Były ambasadar Polščy ŭ Biełarusi Lešak Šarepka pradstaviŭ varšaŭskaj publicy svaju nieaptymistyčnuju knihu pra Biełaruś. «Abliččy Biełarusi. Zapiski ambasadara» — heta 20 ese, u jakich dyplamat i analityk namahajecca rastłumačyć polskamu čytaču, pavodle jakoj lohiki dziejničajuć ułada, ekanomika j hramadztva Biełarusi. Ambasadar šukaje adkazy na pytańni, ci biełaruskaja dziaržava zmoža vyžyć u svajoj ciapierašniaj formie, čaho možna spadziavacca ad Alaksandra Łukašenki j jak buduć raźvivacca biełaruska-rasiejskija adnosiny. Kniha ŭžo vyklikała krytyku siarod biełaruskich intelektuałaŭ. Ci Lešak Šarepka sapraŭdy rasčaravaŭsia ŭ mahčymaściach pieramienaŭ u Biełarusi? Pra heta na prezentacyi knihi ŭ aŭtara pytaŭsia Alaksandar Papko, karespandent «Polskaha radyjo».
Tut i nižej fota Alaksandra Papko
Kniha Lešaka Šarepki pazbaŭlenaja aptymizmu. U «Abliččach Biełarusi» pakazany statyčny j panury vobraz krainy, pasiŭnaje hramadztva jakoj traplaje pad usio bolšy ŭpłyŭ Rasiei, a dyktatarskaja ŭłada hadami ŭtrymlivaje savieckuju systemu kiravańnia. Ambasadar zadaje niepryjemnyja pytańni, a adkazy na ich mohuć mocna zasmucić tych, chto vieryć u pazytyŭnyja pieramieny ŭ Biełarusi.
«Čym adroźnivajecca rasiejec, jaki razmaŭlaje pa-rasiejsku ad biełarusa, jaki vykarystoŭvaje tuju samuju movu? Čym adroźnivajucca ich pohlady na historyju j kulturu? Chto bližejšy dla siaredniestatystyčnaha biełarusa: Alaksandar Puškin ci Janka Kupała?» — zadaje rytaryčnyja pytańni Lešak Šarepka.
«Razmaŭlajučy z Łukašenkam pra polskuju mienšaść u Biełarusi, my ŭvieś čas vykarystoŭvali takija arhumenty, jak histaryčnaja spraviadlivaść, demakratyja, pravy čałavieka, jakich jon nie razumieje. Moža nadyšoŭ čas źviarnucca da bolš pierakanaŭčaha arhumentu?» Polski ekspert prapanuje spraścić praces atrymańnia polskaha hramadzianstva naščadkam žycharoŭ mižvajennaj Polščy. Jon ličyć, što masavy vyjezd žycharoŭ Haradzienščyny moža prymusić Łukašenku źmianić svaju palityku ŭ dačynieńni da polskaj nacyjanalnaj mienšaści.
Knihu byłoha ambasadara ŭžo krytykujuć u Biełarusi. «Prapanova Šarepki — heta pakazčyk taho, jak źmianiłasia staŭleńnie da RB. Polšča, jak i inšyja eŭrapiejskija krainy, jak i Rasieja, hatovaja zmahacca za biełaruskija «mazhi» j «ruki», — napisaŭ u karotkaj recenzii hałoŭny redaktar «Našaj Nivy» Andrej Dyńko. Publicyst pryhadaŭ, što viadomy polski intelektuał Ježy Hiedrojć, aŭtar kancepcyi ŭschodniaj palityki Polščy, vieryŭ u mahčymaść stvareńnia eŭrapiejskaj Biełarusi. «Šarepka paśla piaci hadoŭ ambasadarstva ŭ mahčymaści, što za Buham niešta źmienicca i što Polšča moža hetym źmienam dapamahčy, źniavieryŭsia», — kaža Andrej Dyńko.
Sam ambasadar abviarhaje abvinavačańni ŭ tym, što jon rasčaravaŭsia ŭ kancepcyi Hiedrojcia. Lešak Šarepka tłumačyć, što jon nie prapanuje ani kalanizavać Biełaruś, ani vykačać ź jaje «mazhi» j «ruki». Jon choča tolki abaranić pravy polskaj mienšaści.
«Ja nadalej źjaŭlajusia prychilnikam kancepcyi Hiedrojcia. Ja liču, što isnavańnie mocnych ekanamična, niezaležnych i demakratyčnych Biełarusi i Ŭkrainy adpaviadaje polskim nacyjanalnym intaresam. U svajoj knizie ja nie zaklikaŭ da palanizacyi biełarusaŭ. Ja prapanavaŭ spraścić pryjezd i viartańnie hramadzianstva naščadkam hramadzianaŭ mižvajennaj Polščy. Heta abaviazak dziaržavy — dbać navat pra byłych hramadzianaŭ. Inšyja dziaržavy, takija jak Niamieččyna, pravodziać takuju palityku ŭ nieparaŭnalna bolšych maštabach» — kaža jon.
«Ciažkaj spadčynaj režymu Łukašenki, — piša ŭ svajoj knizie Lešak Šarepka, — zastaniecca čynavienski aparat sa schilnaściami da aŭtarytaryzmu, ale inšaha ŭ Biełarusi jašče doŭha nia budzie». Ci Biełaruś asudžana na dyktaturu?
«Treba być prarokam, kab adkazać na hetaje pytańnie. Usio zaležyć ad hieapalityčnych umovaŭ. Na žal, Biełaruś — zanadta słabaja dziaržava, kab samastojna vyznačać kirunak svajho raźvićcia. Jana zanadta mocna pryviazanaja da rasiejskaha rynku. Tamu nadalej budzie vielmi zaležnaja ad pieramienaŭ ekanamičnaj palityki Rasiei. Akurat hety my j nazirajem. Ja nie liču, što na praciahu bližejšych 20 hadoŭ sytuacyja budzie zakanservavanaj. Adnak ciažka pradkazać — ci pieramieny pojduć u demakratyčnym kirunku, ci zusim naadvarot» — adkazvaje Šarepka.
Taksama eks-ambasadar nia vieryć u mahčymaść chutkaha adradžeńnia biełaruskaj movy j kultury. «Mahčyma, aficyjalnaja statystyka prycharošvaje (panuruju moŭnuju — A. P.) rečaisnaść […] Možna prajechać uzdoŭž i ŭpopierak usiu krainu j tak i nie pačuć žyvoj biełaruskaj movy». Dyk ci jość šancy zachavać movu, samaśviadomaść i samu niezaležnaść Biełarusi?
«Ja liču, što šancy na adradžeńnie biełaruskaj movy isnujuć. Ale dziela taho, kab heta adbyłosia, patrebnaja vola hramadztva. A takoj voli my pakul nia bačym. U niekatorych supołkach źjaviłasia moda na biełaruskuju movu. Adnak dla adradžeńnia movy pavinna isnavać vielmi adnaznačnaja palityka ŭładaŭ. A jaje taksama nia bačna. Chutčej naadvarot — my nazirajem sproby vykarystańnia biełaruskaj movy ŭładami vyklučna ŭ prapahandysckich metach».
Lešak Šarepka taksama nia vieryć u toje, što ŭ Biełarusi adbuducca ekanamičnyja reformy. «Ekanamičnyja reformy mahčymyja navat biez demakratyzacyi, ale patreby ŭ ich nia bačyć sam Łukašenka, pra što jon nieadnarazova zajaŭlaŭ», — kaža polski ekspert.
Dyk ci pavinnyja Eŭraźviaz i Polšča ŭ pryvatnaści padtrymlivać biełaruskuju kulturu, nacyjanalnuju śviadomaść, apazycyju?
«Adna sprava padtrymlivać, a zusim inšaja — kantaktavać i razmaŭlać. Ja prytrymlivajusia dumki, što palaki j Zachad pavinnyja razmaŭlać z usimi, staracca zrazumieć usie palityčnyja j kulturnyja siły, spryjać raźvićciu roznych płyniaŭ u Biełarusi. Pluralizm — heta baza dla taho, kab Biełaruś u budučyni stała narmalnaj, cyvilizavanaj i demakratyčnaj krainaj, jakaja budzie raźvivacca. Raźvićcio stvarajecca kankurencyjaj u biznesie i idejach. Biełaruskaja ekanomika nie raźvivajecca, bo niama kankurencyi idejaŭ. Ja vystupaju za toje, kab razmaŭlać z usimi».
Lešak Šarepka prakamentavaŭ i niadaŭnija pieramieny ŭ biełaruska-polskich stasunkach. U minułym hodzie Biełaruś naviedali 6 delehacyjaŭ parlamentu i ŭradu Polščy. Varšava radykalna źmianiła stypendyjalnuju prahramu Kalinoŭskaha. Iduć razmovy pra zakryćcio «Biełsatu». Ci Polšča zaklučyła niejkaje pahadnieńnie z Alaksandram Łukašenkam?
«Ja nie liču, što z Łukašenkam była zaklučana niejkaja damova. Źmianilisia ŭnutranyja i źniešnija ŭmovy ŭ dźviuch krainach, u vyniku ŭłady Biełarusi j Polščy stali bolš schilnymi da kampramisaŭ. […] Palityka Polščy i Eŭraźviazu ŭ stasunku da Biełarusi nie zaležyć tolki ad Biełarusi. Jana zaležyć ad Rasiei, ad padziejaŭ va Ŭkrainie, ad taho, jak budzie transfarmavacca sam Eŭraźviaz. Kali kazać pra Polšču, to napeŭna jana budzie staracca nie abvastrać kanfliktaŭ na ŭschodniaj miažy. Takim čynam, utvaryłasia supolnaść intaresaŭ: my nia chočam eskalacyi kanfliktaŭ, a Łukašenka, šlacham palapšeńnia stasunkaŭ z Zachadam, choča pašyryć pole maneŭraŭ u adnosinach z Rasiejaj. Adnak takoje palapšeńnie maje žorstkija miežy. Jano nie pryviadzie da źmieny natury režymu, jaki panuje ŭ Biełarusi».
Siarod 20 aspektaŭ biełaruskaj rečaisnaści, apisanych Lešakam Šarepkam, pazytyŭnych znajści niemahčyma. Adnak nadzieja ŭ tekstach byłoha ambasadara, choć nadzvyčaj redka, ale prabliskvaje: «Niahledziačy ni na što, u Biełarusi mnohija ludzi ličać siabie eŭrapiejcami j nia majuć prablemaŭ sa stratehičnym vybaram budučyni svajoj krainy. I heta ŭsialaje aptymizm».
Pad kaniec razmovy eks-ambasadar Polščy znoŭ prakamentavaŭ paproki ŭ imperyjaliźmie: «Ja razumieju niepakoj Andreja Dyńko, adnak chaču zapeŭnić: My nie imkniemsia pazbavić biełarusaŭ samaśviadomaści j nie spaborničajem na hetym poli z Rasiejaj. Nia treba bajacca Polščy», — padkreśliŭ Lešak Šarepka.
