Nam daŭno treba pierastać razhladać historyju Biełarusi, a taksama našych histaryčnych dziejačoŭ, praź niejkija vuzkija etna-nacyjanalistyčnyja ramki.
Pahatoŭ, hetyja ramki čaściej za ŭsio naviazvajucca nam nacyjanalistyčnaj histaryjahrafijaj susiednich narodaŭ, jakija mienš za biełarusaŭ paciarpieli ad rusifikacyi i denacyjanalizacyi. Ramki hetyja, kaniečnie ž, skiravanyja na prynižeńnie biełarusaŭ i ichnaj roli ŭ historyi.
Tak, atrymlivajecca, što Eduard Vajniłovič, naščadak karennaj navahradzkaj šlachty, nie biełarus, bo biełarusam siabie nie nazyvaŭ (nazyvaŭ litvinam i palakam) i nia byŭ sacyjalistam. Toje ž samaje z uvohule amal usioj biełaruskaj šlachtaj i amal usimi znakamitami ŭradžencami Biełarusi da siaredziny XIX stahodździa. Vialikija litoŭskija kniazi — letuvisy, bo taksama biełarusami siabie nie nazyvali (za dužkami zastajecca takaja «drobiaź», što ŭ časy VKŁ takoha paniaćcia, jak nacyjanalnaść, nie było ŭvohule).
Pry hetym, praŭda, Francišak Skaryna, jaki siabie biełarusam nie nazyvaŭ, u nas usio-tki biełarus. Jak i Alaksandar Łukašenka, jaki nie razmaŭlaje na biełaruskaj movie, nazyvaje siabie «rasiejcam z znakam jakaści» i dvaccać hadoŭ pravodzić palityku rusifikacyi.
Va ŭsim hetym jość niejkaja supiarečnaść.
Nasamreč,
dzialić miascovych ludziej, abjadnanych supolnymi karaniami, na biełarusaŭ i niebiełarusaŭ — heta biesperspektyŭny šlach.
Biełaruś — heta terytoryja. Biełarus — heta aŭtachtonny žychar hetaj terytoryi, niezaležna ad relihii i ad samavyznačeńnia.
Słova «palak» 100 i 200 hadoŭ tamu było nia tym ža, što ciapier. Jano mahło abaznačać luboha słavianina-katalika ci ŭvohule luboha čałavieka z abšaraŭ Rečy Paspalitaj. Prykładna jak u XX stahodździ luboha čałavieka z SSSR za miažoj nazyvali «rasiejcam». I biełaruskaja katalickaja šlachta pačatku XX stahodździa taksama siabie ličyła «ŭ šyrokim sensie» palakami, a «ŭ vuzkim sensie słova» — litvinami, spadkajemcami Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
U vypadku z Vajniłovičam jahonaja prynaležnaść da Biełarusi — heta reč absalutna apryjornaja i vidavočnaja.
Čałaviek, jaki naradziŭsia ŭ Biełarusi, žyŭ i pracavaŭ u Biełarusi i čyje ŭsie prodki žyli ŭ Biełarusi, a nie pryjechali siudy, skažam, z Polščy — heta biełarus.
Bolš za toje, Vajniłovič mieŭ vialikuju sympatyju da biełaruskaści i ŭ jaje vuzkaetničnym sensie, navat materyjalna padtrymlivaŭ biełaruskija kulturnickija inicyjatyvy, z sympatyjaj staviŭsia da Biełaruskaj Narodnaj Respubliki i byvaŭ na pasiedžańniach Rady BNR. Razychodžańni Vajniłoviča ź biełaruskim rucham pieradusim byli ŭ palityčnaj halinie: biełaruski ruch byŭ zbolšaha lavacki-sacyjalistyčny, varoža nastrojeny da lubych bujnych ziemleŭłaśnikaŭ jak Vajniłovič.
Niebiełarus — heta zamiežnik. Heta čałaviek, jaki siabie ŭ pieršuju čarhu identyfikuje, skažam, z Varšavaj i Krakavym, a nie ź Mienskam i Harodniaj. Vajniłovič — nie zamiežnik, a, značycca, u sučasnym sensie słova biełarus.
Edvard Vajniłovič, Uładzisłaŭ Syrakomla, Adam Mickievič i Vincent Dunin-Marcinkievič — heta adnaznačna tutejšyja ludzi, a značycca my nia majem nahody nia ličyć ich biełarusami.
Zrešty, i Mark Šahał, Chaim Sucin ci dynastyja rabinaŭ Sałaviejčykaŭ — taksama biełarusy. Biełarusy habrejskaha pachodžańnia, biełaruskija habrei ci jak chočacie, ale — biełarusy. Ludzi, čyje prodki niekalki stahodździaŭ žyli ŭ Biełarusi — nu chto jany, jak nie tutejšyja, jak nie biełarusy?
Prosta toje, što ŭsie hetyja ludzi — taksama biełarusy, nakładaje na nas, sučasnych biełarusaŭ, abaviazak dahladać, vyvučać i ichnuju kulturnuju spadčynu taksama.
Kultura biełaruskich palakaŭ-litvinaŭ, biełaruskich habrejaŭ-litvakoŭ, biełaruskich tataraŭ — heta ŭsio našaja, biełaruskaja, spadčyna, jakaja pavinna być častkaj našaj identyčnaści, našaha kulturnaha kodu.
My pavinny vyvučać jaje i zachoŭvać jaje jak svaju rodnuju. Što my robim vielmi drenna.
I tamu pytańnie, jakoje zadaje Kastuś Šytal, jość pa formie niekarektnaje, a pa sutnaści — rytaryčnaje. My, biassprečna, pavinny šanavać usich našych ziemlakoŭ, chto rabiŭ tut dabro i chto prasłaviŭ Biełaruś u śviecie. My ŭžo majem vulicy imia Ŭładzisłava Syrakomli i Adama Mickieviča, tamu precedent stvareńnia tapanimičnaj adzinki ŭ honar šlachcica-litvina budzie nia pieršym.
U Miensku patrebnaja płošča Vajniłoviča i pomnik hetamu čałavieku.
Viadoma, dziela hetaha nia treba pierajmianoŭvać vulicy, jakija majuć ci mieli staražytnyja (darevalucyjnyja ci asabliva siaredniaviečnyja) nazvy. Nakolki mahu razumieć, u vypadku z prapanavanaj płoščaj Vajniłoviča takoj sytuacyi niama, tamu nadać hetuju nazvu — varta.
Źviartajciesia ŭ Mienski haradzki vykankam z prośbami zrabić heta — zvarot možna nakiravać tut: http://minsk.gov.by/ru/feedback/10/.
