U hrečaskim kryzisie sprava nie ŭ ekanomicy. Sprava ŭ palitycy. U abiacańniach, jakija davali hramadzianam urady, i ŭ zdolnaści dziaržavy harantavać hramadzianam peŭny ŭzrovień žyćcia.
Niepłaciežazdolnaść, bankructva, Grexit, krach. Kali tabie padajecca, što ty užo čytaŭ pra taki scenar, dyk maješ racyju: sapraŭdy ŭžo čytaŭ pra toje. Lubaja dyskusija ab hreckim kryzisie chutka pierachodzić u abmierkavańnie dataŭ: vypłaty zapazyčanaści, refinansavańnie, pasiadžeńni Mižnarodnaha valutnaha fondu i Jeŭrapiejskaha centralnaha banku. Dahetul hetyja daty zaŭsiody skančalisia čarhovaj adterminoŭkaju. Nastupnaja takaja data nadydzie 30 červienia. Ciapier Hrecyja pavinna vypłacić 1,7 młrd jeŭra, jakich u jaje niama.
Kali ty nie sočyš za padziejami, možaš ciapier zabłytacca va ŭsim hetym ekanamičnym žarhonie. Karaciej kažučy, sprava ŭ tym, što Hrecyja, jakaja bolš nie moža brać pazyki na rynku, całkam zaležyć ad mižnarodnych i jeŭrapiejskich finansavych ustanoŭ. Dla taho, kab nie marnavać bolš hrošaj, hetyja ŭstanovy žorstka abmiažoŭvajuć dziaržaŭnyja vydatki krainy. Z druhoha boku, Hrecyja sprabuje abyści i źvieści na ništo damoŭlenaści, biare adzin kredyt, kab spłacić inšyja. Sačyć za hetym sieryjałam nadakučvaje.
Ale sutnaść taho, što adbyvajecca, — nie ŭ ličbach. Kryzis u Hrecyi, u asnovie svajoj, nie pytańnie ekanomiki. Heta palityčnaje pytańnie. Pytańnie ŭ abiacańniach, jakija davali hramadzianam urady, i zdolnaści dziaržavy harantavać hramadzianam peŭny ŭzrovień žyćcia. Nie tolki ŭ Hrecyi, ale i va ŭsioj Jeŭropie. Ciapierašni ŭrad Hrecyi byŭ abrany na asnovie całkam iłžyvaha abiacańnia: što Afiny zmohuć nadalej padtrymlivać adnu z samych darahich piensijnych sistem i adnu z samych bujnych biurakratyj u Jeŭropie, a za heta zapłaciać inšyja krainy. Nie ŭsie hreki pavieryli ŭ hetuju kazku, ale było ich dosyć šmat, kab vybrać kaalicyjny ŭrad krajnich levych i krajnich pravych, jakija publična zajavili, što nie buduć vykonvajuć praviłaŭ, ustanoŭlenych finansavymi instytutami, što nie lubiać Jeŭrapiejskaha Sajuza, jaki na praciahu mnohich hadoŭ ratavaŭ hrekaŭ, i što chočuć zbližeńnia z Rasijaj.
U inšych krainach – inšyja ŭrady i inšyja vybarcy, i mnohija ź ich čuli procilehłyja zajavy – što ich hramadstva pavinna žyć pa srodkach. Heta viadomaja niamieckaja mantra, ale było b niapravilna ličyć, što bitva, što praciahvajecca ŭ Jeŭropie, — heta tytaničnaja baraćby surovaj Niamieččynu ź biezadkaznaj Hrecyjaj. Karykaturystam padabajecca vobraz armrestlinhu kanclerki Anhieły Mierkiel z premjer-ministram Aleksisam Cyprasam, adnak svaje palityčnyja akcyi ŭ hetaj hulni majuć šmat inšych krain. Paśla kryzisu ŭ 2008 hodzie Mižnarodny valutny fond ratavaŭ irłandskuju ekanomiku. Irłandyja trymałasia ŭstalavanaha płana, rabiła ŭzhodnienyja kroki ŭ refarmavańni, i ŭ 2014 hodzie dasiahnuła samaha chutkaha rotu ekanomiki ŭ Jeŭropie. Łatvija pieražyła kryzis, padobny da takoha, jaki maje Hrecyja paśla 2009 hoda, straciła piatuju častku VUP, ale taksama azdaraviłasia. Dyk čamu irłandskija abo łatvijskija vybarščyki pavinny być salidarnymi z hrečaskimi za svoj košt?
U Ispanii, Francyi, Niderłandach papulisckija partyi, jak pravyja, tak i levyja, niekatoryja vielmi padobnyja da «Syryzy», što kiruje Hrecyjaj, ujaŭlajuć pahrozu dla ŭradaŭ, jakija sprabujuć zachavać zbałansavanaść biudžetu, zastacca ŭ Jeŭrapiejskim Sajuzie i vykonvać pryniatyja praviły. Kali dazvolić Hrecyi źmianiać praviły, dyk mnohim jeŭrapiejskim palitykam budzie značna składaniej vyjhrać nastupnyja vybary. Dla niekatorych ź ich vybar niapravilnaha scenaru dla Hrecyi moža aznačać palityčnuju śmierć. Hulnia tyčycca nie tolki Hrecyi. Jana tyčycca samoj kancepcyi finansavaj spraviadlivaści. Voś čamu tak šmat ludziej choča ciapier prymusić Cyprasa pakazać karty. Choča ŭziać na siabie ryzyku, dapuścić defołt Hrecyi i pahladzieć, što adbudziecca.
* * *
Enn Epłbaŭm (AnneApplebaum) – amierykana-brytanskaja žurnalistka, piśmieńnica, łaŭrat Pulitceraŭskaj premii za knihu «Hułah». Žonka Radasłava Sikorskaha.
