Zdarajucca cikavyja historyi, kali maładyja i paśpiachovyja ludzi kidajuć prybytkovuju pracu i nasupierak materyjalnym patrebam pačynajuć zajmacca tym, da čaho lažyć duša. Da takich prykładaŭ možna adnieści historyju 26-hadovaha Alaksieja Pałujana z Baranavič.
Chłopiec skončyŭ BDUIR, pracavaŭ u viadomaj bujnoj IT-kampanii, ale vyrašyŭ kardynalna źmianić svajo žyćcio.
Ciapier Alaksiej — student apošnich kursaŭ instytuta kino i telebačańnia ŭ Vyšejšaj škole mastactvaŭ Kasela, paśpiachova zdymaje karotkamietražnaje i dakumientalnaje kino i ŭžo paśpieŭ stać udzielnikam mižnarodnych kinafiestyvalaŭ.
«Naša Niva» pahutaryła z Alaksiejem i abmierkavała jaho niestandartny žyćciovy šlach, pracu sa znakamitym niamieckim akcioram Hansam Chiršmiuleram i pierśpiektyvy biełaruskaha kino.
Alaksiej Pałujan byŭ prahramistam, ale kinuŭ usio dziela kino.
NN: Alaksiej, Vy byli studentam BDUIRa, pracavali ŭ vialikaj IT-kampanii, i ŭ Vas byŭ prystojny dla Biełarusi zarobak. Što Vas zmusiła tak kardynalna źmianić śfieru dziejnaści?
AP: Čymści maja historyja padobnaja na historyju majho ziemlaka, vydatnaha kinarežysiora Siarhieja Łaźnicy (jon, darečy, taksama naradziŭsia ŭ Baranavičach). Łaźnica skončyŭ Kijeŭski politechničny instytut pa śpiecyjalnaści «inžynier-matematyk» i navat niekalki hadoŭ pracavaŭ navukovym supracoŭnikam u Instytucie kibiernietyki. Ale praź niekalki hadoŭ kančatkova zrazumieŭ, što toje, čym jon zajmajecca — nie jaho. Voś i ŭ mianie było taksama. Ale ja ni ŭ jakim razie nie chaču navat niejkija paraleli pravodzić pamiž mnoju i Siarhiejem Łaźnicaju.
Ščyra kažučy, ja dakładna nie viedaŭ, čym chacieŭ zajmacca: vahaŭsia pamiž teatram i kino. Ale nijak nie pracavać nad kampjutaram, jakoj by prybytkovaj hetaja praca ni była.
Jašče ŭ Minsku ja zapisaŭsia ŭ niamieckamoŭnuju amatarskuju teatralnuju hrupu. Było ciažka, movy tady ja amal nie viedaŭ. Potym byli nievialikija hastroli ŭ Bierlinie. Mienavita tam ja kančatkova vyrašyŭ, čym budu zajmacca ŭ svaim žyćci.
Spačatku ja płanavaŭ pastupić u Patsdamskuju kinaakademiju. Ale ŭrešcie zusim raptoŭna ja atrymaŭ miesca ŭ instytucie kino i telebačańnia ŭ Akademii mastactvaŭ Kasela. I ja vielmi ščaślivy, bo apynuŭsia ŭ pravilny čas u pravilnym miescy.
Vyjaviłasia, što instytutam kiruje Jana Druź. Jana vybitnaja ŭkrainskaja aktrysa, režysior i scenaryst. Čałaviek ź vielizarnym dośviedam i razumieńniem kino. Heta pradstaŭnik «staroj škoły» savieckaha kino ŭ najlepšym sensie hetaha słova. Filmy Jany Druź i jaje muža Davida Safarana zachoŭvajucca ŭ hałoŭnym u śviecie muziei kinamastactva «Cinémathèque française». Tady ja zrazumieŭ, što majuć na ŭvazie japoncy, kali kažuć: «Vučań šukaje nie škołu, a majstra!» Ja razdumaŭ pastupać u Patsdam i prykłaŭ usie namahańni, kab chutčej stać studentam Jany Druź.
Pieršy hod ja rabiŭ partfolia. Patrebna było zrabić 3 filmy, 1 scenar i raskadroŭku. Usiaho było kala 260—270 kandydataŭ, ź jakich u vyniku adabrali 30 čałaviek. I 5 ź ich — na adździaleńnie kino. Astatnija pajšli na inšyja kirunki (fota, multfilmy, hrafika).
NN: To bok pieršyja ŭražańni ad Kasela byli pazityŭnyja?
AP: Biezumoŭna. Ja trapiŭ u hrupu, u jakoj byli ludzi z roznych krain i kultur, z absalutna roznym žyćciovym dośviedam. Heta ludzi z Hruzii, Irana, Afhanistana, Rasii… My tvorym razam, vučymsia adzin u adnaho. Pamiž nami isnuje, dziakujučy ŭstanoŭkam našaha prafiesara, adzin z samych hałoŭnych zakonaŭ mastactva: my nikoli nie krytykujem, my možam tolki prapanavać svaju ideju.
Tut niama niejkaj miažy pamiž studentami i niestudentami. My pracujem i zdymajem razam z byłymi studentami, jakija ŭžo ciapier pracujuć na «rynku» kino, kankurencyja na jakim šalonaja.
Tamu my šmat vučymsia ŭ našych bolš daśviedčanych siabroŭ.
Niekatoryja dumajuć, što režysiory vielmi bahatyja ludzi, ale heta zusim nie tak. U režysuru iduć nie dziela hrošaj. Z usich režysioraŭ u śviecie moža tolki niekalki pracentaŭ — ludzi, u jakich jość vialikija hrošy, ale i jany ŭ asnoŭnym pradstaŭlajuć kamiercyjnaje kino. Tamu i kankurencyja siarod režysioraŭ za atrymańnie resursaŭ vielizarnaja. Ale jašče nivodzin režysior z hoładu nie pamior!
Usie maje filmy ja zdymaŭ za ŭłasnyja hrošy. Davodzicca pracavać viečarami i načami. Jak bačycie, nie ŭsio tak prosta.
NN: Vy malujecie niejkuju apakaliptyčnuju karcinu. Što ž Vas tady natchniaje hetym zajmacca?
AP: Na samaj spravie, heta i dobra. Cisk i ciažkaści vielmi dapamahajuć u tvorčaści.
A samaje natchnialnaje — heta kali ty zdymaješ i staiš na zdymačnaj placoŭcy, aziraješsia, i za taboj, dziela tvajoj idei, staić vialikaja kolkaść ludziej, i ty razumieješ adkaznaść pierad imi.
Kino — heta kamandnaje mastactva. Film nikoli nie zdymaje adzin čałaviek. Tamu kožnaha čałavieka z tvajoj kamandy nieabchodna zacikavić, zrabić apantanym tvajoj idejaj. Treba być dobrym psichołaham, kab usie ŭdzielniki zdymačnaha pracesu adčuvali siabie kamfortna.
Metr kino Fiederyka Fielini ŭ svoj čas pierad zdymkami padychodziŭ amal da kožnaha sa sta čałaviek ź jaho zdymačnaj hrupy: da aśviatlalnikaŭ, apierataraŭ, dekarataraŭ… Jon ich matyvavaŭ, žartavaŭ, cikaviŭsia ich spravami. Jon kiravaŭ atmaśfieraj na zdymačnaj placoŭcy. Fielini navat padychodziŭ da kiroŭcy, jaki zajmaŭsia pieravozkaj akcioraŭ. Bo razumieŭ, što, kali kiroŭca budzie nie ŭ humory, jaho nastroj pieradasca akcioram i ź imi budzie składaniej pracavać.
Tak pavinien rabić kožny režysior, bo režysior jość psichołaham. Pahladzicie «Amierykanskuju noč» Fransua Trufo. Vy zrazumiejecie, pra što ja vam kažu i jak pavinien pracavać hety miechanizm. Heta niejmavierna ciažka, ale adnačasova i vielmi natchniajuča.
Režysior — heta, jak kaža moj majstar, praca tolki dla darosłych! Čałaviek, jaki pryjšoŭ u režysuru, pavinien być sumlennym z samim saboj. Jon pavinien kožnuju ranicu zadavać sabie pytańnie: što takoje kino dla mianie? Navošta ja zdymaju novy film? Ci pavinien čałaviek uvohule hladzieć jaho?
Prafiesija režysiora — bieśpierapynny pošuk adkazu na hałoŭnaje pytańnie mastactva: jak pabudavany naš śviet? I mienavita hetaje asabistaje bačańnie pavinna być novym! Ad tvajho niezvyčajnaha razumieńnia zaležyć jakaść filma, jaki ty zdymaješ, taja dumka, jakuju ty pieradaješ hledačam. U filmie pavinna być adkryćcio dla hledača — tady ty maješ prava zdymać film. Na hetym budujecca kino Tarkoŭskaha, Paradžanava, Kieśleŭskaha, Bierhmana, Hadara… Ja mahu pieraličvać łancužok hetaha kiniematahrafičnaha alimpu doŭha.
Nie treba hulacca ŭ kino — treba zdymać kino, a heta bieśpierapynnaja praca. Pahladzicie na Faśbindera — čałaviek zhareŭ ad svajho zapału da kinamastactva. 44 filmy za 16 hadoŭ! Jamu było što skazać hledačam. Moj akcior Hans Chiršmiuler, jaki syhraŭ hałoŭnuju rolu ŭ jahonym filmie «Handlar čatyroch por hoda», raskazvaŭ mnie, jak jany zdymali film. Amal uvieś film byŭ źniaty ź pieršaha dubla. Vy možacie sabie ŭjavić intensiŭnaść pracy akcioraŭ i Faśbindera na zdymačnaj placoŭcy? Viedajecie, čamu tak było? Bo Faśbinder viedaŭ, čaho jon chacieŭ ad akcioraŭ, i akciory razumieli, što treba režysioru. Chiršmiuler atrymaŭ paśla hetaha filma pryz najlepšaha akciora Niamieččyny ŭ 1972 hodzie.
NN: Kolki stužak Vy ŭžo źniali?
AP: Jak režysior, ja źniaŭ 5 karotkamietražnych filmaŭ, siarod jakich dźvie dakumientalnyja stužki. U našaj film-hrupie NUR FILM Group ja zdymaŭ čatyry mastackija karotkamietražnyja filmy jak apieratar, u dvuch byŭ hukavikom, aśviatlalnikam, 4 filmy ja pradziusiravaŭ i h.d. Ahułam ja braŭ udzieł prykładna ŭ 20 filmach u roznych rolach za apošnija čatyry hady.
Sioleta ŭviesnu ja zdymaŭ u Kaseli film «Spynieńnie spakoju» pa knizie Višnieŭskaha «Adzinoctva ŭ siecivie». Heta film pra maładoha chłopca Jakuba, jaki zakachaŭsia ŭ dziaŭčynu Natallu, ź jakoj jamu było nakanavana sustrecca ŭ stałoŭcy. Paśla praciahłych pošukaŭ jon znachodzić jaje i daviedvajecca, što jana hłuchaniamaja. Stužka pra toje, jak ludzi mohuć znajści supolnuju movu biez słoŭ. Film amal hatovy, zastałosia tolki dapisać muzyku.
Ciapier ja pačaŭ pracu nad scenarom novaj stužki. Heta budzie moj pieršy mastacki film, jaki ja budu zdymać u nastupnym hodzie na radzimie, ź biełaruskimi akciorami.
Kali ŭsio ŭdasca, to heta budzie biełaruska-niamieckaja supolnaja pradukcyja. Častka techničnaj kamandy budzie ź niamieckaha boku. Mnie taksama pašancavała, što ja budu supracoŭničać z adnym z samych mocnych maładych piśmieńnikaŭ Biełarusi. Akramia hetaha, historyja zasnavanaja na asabistym dośviedzie majho taty. Jon u mianie, jak i matula, skarbonki historyj.
Nu a samym pieršym maim filmam była stužka «Safija». Faktyčna heta film-nazirańnie za majoj plamieńnicaj. Ideja tut vielmi prostaja: pakazać, jak niemaŭla kiruje i manipuluje ŭsioj siamjoj. Paśla «Safii» było niekalki studenckich rabot.
Film «Viartańnie»
Nu a potym byŭ film «Viartańnie», jaki ŭ listapadzie budzie pakazany ŭ hałoŭnym konkursie na Tehieranskim mižnarodnym kinafiestyvali karotkamietražnaha kino. Tut mnie pašancavała papracavać ź vialikim akcioram Hansam Chiršmiuleram. Ja ryzyknuŭ, dasłaŭ jamu pa pošcie svoj scenar i navat nie spadziavaŭsia, što jon adkaža. Ale ŭžo na nastupny dzień Chiršmiuler mnie patelefanavaŭ i paviedamiŭ, što hatovy zdymacca.
Vybitny niamiecki akcior Hans Chiršmiuler u filmie Alaksieja Pałujana «Viartańnie».
NN: Ci ciažka było pracavać z takim viadomym majstram?
AP: Z adnaho boku, Chiršmiuler, niahledziačy na svoj status, razmaŭlaŭ sa mnoj na roŭnych. Ź inšaha boku, praca z takimi stałymi i daśviedčanymi akciorami patrabuje pilnaści. Časam takija akciory-majstry chitrujuć i pracujuć nie na poŭnuju moc. Režysior pavinien zaŭvažyć heta i znajści sposab atrymać ad akciora jašče bolš, navat kali heta majstar ź vialikaj litary.
Alaksiej Pałujan (źleva) ź niamieckim akcioram Hansam Chiršmiuleram.
Kali my pracavali z Chiršmiuleram, mnie zdavałasia, što jon pracuje na 100%. Ale ciapier, kali ŭ mianie bolš dośviedu, ja razumieju, što ja b moh bolš vyciahnuć ź jaho. Ale heta dobra, u Kaseli ja palubiŭ rabić i pamyłki. Bo tolki ž na svaich pamyłkach my vučymsia.
Film «Viartańnie» pra toje, što nikoli nie pozna viarnucca dadomu. Ja adčuvaŭ peŭnuju suviaź z hetaj historyjaj, bo moj tata vyras u internacie. Ja nie viedaŭ, što ŭ mianie jość dzied. Adnojčy my pryjechali na Kalady ŭ hości da majoj ciotki, i ja zaŭvažyŭ niejkaha staroha dzieda ŭ chacie. Ja byŭ jašče zusim mały i nie razumieŭ, chto heta. I tolki potym baćka mnie skazaŭ, što heta byŭ moj dzied. Praź miesiac paśla toj sustrečy jon pamior.
Blizkaja była hetaja historyja i dla Chiršmiulera. Jon bolš za 10 hadoŭ nie hutaryŭ sa svaim starejšym synam. Tamu ŭ nas i vyjšaŭ dobry tandem, my dobra razumieli adzin adnaho.
NN: A što možacie raspavieści pra vaš apošni film?
AP: Stužka «Kraj žančyn» — heta film pra losy čatyroch babul ź vioski Lubiejki Lachavickaha rajona Bieraściejskaj vobłaści.
Hety film asablivy tym, što jon pieršy, jaki ja zdymaŭ u Biełarusi, na małoj radzimie majoj babuli. Vioska Lubiejki amal vymierła, tam zastalisia žyć tolki staryja žančyny, jakija ŭžo daŭno pachavali svaich mužykoŭ, a niekatoryja i dziaciej. U ich vielizarny žyćciovy dośvied. Jašče dziećmi jany źviedali, što takoje vajna, pieražyli stalinskija časy. Usio svajo žyćcio jany budavali, hublali i nanava budavali… Viedajecie, im było što skazać. I mnie pašancavała, što jany adkryli mnie svaje sercy. Atrymałasia žyćciovaja spoviedź, jakaja całkam nasyčana mudraściami. Jany dla mianie stali rodnymi za ŭvieś čas pracy nad filmam.
Premjera była ŭ kinateatry ŭ Kaseli. Paśla pakazu filma da mianie padychodzili niamieckija hledačy, i jany byli ŭzrušanyja. Adna niamieckaja žančyna ŭbačyła ŭ hetych babulach svaju maci. Jany razumieli ich historyi, ich dośvied i ich prablemy. Kožny znajšoŭ u hetych historyjach niešta svajo. Heta i jość mahija kino! Niezaležna ad kultury i moŭ, ludzi adčuvajuć temu, kanflikty, bol i znachodziać samich siabie ŭ hierojach.
Hieraini dakumientalnaha filma Alaksieja Pałujana «Kraj žančyn»
Paśla premjery ŭ Kaseli ja arhanizavaŭ nievialički pakaz filma ŭ Lubiejkach, kab hieraini jaho pabačyli. Heta była samaja važnaja dla mianie premjera. Byli i ślozy, i śmiech. Na žal, da pakazu nie dažyła adna z žančyn. Samaja soniečnaja fihura filma spadarynia Dzianiščyk Ludmiła Michajłaŭna (babula Miłka) pamierła akurat za 2 tydni da premjery.
NN: Što płanujecie rabić dalej, paśla navučańnia?
AP: Šmat płanaŭ. Chaciełasia b pasprabavać pabudavać svojeasablivy most pamiž Minskam i Bierlinam, to bok zdymać u Biełarusi mastackaje i dakumientalnaje kino z majoj kamandaj ź Niamieččyny.
NN: Hučyć ambitna, ale situacyja ŭ našym kino nie vielmi spryjalnaja.
AP: Tak. Na žal, maładyja filmmejkiery ŭ nas pracujuć paasobku. Niama zhurtavańniaŭ, vakoł jakich možna było b abjadnoŭvacca. A heta samaje istotnaje i nieabchodnaje ŭ kiniematohrafie. Ale ja naziraju, jak raście novaja vialikaja chvala «hałodnaj» da kinamastactva moładzi. U nas chapaje maładych talentaŭ, i ja baču ich namahańni. Heta ŭžo vialikaja sprava.
NN: Ale ž dla hetaha patrebny vialikija hrošy. Adna sprava — zamožnyja krainy Zachodniaj Jeŭropy, a inšaja — Biełaruś…
AP: Nie, heta nie zusim tak. Kaniečnie, u Zachodniaj Jeŭropie jość vielmi šmat roznych fondaŭ, dzie možna atrymać srodki, ale ž i kankurencyja tam vialikaja.
Ale my možam źviarnucca da dośviedu Hruzii. U maleńkaj krainie z kolkaściu nasielnictva 4,5 młn čałaviek stvaryli dziaržaŭnaje abjadnańnie, jakoje padtrymlivaje maładych režysioraŭ i navat uładkoŭvaje ich na pracu ŭ zvyčajnyja škoły, kab jany vykładali dzieciam. Tamu hruzinskaje kino štohod maje premjery na Bierlinale i inšych fiestyvalach A-kłasa. Hadavy biudžet hetaha centra — kala 2—3 młn dalaraŭ. Nikoli nie pavieru ŭ toje, što ŭ našaj dziaržavie niama takich hrošaj. Ja dumaju, što padobnaje tvorčaje abjadnańnie, jak u Hruzii, možna było b stvaryć i ŭ nas, zamiest kaho, kab układać hrošy ŭ sumnieŭnyja prajekty.
Ale bolš istotnaj prablemaj jość katastrafičny brak u Biełarusi kinafiestyvalaŭ karotkamietražnych filmaŭ. Toje, što ŭ nas jość «Listapad», — dobra. Ale ž hetaha mała. Pavinny być i fiestyvali dla maładych režysioraŭ z usiaho śvietu, jakija jašče nie pačali zdymać poŭnamietražnaje kino. Jość dva šlachi raźvićcia dla luboha fiestyvalu: zaprašać filmy, jakija byli pakazany paŭsiul, — u hetym vypadku ty zarablaješ na kvitkach i nie bolš. Ale
jość i druhi šlach — adkryvać režysioraŭ. Heta kali ty ryzykuješ i šukaješ maładyja talenty. Tak pabudavany Tampere Film Festival, tak pačynaŭsia kinafiestyval u Slermont-Ferrand, kinafiestyval u Abierchaŭzenie i šerah inšych fiestyvalaŭ aŭtarskaha kino.
Ale davajcie pačniem ź pieršaha kroku. Davajcie abjadnoŭvacca!
