapraŭdnaja radzima? Adkul u jaho hety ŭnutrany arystakratyzm?
Hetaja samadastatkovaść, niaśpiešnaść.
Adkul hetaje ŭvažlivaje – i ŭpeŭnienaje čytańnie ŭ čałaviečym sercy?
***
Možna było b skazać, što jaho ŭłasna i cikavić čałaviečaje serca, i tolki jano: usio astatniaje ŭ jaho tekstach adno dekaracyja.
Ad samaj pieršaj knihi Błakitny viecier, jašče nibyta tradycyjnaj, udavana-viaskovaj, jon zaŭsiody razam sa svaimi hierojami, uvažlivy da małych rečaŭ, niematyvavanych učynkaŭ, da tonkich sardečnych ruchaŭ. Prachodzić ź imi nie tolki pusteli i vuścišy, ale taksama prypynki i prytułki žyćcia.
Raskazvaje historyi, uvieś čas pierapyniajučysia, hledziačy kudyści daloka, jak byccam by choča źvieryć – z tym, dalokim – svoj unutrany hadzińnik, kab nie schibić, nie pamylicca, być viernym hetaj dalokaj praŭdzie.
A jašče – jak ŭsio heta spałučajecca: muzyka na kožnaj staroncy, Armstronh, i Parkier, i Dzizi Hileśpi.
Stralcoŭ stvaraje biełaruskija šaścidziasiatyja jak terytoryju maładości, svabody i nadziei, zadaje im rytm, intanacyju..
Možna było b skazać, što jon naradžajecca i pamiraje tam, u tuju epochu.
Ale čas niaŭmolny, i na miesca ŭtopii prychodzić cichaje bałotca zastoju.
Jon lichamankava šukaje vyjścia. Źviartajecca da tradycyi. Pieračytvaje: Bahuševiča, Kupału, Hareckaha. Sprabuje – i ŭdała, pierapisać kulturny kanon, dadajučy treciuju liniju – liniju Bahdanoviča.
Liniju hulni z formaj, litaratury eŭrapiejskaj, a značyć svabodnaj.
Pakul nie patraplaje na samy skraj mahčymaha.
Heta Smaleńnie viepruka.
Zvykła čakajem etnahrafiju, a znachodzim vosieńskuju tuhu, navat rospač.
Dalej miortvaje.
Tam, na skrai, dla jaho skančajecca proza i pačynajecca paezija.
***
Jon padaryŭ svajmu času niekalki važnych mietafar.
Siena na asfalcie: pakaleńnie viaskoŭcaŭ, što niaŭtulna adčuvaje siabie ŭ horadzie, siarod kultury. U pošukach apiryšča albo prosta haradzskoha łosku niekatoryja iduć u CK partyi, inšyja da Kima. Cichija, niaŭpeŭnienyja, ale poŭnyja žadańnia skaryć hetuju varožujucyvilizacyju.
Zahadka Bahdanoviča: napisany ŭ 30 šedeŭr, jaki abaznačaje advarotnuju ściežku: viartańnie dadomu z hetaha pieramožnaha pachodu. Ad univiersalnaj (jak zdajecca), ale čužoj, i hałoŭnaje chałodnaj prastory.
U Zahadcy Bahdanoviča jon upieršyniu znajšoŭ i abaznačyŭ utojeny centar biełaruskaj kultury, jaki vyjaŭlajecca i znachodzić sabie adpaviednaje miesca tolki ŭ paezii, u paetyčnym heście.
Jaje paetacentryčnaść.
I dalej jon havaryŭ tolki adtul, z hetaha centra.
Jahonyja knihi dasiul śvieciać, jak lichtary, aśviatlajučy jaho epochu.
***
Vieršy na asfalcie: kali da zvyčajnaj biesprytulnaści paeta dadajecca i sutnasnaja biazdomnaść paezii ŭ našuju epochu.
U śviecie, dzie bolš niama anijakich asobnych miescaŭ, u jakim nichto nikomu nie cikavy. Jaki daŭno ŭžo pieratvaryŭsia ŭ adnu vialikuju jamu.
U taki čas litaratura hublaje nie tolki svaje niabiosnyja aryjentyry i ziamnyja harantyi, ale i svaju admysłovuju zadaču być ekśpierymientalnym palihonam čałaviečaha žyćcia, daśledavać, stvarać, razyhryvać jahonyja sensy, vyšyni, vuścišy i pradońni.
I pytańnie daŭno nie ŭ tym, što niešta niedzie schavana, a štości dastupna, niekatoryja rečy vysokija i niedasiažnyja, a inšyja pad nahami.
Usio skinuta ŭ adnu kupu i barachtajecca razam. Vysokaje i nizkaje, redkaje i ahulnaje. U brudzie i abłokach. U adnym aŭtazaku epochi, prykutyja kajdankami da času i miesca, i da našych su-čaśnikaŭ.
Pakul my jašče nie pryzvyčailisia być pobač, tak blizka.
Samyja advažnyja kryčać heta my, my, nie błytajcie nas ź inšymi.Niekatoryja hladziać u vakno i marać pra dalokija krajavidy. Častka šukaje sabie asobnaje miesca, bližej da kanvairaŭ.
A Chtości šapoča vieršavanyja radki i ŭhladajecca ŭ svajo serca.
***
Nočču, tym časam, jak spaŭ
Zorka śviaciła ŭ akno.
Cicha samotny pavuk
Tkaŭ dla toj zorki miarežy
Potym lacieŭ samalot
Huł jaho biŭsia ab šyby.
Kinuŭ miarežy pavuk,
Na padvakońni staiŭsia.
Toju chvilinaju ja
Vočy raspluščyŭ, pračnuŭsia.
Płakała zorka ŭ aknie –
Nu a čaho, jašče ŭ śnie
Ja zdahadaŭsia.
(Michaś Stralcoŭ)
***
U takija časy ściah trymajuć nie tolki žyvyja, ale i miortvyja.
Zusim pa-novamu adkryvajecca tradycyja, jak vyklik, i jak prytułak.
I ja nievierahodna ščaślivy, što razam z nami ŭ našym aŭtazaku epochi jość i Michaś Stralcoŭ.
