Adnosiny pamiž biełaruskimi ŭładami i zamiežnymi palityčnymi fondami ŭ apošnija 20 hadoŭ tradycyjna byli niaprostymi. Niahledziačy na peŭnyja «adlihi» ŭ stasunkach, dačynieńni charaktaryzavalisia kryzisam davieru z abodvuch bakoŭ. Biełaruskija pradstaŭnictvy zamiežnych palityčnych fondaŭ krytykavali biełaruskaje kiraŭnictva za parušeńni pravoŭ čałavieka i niedemakratyčnyja vybary. U svaju čarhu, biełaruskija ŭłady padazravali palityčnyja fondy ŭ žadańni ździejśnić u Biełarusi «kalarovuju» revalucyju.
Ale z palapšeńniem adnosin pamiž Biełaruśsiu i ES biełaruskija ŭłady stali stavicca bolš łajalna da dziejnaści zamiežnych palityčnych arhanizacyj. Što možna čakać dalej u stasunkach Biełarusi i ES, jak biełaruskija ŭłady źmianiajuć svajo staŭleńnie da prapanoŭ zachodnich partnioraŭ i ci nie zdradžvaje ES svaim pryncypam i kaštoŭnaściam, aktyvizujučy dyjałoh z aŭtarytarnaj biełaruskaj uładaj? Hetyja pytańni «Naša Niva» abmierkavała z kiraŭnikom biełaruskaha rehijanalnaha pradstaŭnictva niamieckaha Fonda Konrada Adenaŭera (fond Chryścijanska-demakratyčnaha sajuza) Volfhanham Zenderam.
NN: Doktar Zender, adnosiny pamiž biełaruskimi ŭładami i jeŭrapiejskimi fondami zaŭsiody byli niaprostymi. My dobra pamiatajem i zakryćcio biełaruskaha pradstaŭnictva fonda Frydrycha Ebierta, i inšyja skandały. Jak raźvivajucca stasunki pamiž vašym palityčnym fondam i biełaruskim uradam ciapier?
VZ: Tak, adnosiny byli nie samyja prostyja. Ale ŭ apošnija miesiacy źjaviłasia razumieńnie ŭ abodvuch bakoŭ, što nam prosta nieabchodna bolš intensiŭna supracoŭničać. U hetym sensie praca niamieckich palityčnych fondaŭ daje biełaruskim uładam mahčymaść lepiej, čym heta było raniej, ahučyć svoj punkt hledžańnia na jeŭrapiejskaj palityčnaj scenie i pačać dyjałoh. Zadačaj palityčnych fondaŭ jość naładžvańnie kantaktaŭ i zabieśpiačeńnie abmierkavańnia palityčnych pytańniaŭ z abodvuma bakami — ź biełaruskim i jeŭrapiejskim.
U hetym sensie varta pahladzieć na pytańni biaśpieki. Jakraz u apošnija miesiacy Biełaruś «pračnułasia» ŭ hetaj śfiery. I my, Fond Konrada Adenaŭera, chočam aktyŭna padtrymać hety praces, kab Biełaruś mahła bolš aktyŭna supracoŭničać na jeŭrapiejskim uzroŭni u śfiery zamiežnaj palityki i palityki biaśpieki. Heta my i robim, to bok aktyŭna supracoŭničajem jak z uradam, tak i z roznymi ekśpiertami ŭ halinie biaśpieki. I hety paśpiachovy praces naładžvańnia kantaktaŭ źjaŭlajecca ŭzajemna važnym dla abodvuch bakoŭ. Heta ŭ intaresach Jeŭropy, kab Biełaruś bolš aktyŭna ŭklučałasia ŭ farmiravańnie svajoj palityki biaśpieki.
Ja miarkuju, što ciapier biełaruskija ŭłady nazirajuć za hetym pracesam zbližeńnia i razumiejuć, što supracoŭničać z palityčnymi fondami — karysna. Abodva baki ŭ apošnija hady, na žal, niedaaceńvali mahčymaści hetaha dyjałohu, nie miełasia i ŭsich pieradumoŭ. Ale ž ja vieru, što my ciapier žyviom u taki čas, kali my zdolnyja pabudavać davier adzin da adnaho i tym samym zrabić svoj uniosak u stabilizacyju situacyi ŭ Jeŭropie.
Aproč hetaha, my kansultujem palitykaŭ jak u Jeŭropie, tak i ŭ Hiermanii, kab jany mahli vybudoŭvać svaju palityku ŭ adnosinach da Biełarusi na hlebie abjektyŭnaj infarmacyi. Naprykład, ciapier niamieckija vojski pa ratacyi pierasoŭvajucca ŭ Litvu. My kansultujem niamieckich i jeŭrapiejskich palitykaŭ, kab jany, naprykład, aktyŭna tłumačyli biełaruskim uładam i hramadstvu, što hetyja vojski dysłakujucca tam vyklučna dla abarony i ŭ ramkach dziejnaha prava i što heta ni ŭ jakim razie na nakiravana suprać Biełarusi. My, jak palityčny fond, majem dostup i kantakty pa-za miežami dypłamatyčnych kanałaŭ da asobaŭ, što prymajuć rašeńni. U nas jość mahčymaść vykonvać rolu, jakuju inšyja instytuty časam nie mohuć uziać na siabie.
NN: Niekatoryja biełaruskija sajty pišuć, što Fond Adenaŭera i inšyja padobnyja fondy majuć na mecie źmienu ŭłady ŭ krainie?
VZ: Pravilna toje, što Fond Adenaŭera adstojvaje demakratyju. Ale heta nie značyć, što my stavim pierad saboj metu zrynuć jaki-niebudź režym. Heta — nie naš padychod. Minułaje dziesiacihodździe vyrazna pakazała, što źmieny ŭradaŭ, inicyjavanyja zvonku, nie byli paśpiachovymi.
My chacieli b prapahandavać u Biełarusi ideju pravavoj dziaržavy, kab biełaruskija ŭłady prytrymlivalisia pryncypaŭ demakratyi i pravoŭ čałavieka. U miežach roznych adukacyjnych mierapryjemstvaŭ my abmiarkoŭvajem hetyja pytańni z ekśpiertami, čynoŭnikami, a taksama prostymi ludźmi. My dyskutujem, my prapanujem, my padymajem pytańni.
Tamu pracu našaha fondu ja nie razhladaju jak niebiaśpieku revalucyi, a, chutčej, jak šaniec dla raźvićcia krainy ŭ mirnaj Jeŭropie, što hruntujecca na supracy.
NN: Heta, napeŭna, vielmi dobra, što Vy imkniaciesia naładzić adnosiny ź biełaruskim kiraŭnictvam. Ale niekatoryja ŭ Biełarusi ličać, što tym samym vy adsoŭvajecie na zadni płan takija važnyja aśpiekty, jak parušeńnie pravoŭ čałavieka i svabody presy ŭ Biełarusi. Ci zhodnyja Vy z hetym mierkavańniem? I jak znajści bałans pamiž prahmatyzmam i adstojvańniem svaich kaštoŭnaściaŭ?
VZ: Ja nie zhodzien z hetym mierkavańniem. Situacyja apošnich miesiacaŭ pakazała adnaznačnyja zruchi napierad u šmatlikich aśpiektach u Biełarusi. My pabačyli, naprykład, i vyzvaleńnie palityčnych viaźniaŭ, i adnaŭleńnie dyjałohu pa pravach čałavieka ź ES, i pryniaćcie pieršaha płana dziejańniaŭ u śfiery pravoŭ čałavieka. Heta ŭsio taksama treba ŭličvać.
I tut ja nie zusim razumieju paprok, čamu ES, maŭlaŭ, admoviŭsia ad svaich kaštoŭnaściaŭ. Naadvarot, mienavita dyskusii pa pytańniach pravoŭ čałavieka i patrabavaŭ ES iznoŭ, i mienavita heta Biełaruś vykanała. Na moj pohlad, heta paetapnaja, pakrokavaja realizacyja našych namieraŭ, z adnaho boku, i metaŭ Biełarusi — z druhoha.
Viadoma, časam vyniki hetych krokaŭ nie zaŭsiody takija, na jakija my spadziavalisia. Ale važna toje, što my ruchajemsia napierad. Peŭnaja dola prahmatyzmu ŭ nas jość, ale ja b nazvaŭ heta realpolitik, jakaja bazujecca na kaštoŭnaściach i vystupaje ŭ ich abaronu.
Praktyčna kožnaje vykazvańnie z boku jeŭrapiejskich palitykaŭ zaŭsiody zakranaje takija pytańni, jak pravy čałavieka, śmiarotnaje pakarańnie. I zamiest taho, kab krytykavać ES za jaho imknieńnie naładzić dyjałoh ź biełaruskimi ŭładami, ja b prapanavaŭ kožnamu padumać pra toje, jakija kankretnyja tematyčnyja prapanovy isnujuć dla kanstruktyŭnaha palityčnyha dyjałohu.
U šmatlikich śfierach pamiž Biełaruśsiu i ES prosta nieabchodna zrabić jašče asnovatvornuju bazavuju rabotu. Treba sabie tolki ŭjavić: my ŭsio jašče nie majem navat bazavaha pahadnieńnia pamiž ES i Biełaruśsiu! Tamu ja b chacieŭ, kab my nie stolki vyšukvali schavanyja namiery inšaha, kolki b razhladali kankretnyja pytańni i znajšli šlach dla palapšeńnia ŭzajemadziejańnia na karyść ludziej u Jeŭropie.
NN: Jak Vy rasceńvajecie pierśpiektyvy Biełarusi jak placoŭki dla pieramoŭ?
VZ: Padčas ukrainskaha kanfliktu Biełaruś vielmi stanoŭča siabie prajaviła. Vydzialeńnie placoŭki pad pieramovy, padtrymka trochbakovaj kantaktnaj hrupy ABSIE i šmatlikija abmierkavańni, jakija biełaruskija ŭłady pravodziać z bakami kanfliktu, — važnyja kroki zamiežnapalityčnaj emansipacyi Biełarusi. Heta vielmi stanoŭčaja rola, jakaja pakazvaje, što Biełaruś hatovaja navat vyjści za miežy svaich ułasnych vuzkich intaresaŭ. Na moj pohlad, heta całkam jeŭrapiejski padychod — hladzieć nie tolki na siabie i svaje prablemy, ale i dumać, što ja mahu zrabić dla svaich susiedziaŭ.
Dumaju, što i ŭ budučyni Biełaruś moža być dobraj pieramoŭnaj placoŭkaj. Ja ŭzhadvaju ŭ hetym kantekście pieršy radok ź biełaruskaha himna: «My — biełarusy, mirnyja ludzi».
Ja chaču adznačyć prava Biełarusi dziejničać samastojna ŭ śfiery zamiežnaj palityki. Hetaja aktyŭnaja pazicyja dapamahaje i ludziam u samoj Biełarusi.
Ale kali Biełaruś sapraŭdy choča pazicyjanavać siabie jak pieramoŭnaja placoŭka, to treba adkryvać novyja temy, što tyčacca nie tolki Ukrainy. Naprykład, Biełaruś mahła b stać pieramoŭnaj placoŭkaj pa pytańniach čaćviortaj pramysłovaj revalucyi (industryi 4.0). Užo navat sam prezident Łukašenka adznačyŭ, što epocha nafty i hazu skončyłasia i nastupiła epocha płanšetaŭ i smartfonaŭ. Tut jašče šmat čaho abmiarkoŭvać, bo niavyrašanymi zastajucca šmatlikija pytańni ŭ hetaj śfiery va ŭsim śviecie. Čamu b nie dyskutavać pra heta ŭ Biełarusi? Tamu ŭ 2017 h. Fond Konrada Adenaŭera chacieŭ by pravieści adpaviednuju kanfierencyju ŭ Minsku.
NN: Ci možna palepšyć stasunki Biełarusi i ES z adnaho boku i adnačasova nie pahoršyć adnosiny z Rasijaj? Ci realna heta zrabić, nie razdražniajučy rasijskaha «miadźviedzia»?
VZ: Tyja prapanovy, jakija zychodziać z boku Hiermanii i ES u dačynieńni da Biełarusi, nie nakiravanyja suprać Rasii. Kanclerka Hiermanii, naprykład, zaŭsiody padkreślivała, što «Uschodniaje partniorstva» i inšaja aktyŭnaść Jeŭrapiejskaha Sajuza va Uschodniaj Jeŭropie nie nakiravanyja suprać Rasii.
Ale na siońnia supracoŭnictva z Rasijaj i ŭ ramkach Jeŭrazijskaha ekanamičnaha sajuza prapanuje Biełarusi ŭsio mieniej sapraŭdnych ekanamičnych pierśpiektyŭ. I kali heta tak, luby adkazny palityk musić šukać šlachi, jak pry zachavańni ŭschodniaj intehracyi Biełarusi ŭsio ž mahčyma damahčysia lepšaha supracoŭnictva z Zachadam. Biełaruskija ŭłady pa ŭłasnaj inicyjatyvie raźvivajuć popyt na raźvićcio zachodniaha viektara biełaruskaj palityki, i Zachad prosta reahuje na heta. I my robim heta ščyra i adkryta.
Biezumoŭna, našy dziejańni nie skiravanyja suprać Rasii. Ja dumaju, što ŭ Maskvie razumiejuć: uzajemadziejańnie Biełarusi i Zachadu pojdzie tolki na karyść biełaruskamu narodu.
NN: Ci zhodnyja Vy z tym, što «Uschodniaje partniorstva» jość admierłym prajektam, i Jeŭrapiejskamu Sajuzu varta vypracavać novuju formu dyjałohu z uschodniejeŭrapiejskimi susiedziami?
VZ: Kali my pahladzim na «Uschodniaje partniorstva», to možam adznačyć, što dla Biełarusi jano było nie nastolki paśpiachovym, jak my taho čakali.
Vidavočna, što nam varta vykarystoŭvać dyfierencyravany padychod, jaki b adpaviadaŭ kožnaj asobnaj krainie. Nie treba vykarystoŭvać univiersalny padychod i ŭsie krainy hetaha rehijona zvalvać u adzin kacioł, jak heta, mabyć, časam padavałasia raniej.
Taksama nam varta ŭvažliva słuchać biełaruski bok. Tamu ja chacieŭ by, kab biełaruski bok vykazvaŭ nam svaje pažadańni vyraźniej i, pierš za ŭsio, kankretniej i kab hetyja pažadańni byli realistyčnymi. Vypracavać kankretnyja prapanovy — heta zadača Biełarusi.
NN: Na siońnia my bačym rost papularnaści ultrapravych partyj u Jeŭropie: partyi Maryn Lo Pen — va Francyi, Hierta Viłdersa — u Niderłandach, i niamieckaja partyja AfD nabiraje abaroty. Vaš fond niepasredna źviazany z pravacentrysckaj kansiervatyŭnaj partyjaj kanclera Anhieły Mierkiel CHDS. Jak tradycyjnyja pravyja partyi mohuć adkazać na vykliki z boku ultrapravych?
VZ: Nam varta było b macniej pakazvać i padkreślivać kaštoŭnaści, jakija my adstojvajem i čaho my ŭžo dasiahnuli ŭ Jeŭropie.
Na dadzieny momant u nas samy praciahły pieryjad miru ŭ Jeŭropie za ŭvieś čas. U nas ludzi žyvuć u ekanamičnym dabrabycie. Značna lepiej, čym jany žyli jašče niekalki dziesiacihodździaŭ tamu. Ale ludzi adčuvajuć vialikuju niaŭpeŭnienaść, u tym liku z-za pracesaŭ hłabalizacyi. Heta adlustroŭvajecca ŭ roście papularnaści hetych partyj.
Nam varta prosta supakoić ludziej u Jeŭropie. Dakazać, što my i nadalej možam stanoŭča farmiravać raźvićcio situacyi. Viartańnie da kancepcyi «nacyjanalnaj dziaržavy» i pasłableńnie intehracyjnych namahańniaŭ nie palepšyć situacyi. My nie zmožam izalavacca ad hłabalizacyi. Jakraz naadvarot, nam nieabchodna mabilizavać usie resursy, kab navučycca žyć va ŭmovach jašče bolšaj intehracyi.
NN: Jakaja Vaša lubimaja reč, źviazanaja ź Biełaruśsiu? Naprykład, jakaja-niebudź strava, muzyka, kniha, albo miesca?
VZ: Ja lublu sa svaimi siabrami i kalehami jeści šašłyk na Minskim mory. Ja spadziajusia, što heta tam nie zabaroniena [śmiajecca].
