Kiraŭnik Ukrainskaj Hreka-katalickaj carkvy viarchoŭny archibiskup Śviatasłaŭ Šaŭčuk.
U hetyja dni ŭ Prazie ź vizytam znachodzicca kiraŭnik Ukrainskaj Hreka-Katalickaj Carkvy, viarchoŭny archibiskup Śviatasłaŭ Šaŭčuk. Siońnia jon naviedaŭ štab-kvateru Radyjo Svaboda ŭ Prazie i daŭ interviju Biełaruskaj słužbie.
Abłamiejka: Na padpisańnie papam rymskim i maskoŭskim patryjarcham sumiesnaj Deklaracyi ŭ Havanie vy adhuknulisia interviju, u jakim krytykavali hety dakument. Była ŭ vašych słovach i krytyka taho, što ŭ Havanskaj deklaracyi była paŭtorana tak zvanaja Balamandzkaja formuła, pavodle jakoj pradstaŭniki katalickaj i pravasłaŭnych cerkvaŭ u 1993 hodzie pryznali, što ŭnijatyzm nie źjaŭlajecca šlacham dla abjadnańnia cerkvaŭ. Jak vy ličycie, ci była ŭ śviecie, asabliva ŭ katalickim, pačutaja pazycyja UHKC?
Šaŭčuk: Ja b skazaŭ, što Havanskaja deklaracyja nas aburyła, asabliva tymi parahrafami, u jakich havaryłasia pra Ŭkrainu, pra našu carkvu, pra vajnu va Ŭkrainie, a taksama pra sytuacyju raskołu pravasłaŭja va Ŭkrainie. Ale ź inšaha boku, ja b skazaŭ, što Havanskaja deklaracyja i naša jaje krytyka spravakavali kalasalny intares u śviecie. Ja pamiataju, što kali ŭ sakaviku letaś, niekalki tydniaŭ paśla padpisańnia Havanskaj deklaracyi, ja pryjechaŭ u Rym, to da mianie na presavuju kanferencyju pryjšło mnostva žurnalistaŭ, navat z Tureččyny i Japonii. Heta značyć, što hetaja deklaracyja stała takim pijar-chodam, jaki raźnios na ceły śviet viestku pra toje, što jość takija hreka-katoliki, i bolš za toje — jany ŭmiejuć dumać i jašče majuć advahu niešta krytykavać. I tamu ŭsie cikavilisia, u čym palahaje naša pazycyja. Hety medyjny intares daŭ nam nahodu i mahčymaść skazać pra siabie i raskazać praŭdu pra Ŭkrainu.
Ź inšaha boku, sam śviaty ajciec Francišak na samalocie z Meksyki, kali viartaŭsia paśla taho vizytu ŭ Rymu, prakamentavaŭ nia tolki Havanskuju deklaracyju, ale i majo interviju, pra jakoje vy zhadvajecie, i jon mianie abaraniŭ, nazvaŭšy hety tekst sumnieŭnym. Sam papa… Heta značyć, što heta nie staronka Evanhiella. My pavinny jaho abmiarkoŭvać i dyskutavać. Mahčyma heta pačatak niejkaha novaha dyjalohu.
Ja b chacieŭ tut rastłumačyć, u čym palahała naša krytyka. Vidavočna, my nie krytykavali sam fakt sustrečy papy z patryjarcham Kiryłam. Na maju dumku, heta sapraŭdy jość duža pazytyŭnaja histaryčnaja padzieja. Ale jana pavinna być nie kancom, nie viancom niejkaj vialikaj damovy, ale startam vielmi hłybokaha dvuchbakovaha dyjalohu. U sučasnym śviecie, kali niama sustreč, niama asabistych kantaktaŭ pamiž tymi, chto kiruje cerkvami, nia moža vieścisia havorki pra niejki dyjaloh. Bo tolki zavočnymi mesydžami ci listami dyjaloh nie viadziecca. Tamu kali nia budzie druhoj, treciaj, čaćviortaj sustrečy, to, na maju dumku, taja pieršaja sustreča nie dasiahnuła da kanca svajoj mety.
Kali mova idzie pra sam tekst havanskaj Deklaracyi, to tut było niekalki takich niajasnych momantaŭ i niedakładnaściaŭ. Tumannaść niekatorych fraz dała mahčymaść pa-roznamu interpretavać toj tekst, a, ź inšaha boku, prosta manipulavać imi u intaresach maskoŭskaj prapahandy. Vy zhadvali pra toje, što my krytykavali Balamandzkaje pahadnieńnie…
Abłamiejka: Nie, ja kazaŭ, što vy krytykavali paŭtor u Havanskaj deklaracyi Balamandzkaj formuły…
Šaŭčuk: My nie krytykavali Balamandzkuju damovu, absalutna nie. My ŭ našaj carkvie ŭ svoj čas ratyfikavali Balamandzkuju damovu, i my taksama adkinuli ŭnijatyzm jak metad abjadnańnia cerkvaŭ. Tamu što ŭnijatyzm aznačaje raskoł, padzieł niejkaj carkvy, kali adnu častku dałučajuć da adnoj carkvy, i druhuju — da inšaj. Jaskravy prykład takoha ŭnijatyzmu — lvoŭski pseŭdasabor 1946 hodu, kali stalinski režym likvidavaŭ našu carkvu va Ŭkrainie i dałučyŭ jaje da Maskoŭskaha patryjarchatu. Ja dumaju, što taki samy ŭnijatyzm pieražyła i Biełaruskaja Hreka-Katalickaja Carkva ŭ časy svajoj likvidacyi i hvałtoŭnaha pieravodu ŭ pravasłaŭje ŭ 1839 hodzie. Vidavočna, što taki metad nie źjaŭlajecca metadam sapraŭdnaj jednaści i nie źjaŭlajecca metadam pošuku mahčymaściaŭ dla abjadnańnia Chrystovaje carkvy. I heta nia metad, jaki vykonvaje zapaviedź Chrysta «Chaj usie buduć adno».
Archibiskup Śviatasłaŭ Šaŭčuk i Siarhiej Abłamiejka
My nie mahli nie spytacca: dobra, hetaja deklaracyja daje prava na isnavańnie ŭschodnim katalickim cerkvam, u tym liku našaj, ale na jakoje isnavańnie? Bo čałaviek u turmie taksama isnuje, ale pytańnie — jak? Ale kali mova idzie pra toje, što my źjaŭlajemsia tolki carkoŭnaj supolnaściu, jakaja de-fakta jość abmiežavanaja ŭ niejkim svaim unutranym hieta i nia maje prava na raźvićcio, na evanhielizacyju, na pabudovu svaich struktur tam, dzie jość vierniki, to my z takoj damovaj nia zhodnyja. Bo kali chtości nie raźvivajecca, jon pamiraje. Tamu takaja talerantnaść da nas, taki barski dazvoł isnavać de-fakta — aznačaje isnavańnie ŭ kirunku vymirańnia. Z hetym my nie zhadžajemsia.
Taksama nas usturbavali niajasnyja terminy, pry dapamozie jakich tam havaryłasia pra kanflikt va Ŭkrainie. Asabliva, tam była adna fraza, jakoj zaachvočvalisia cerkvy — pravasłaŭnyja i katalickaja — nia brać udziełu ŭ tym kanflikcie, jaho nie padtrymlivać. Majo pytańnie było takim: «Skažycie mnie, kali cerkvy va Ŭkrainie padtrymlivali vajnu?» Nikoli. Naadvarot, my chacieli havaryć praŭdu pra hetuju vajnu, nazvać ahresara ahresaram, achviaru achviaraj. I nie dla taho, kab niekaha asudzić, ale kab spynić ahresara. Heta była naša meta. Tamu niajasnaść na hety kont źjaŭlajecca de-fakta dezinfarmacyjaj suśvietnaj supolnaści. I hetaja dezinfarmacyja absalutna nie dapamahaje spynić vajnu, ale naadvarot lehitymizuje ahresara. A nam kažuć: vy nie pratestujcie, vy źmiryciesia… Vidavočna, što my šukajem miru, ale nia chočam prymireńnia z vajnoj.
Nu i našy pravasłaŭnyja va Ŭkrainie, asabliva tyja, jakija nie pryznanyja suśvietnym pravasłaŭjem, jany ŭspryniali tekst Havanskaj deklaracyi jak padtrymku maskoŭskaj carkvy, adnaznačna. Tam była takaja fraza, maŭlaŭ, my zaklikajem pieraadoleć raskoł pravasłaŭja va Ŭkrainie na asnovie kanonaŭ pravasłaŭnaj carkvy. Śpikier Kijeŭskaha patryjarchatu va Ŭkrainie kazaŭ: «A chto z nas i kali vystupaŭ suprać kananičnaha prava Pravasłaŭnaj carkvy? My prosta patrabujem, kab hetaje prava spraviadliva prymianiałasia». Navat hetaja carkva kazała, što zhodnaja, kab papa rymski byŭ arbitram u našaj spravie… Ale tak ci inakš heta było b umiašańniem va ŭnutranyja spravy pravasłaŭnaj supolnaści.
Voś heta takija asnoŭnyja punkty našaj dyskusii nad tekstam deklaracyi, našaj krytyki i peŭnych udakładnieńniaŭ, jakija padčas hetaj krytyki my chacieli zrabić i jakich my patrabujem.
Abłamiejka: U jakoj stadyi ciapier znachodziacca adnosiny pamiž UHKC i pravasłaŭnymi cerkvami Ŭkrainy? Ci vyrašanyja asnoŭnyja supiarečnaści, na jakija Maskva raniej spasyłałasia i pra jakija, časam, i siońnia ŭspaminaje. Ja maju na ŭvazie padzieł chramaŭ, pašyreńnie vašaj jurysdykcyi na ŭschod Ukrainy i t.d.
Šaŭčuk: Ja chaču skazać, što siońnia mižkanfesijnaha procistajańnia va Ŭkrainie niama. Niama kanfliktu ani na pastyrskim, ani na instytucyjnym uzroŭni pamiž Ukrainskaj Hreka-Katalickaj Carkvoj i inšymi, pravasłaŭnymi cerkvami. Viadoma, u 1990-ja hady, kali naša carkva vychodziła z padpolla i patrabavała spraviadlivaj restytucyi — viartańnia niezakonna adabranaj kamunistami jaje majomaści, było peŭnaje napružańnie. Ale jano ŭžo adyšło ŭ minułaje. Heta ŭžo navat paćvierdziła Ŭkrainskaja Pravasłaŭnaja Carkva Maskoŭskaha patryjarchatu.
Siońnia jość peŭnaje napružańnie pamiž roznymi pravasłaŭnymi cerkvami va Ŭkrainie ŭ suviazi z vajnoj, da jakoj pa roznamu staviacca pradstaŭniki roznych pravasłaŭnych cerkvaŭ. Jość fakty pierachodu cełych parafij sa śviatarami i chramami z adnoj jurysdykcyi ŭ inšuju, i heta stvaraje peŭnaje napružańnie. Ale kali mova idzie pra dačynieńni pamiž pravasłaŭnymi i katolikami, asabliva hreka-katolikami va Ŭkrainie, dyk siońnia nijakaha procistajańnia, nijakich kanfliktaŭ niama.
Ale adnačasova niama i surjoznaha dyjalohu. Niama surjoznych kantaktaŭ — dvuchbakovych abo trochbakovych, jakija b možna było nazvać surjoznym krokam napierad u tak zvanym ekumeničnym dyjalohu i pošuku pajadnańnia našych cerkvaŭ.
Siońnia pravasłaŭny bok zacikaŭleny, pierš za ŭsio, u stvareńni adzinaje pamiesnaje pravasłaŭnaje carkvy — heta značyć, abjadnańnia samich pravasłaŭnych cerkvaŭ pamiž saboj. My nia chočam brać u hetym niejkaha ŭdziełu, bo heta ŭnutranaja sprava pravasłaŭnych. Ale dla dvuchbakovych stasunkaŭ pamiž katolikami i pravasłaŭnymi było b značna lahčej i praściej, kali b pravasłaŭny bok sapraŭdy zmoh pieraadoleć tyja razdory i padzieły, jakija isnujuć ź ich boku.
Tym nia mienš my davoli paśpiachova kantaktujem na ŭzroŭni našaj hramadzianskaj supolnaści. Va Ŭkrainie isnuje najbolšaja i najmahutniejšaja hramadzkaja arhanizacyja, jakaja nazyvajecca Ŭsieŭkrainskaja Rada cerkvaŭ i relihijnych arhanizacyj. U jaje ŭvachodziać usie pravasłaŭnyja cerkvy, usie katalickija — i Rymska- i Hreka-Katalickaja Cerkvy, pratestanckija Cerkvy, a taksama habrei i musulmanie. Letaś hetaja Rada śviatkavała 20-hodździe z dnia svajho zasnavańnia, i jana adyhrała vielmi vialikuju rolu padčas Majdanu i Revalucyi hodnaści. I jakraz tut, na hramadzianskim fundamencie, roznyja cerkvy i navat roznyja relihii ŭmiejuć vyjści za ramki svajho ŭnutry-kanfesijnaha ehaizmu ŭ imia supolnaha dabra ŭsiaho ŭkrainskaha hramadztva. Heta taja placoŭka, dzie my sustrakajemsia, kantaktujem, i dzie my majem navat mahčymaść sieści za adnym stałom, bo ŭ inšych farmatach my takoj mahčymaści nia majem. I heta placoŭka, dzie my možam padumać, jak pasłužyć dla ahulnaha dabra usich ukraincaŭ niezaležna ad kanfesii, relihii, movy abo rehijonu, dzie jany žyvuć.
Abłamiejka: Vaša błasłavienstva, ci vałodajecie vy infarmacyjaj pra stanovišča Biełaruskaj Hreka-Katalickaj Carkvy ŭ Biełarusi? Čamu, na vašu dumku, Vatykan 25 hadoŭ ihnaruje nastojlivyja prośby biełaruskich hreka-katolikaŭ pryznačyć im biskupa? Nakolki viadoma, było prynamsi dva zvaroty viernikaŭ da papy rymskaha, jakija ničym nia skončylisia. U 1992 hodzie niekalki tysiač čałaviek padpisali zvarot da papy rymskaha z prośbaj pryznačyć ajca Alaksandra Nadsana biskupam u Biełaruś, a ŭ 2011 hodzie niekalki dziasiatkaŭ viadomych biełaruskich intelektuałaŭ hreka-katalickaha vieravyznańnia, siarod jakich byli narodnyja paety, narodnyja mastaki i akademiki, źviarnulisia da pantyfika z prośbaj pierastać štučna strymlivać rost Unijackaj Carkvy i pryznačyć narešcie biskupa dla hreka-katolikaŭ u Biełarusi. I toj zvarot taksama ničym nia skončyŭsia. Chto i čamu strymlivaje raźvićcio Hreka-Katalickaj Carkvy ŭ Biełarusi? U śviecie šmat značna mienšych, čym BHKC, cerkvaŭ, jakija, tym nia mienš, majuć i svaich biskupaŭ, i navat svaich mitrapalitaŭ? Čamu, na vašu dumku, tak adbyvajecca?
Adzin z padpisnych listoŭ zvarotu biełaruskich hreka-katolikaŭ da papy rymskaha ŭ 1992 hodzie.
List papu rymskamu ad biełaruskaj hreka-katalickaj intelihiencyi 11 listapada 2011 hodu.
Šaŭčuk: Najpierš chaču skazać voś što. My adčuvajem, što Biełaruskaja Hreka-Katalickaja Carkva i naša Carkva majuć absalutna supolnyja karani. My razam vytvaryli svaju madernuju identyčnaść u Bieraści padčas Bieraściejskaha jadnańnia. Duža bahata ŭ nas ahulnych momantaŭ u historyi. Kiraŭniki našaj ahulnaj carkvy kolišniaj Litoŭska-Ruskaj dziaržavy žyli na terytoryi Biełarusi. Adzin z padmurkaŭ našaj sučasnaj identyčnaści, jaki svajoj pakutnickaj śmierciu zapiačataŭ hetaje pajadnańnie Kijeŭskaje carkvy z Apostalskim pasadam — heta naš śviaty śviaščennamučanik Jazafat Kuncevič, archibiskup Połacki, jaki zahinuŭ pakutnickaj śmierciu ŭ Viciebsku. Jon adradziŭ ruskaje manastva padčas duža cikavaj duchoŭnaj reformy Žyrovickaha klaštaru, jaki taksama znachodzicca na terytoryi Biełarusi. Tamu my nierazryŭna paviazany pamiž saboju — biełaruskija i ŭkrainskija hreka-katoliki.
Paśla razvału Savieckaha Sajuzu my intensiŭna kantaktujem i supracoŭničajem. Šmat vašych śviataroŭ vychoŭvalisia i vučylisia ŭ našych seminaryjach va Ŭkrainie. Bolš za toje, sioleta ja rychtujusia pryjechać u Biełaruś. U Miensku ŭ kastryčniku budzie adbyvacca čarhovaja sustreča prezydentaŭ kanferencyj katalickich biskupaŭ Eŭropy. Pakolki ja ŭznačalvaju Synod Ukrainskaj Hreka-Katalickaj Carkvy, ja budu brać udzieł u hetym mierapryjemstvie. Ja ŭžo kantaktavaŭ z ajcom archimandrytam Siarhiejem Hajekam, bo chaču nia tolki ŭziać udzieł ŭ pracoŭnych pasiadžeńniach, što zvyčajna prachodziać u zakrytym režymie, ale i naviedać niekatoryja miescy, jakija źjaŭlajucca duchoŭna važnymi dla našaj carkvy. Ja b chacieŭ pajechać u Viciebsk na miesca pakutnickaj śmierci śviatoha Jazafata. Chacieŭ by pabačyć ikonu Žyrovickaj Božaj Maci ŭ Žyrovickim manastyry, nia viedaju, ci heta ŭdasca… I sioleta ž my budziem śviatkavać 150-hodździe kananizacyi Jazafata Kunceviča. Tamu tyja kantakty ja b vielmi chacieŭ padtrymlivać i dalej.
Ciapier pra toje, čamu dahetul u Biełarusi niama hreka-katalickaha biskupa. Moj adkaz taki: ja nia viedaju, i ja vielmi dziŭlusia, što jaho niama. Chaču skazać, što nia tolki vašy vierniki i nia tolki vaša intelihiencyja pisali listy da Śviatoha Ajca. Taki zvarot pisali i ŭschodniekatalickija biskupy Eŭropy. Kali my niekalki hadoŭ tamu mieli svaju štohadovuju sustreču ŭ Słavaččynie, u Prešavie, my napisali taki list. Taksama i ŭ Kryžaŭcach (Charvatyja), kali była sustreča biskupaŭ, i my śviatkavali jubilej toj japarchii i jaje jadnańnie z Apostalskim pasadam… Tamu my padtrymlivajem hetaje imknieńnie hreka-katolikaŭ Biełarusi mieć svajho biskupa. Jość takaja staražytnaja maksyma, takoje praviła: «Ubi episcopos, ibi ecclesia» — dzio jość biskup, tam jość carkva. I naturalnym čynam taja hramada, jakaja maje viernikaŭ, śviataroŭ i manastva, pavinna mieć biskupa.
Darečy, padobnaja sytuacyja z našymi viernikami i śviatarami ŭ Kazachstanie. Užo doŭhi čas my patrabujem biskupa dla ŭkraincaŭ u Kazachstanie. Darečy sioleta my budziem śviatkavać čarhovy jubilej departacyi ŭkraincaŭ u Kazachstan — 70 hadoŭ. Pakul što my nia majem japiskapa i tam.
Čamu tak jość — ja nia viedaju. Ale my padtrymlivajem vašu prośbu i budziem dalej razam z vami prasić Śviatoha Ajca zaapiekavacca hreka-katalickaj hramadoj u Biełarusi. I spadziajusia, što toj čas nastanie, kali hreka-katoliki ŭ Biełarusi, ukraincy ŭ Kazachstanie atrymajuć svajho biskupa. Heta, darečy, mieła b vynikać z tekstu toj havanskaj Deklaracyi, ź jakoj my pačali z vami siońniašniuju razmovu.
Abłamiejka: Dziakuj, vaša błasłavienstva, za hutarku.
Šaŭčuk: Niachaj Haspodź Boh błasłavić usich hreka-katolikaŭ — našych bratoŭ i siostraŭ u Biełarusi.
