Heta moj dzied, Vasil Michałoŭski (1896—1959), jaki ŭ 1930 h. byŭ «raskułačany» i vysłany ź siamjoju ŭ Piermski kraj.
Dziadula, akramia sialanskaj pracy, moh dobra stalaryć i choraša vyrablaŭ meblu. Peŭna, siadzić jon na krajčyku kresła, kab dobra było vidać pryhožuju reč, stvoranuju ŭłasnymi rukami. Na dvary 1947 hod — prajšło 17 samych ciažkich hadoŭ jaho žyćcia, napieradzie — samotnaje, ale ŭsio roŭna radasnaje viartańnie na radzimu.
Na žal, viartacca paščaściła tolki jamu adnamu: nie stryvaŭšy niahod vysyłki, nazaŭsiody zastałasia lažać u kamianistaj uralskaj ziamli kala čyhunačnaj stancyi sa śmiešnaj nazvaj Pałavinka žonka Alena.
Dzieci ž, skončyŭšy siaredniuju škołu, raźlacielisia ŭ roznyja baki, kab vučycca dalej. Dziedu Vasilu zastalisia tolki ŭspaminy i pytańni, jakija amal kožnuju noč nie davali spać: čamu mienavita jaho siamju z rodnaha zaścienka Smolhava, vykinuŭšy z chaty i adabraŭšy ŭsiu majomaść, ułada zakinuła ažno na Urał? Ci jość u hetym jaho asabistaja vina?
Na žal, jon nie dačakaŭ momantu, kali dziaržava (praz 62 hady!), 16 sakavika 1992 hoda, paćvierdziła, što ŭ 1930 hodzie zrabiła dzieda Vasila (u toj čas jamu było 34 hady), jaho žonku Alenu (32 hady), a taksama ichnich dziaciej: Uładzimiera (9 hadoŭ), Zinaidu (6 hadoŭ) i Alimpijadu (2 hoda) — bieź viny vinavatymi, pakaranymi ŭ adsutnaści złačynstva.
Z samaha dziacinstva ja taksama adčuvała siabie represavanaj, bo ŭ mianie adabrali mahčymaść vandrovak na vakacyjach u «svaju» viosku, jakuju mieła bolšaść maich siabroŭ, adabrali asałodu adčuvać na svajoj hałavie piaščotny dotyk babulinych ruk, słuchać cikavyja apoviady dzieda i babuli pra minułaje na movie, jakaja pavinna była stać dla mianie rodnaj.
Babulu ja naohuł nikoli nie bačyła — jana nie dažyła da majho źjaŭleńnia na śviet.
Michałoŭskija ŭ 1929 hodzie…
Uvieś čas mnie chaciełasia daviedacca: za što byli vysłanyja maje prodki? Słuchała redkija zhadki pra toje svajho baćki, raskazy dźviuch svaich ciotačak.
Jany tłumačyli mnie, što vysyłka siamji adbyłasia z pryčyny admovy dzieda Vasila ŭstupić u kałhas. Byccam by dzied navat adchiliŭ prapanovu ŭznačalić jaho — takim było siamiejnaje padańnie.
U pošukach adkazaŭ na svaje pytańni ja apynułasia ŭ Dziaržaŭnym archivie Minskaj vobłaści (DAMV). Tam ja znajšła i dakładnuju datu vysyłki — 11 sakavika 1930 h.
Z momantu pieršaha naviedvańnia archiva prajšło ŭžo niekalki hod, ale tema mianie «nie adpuskaje». Kali raniej uražvali drobnyja detali, to ciapier chočacca zrazumieć ahulnyja zakanamiernaści mierapryjemstva, nazvanaha «raskułačvańniem».
U maštabach tahačasnaj dziaržavy raptoŭnaja pierarobka sielskaj haspadarki ź indyvidualnaj na kalektyŭnuju (pakiniem nadalej razvahi pra ekanamičnuju metazhodnaść mierapryjemstva), jakaja patrabavała pieradusim pastupovaj łomki psichałohii sielanina — heta pierarobka ździajśniałasia biez papiaredniaj padrychtoŭki, litaralna ciaham niekalkich tydniaŭ, užo zvykłymi dla balšavikoŭ mietadami: niazhodnych prymusić — vysłać — rasstralać. «Całkam sakretnaja» pastanova Palitbiuro CK VKP(b) ad 30 studzienia 1930 h. «O mieroprijatijach po likvidacii kułackich choziajstv v rajonach spłošnoj kollektivizacii» stałasia pieršym kamieniem, jaki, paskorany «entuzijazmam» niekatorych vykanaŭcaŭ na miescach, abrynuŭ na siemji zamožnych sialan — tak zvanych «kułakoŭ» — łavinu represijaŭ.
Pakolki rasšyfroŭki, t.b. jurydyčnaha termina «kułak» nie isnavała, u kožnaj miascovaści krytery byli svaje. Na Słuččynie «kułackaj» ličyłasia haspadarka, u jakoj było bolš za 6 dziesiacin ziamli. Pry hetym možna zhadać, što ŭ 1910 hodzie, kali smolhaŭskim «adviečnym čynšavikam» (taksama, jak i sialanam u 1861 hodzie) «kryvažerac»-car narešcie dazvoliŭ vykupić ichnija ziamielnyja nadzieły, jakimi jany karystalisia spradvieku, pamier hetych nadziełaŭ vahaŭsia pamiž 11 i 25 dziesiacinami (hiektarami). U śpisie ziemleŭładalnikaŭ 1911—1914 hh. byli asoby smolhaŭcaŭ, jakija mieli i bolš bujnyja ziemleŭładańni, ale heta ŭžo była kuplonaja imi ziamla. Pakolki ŭ 1917 hodzie znakamitym «Dekretam ab ziamli» pryvatnaja ŭłasnaść na ziamlu była skasavanaja, hetyja abšary ŭ momant stalisia ničyimi.
Kolki ž ziamli było ŭ majho dzieda, proźvišča jakoha ŭva ŭsich śpisach smolhaŭcaŭ, jakija tyčacca pazbaŭleńnia vybarčych pravoŭ ci raskułačvańnia, staić numaram pieršym? Dzied viarnuŭsia dadomu ź Pieršaj suśvietnaj u 1918 hodzie. A hod tamu, u 1917-m, u pierapisnym błanku Sielskahaspadarčaha pierapisu 1917 hoda zafiksavana, što ŭ chacie zastavalisia jahonaja maci i małodšaja siastra, i ziamli ŭ ich naohuł nie było, a była tolki chatniaja žyvioła i aharod. To bok u 1930 hodzie dzied moh mieć tolki tuju ziamlu, jakuju atrymaŭ u karystańnie ad savieckaj ułady. U dakumientach Lubanskaha rajvykankama ja hetaj ličby tak i nie znajšła, jaje možna vyznačyć tolki ŭskosna, razhladajučy pratakoły pasiadžeńniaŭ prezidyuma i frakcyi Lubanskaha rajvykankama ab kanfiskacyi majomaści kułackich haspadarak. U dźviuch z henych pratakołaŭ majomaść kožnaha kułaka pieraličana padrabiazna, pry hetym u kožnaj z haspadarak miełasia ad troch da dziesiaci dziesiacin pachaci. Darečy, z hetych pieralikaŭ vynikaje, što zusim nie płošča voryva była kryteram «kułackaści», a ŭžyvańnie ŭ haspadarcy najomnaj pracy i staŭleńnie haspadara da «pravadzimych mierapryjemstv».
U 1930-m hodzie ŭ skład Lubanskaha rajona ŭvachodzili dziesiać sielsavietaŭ: Juškaŭski (da jakoha naležaŭ Smolhaŭ), Asaviecki, Mała-Haradziačycki, Nižynski, Račeński, Redkaŭski, Słabodski, Talski, Turokski i Jamienski.
Standartnaja pracedura raskułačvańnia była prynamsi takaja: spačatku sielsaviet (viadoma ž, paśla «reaktyŭnaha šturšku» źvierchu) nakiroŭvaŭ u rajvykankam «chadajnictva ab raskułačvańni» (ustupnaja častka ŭsich chadajnictvaŭ napisana adnolkavymi frazami — pa adzinym ŭzory) ź pieraličeńniem proźviščaŭ kułakoŭ. Nastupnym dniom RVK na pasiadžeńni razhladaŭ i zadavolvaŭ hetaje chadajnictva. Takim čynam imitavałasia, što mierapryjemstva pravodzicca pa inicyjatyvie źnizu (božački, kolki ž razoŭ za svajo žyćcio ja bačyła hetkuju ž imitacyju!). Ź dziesiaci majučych być chadajnictvaŭ mnoju znojdziena vosiem, niama ich tolki pa Słabodskim i Redkaŭskim sielskich savietach.
Mierapryjemstva pad nazvaj «raskułačvańnie» składałasia z dvuch punktaŭ: pieršy — kanfiskacyja ŭsioj majomaści — ad chaty da posudu, druhi — vysialeńnie za miežy BSSR.
U chadajnictvach Juškaŭskaha, Asavieckaha i Jamienskaha sielsavietaŭ jość tolki pieršy punkt, a ŭ chadajnictvach astatnich piaci sielsavietaŭ jość i druhi punkt — prośba ab vysialeńni kułakoŭ za miežy BSSR.
Zdajecca, što moža być cikavaha ŭ reakcyi RVK na chadajnictvy sielsavietaŭ? Cikavaje toje, što na roznyja prośby (tolki kanfiskacyja ci kanfiskacyja i vysialeńnie za miežy BSSR) RVK adkazvaje adnolkava: chadajnictva ab kanfiskacyi zadavolić. Pra vysialeńnie za miežy BSSR — u vykankamaŭskich pratakołach niama nivodinaha słoŭca. Peŭna, što vysialać — heta była sprava zusim inšaj, vyšejšaj ustanovy, u bok jakoj RVK nie advažyŭsia navat dychnuć. Ale ŭsio ž jość u vykankamaŭskaj tečcy adziny dakumient, jaki tyčycca niepasredna vysialeńnia: čarnavik pratakoła (biez numara) pasiadžeńnia prezidyuma i frakcyi RVK ad 5 sakavika 1930 h., pryśviečanaha niepasredna arhanizacyi vysialeńnia kułakoŭ. Pasiadžeńnie pačałosia z razhladu śpisaŭ na vysialeńnie, ale sami śpisy da dakumienta nie prykładzienyja (miarkuju, što jany byli sakretnymi, jak i «całkam sakretnaja» pastanova CK VKP(b) ad 30 studzienia 1930 h. «O mieroprijatijach po likvidacii kułackich choziajstv…»). Lubanski RVK čamuści vyrašyŭ dadać u hetyja śpisy jašče 13 čałaviek ź Jamienskaha, Redkaŭskaha i Račeńskaha sielsavietaŭ. Nie, nie dadać, a «prasić akruhovuju trojku ŭklučyć (ich) u śpisy na vysialeńnie pa 2-j katehoryi». Voś i znajšłasia taja ŭstanova, jakoj tak bajaŭsia RVK… Lubanski rajon administratyŭna ŭvachodziŭ u skład Babrujskaj akruhi. Babrujskaja «trojka» — pa-za sudovaja instancyja kryminalnaha pieraśledu — u składzie: kiraŭnika akruhovaha ADPU, sakratara akruhovaha kamiteta partyi i prakurora — i vyrašała losy lubanskich sialan. Nahadaju, što ŭsie jany vysialalisia ŭ administratyŭnym paradku, to bok kryminalnaj viny za imi nie było.
Inšyja zhadki pra vysialeńnie i vysielenych asob možna znajści ŭ śpisach kanfiskavanaj kułackaj majomaści i vykarystańni budynkaŭ kułakoŭ, vysielenych za miežy BSSR, śpisańni zapazyčanaści vysłanych pa padatkach i strachavych vypłatach. Tam ža znachodzim i jašče adnu datu: druhoje mierapryjemstva pa vysialeńni kułakoŭ adbyłosia 28 krasavika 1930 h.
Vierniemsia da dzieda Vasila. Pa-pieršaje, adznačym: da honaru Juškaŭskaha sielsavieta — apošni nie chadajničaŭ pierad RVK ab jaho vysialeńni. Miarkuju, što, pakolki pastanova ab raskułačvańni ŭtrymlivała dakładnuju ličbu prapanavanych da vysialeńnia z BSSR, na Lubanski rajon była «spuščana» taksama dakładnaja ličba, dla dasiahnieńnia jakoj «achviary» pavinny byli vyłučacca z kožnaha sielsavieta. A dzied u śpisach byŭ pieršym numaram — chutčej za ŭsio, jon apynuŭsia siarod vysielenych «aŭtamatam».
Pa-druhoje, vyšejzhadanaja pastanova praduhledžvała i zabaronu prymać u kałhas kułakoŭ. Voś i raźviančańnie siamiejnaha padańnia…
Urešcie va ŭładaŭ atrymałasia absurdnaje mierapryjemstva pa źniščeńni najlepšaj, paśpiachovaj, pracavitaj i pracazdolnaj častki sialan, jakaja zabiaśpiečvała patreby dziaržavy ŭ chlebie, što adhuknułasia hoładam u dziaržavie ŭ 1932—1933 hh.
Zdavałasia b, paśla takoj «tatalnaj začystki» ŭsie astatnija pavinny byli nieadkładna zapisacca ŭ kałhas. Ale, pa infarmacyi z sajta «Lubanščyna», paśla praviadzieńnia «mierapryjemstvaŭ» zastrašany narod nie nadta pabieh zapisvacca ŭ kałhasy: u sakaviku 1930 h. na pasiadžeńni Račenskaj partyjnaj jačejki pa padviadzieńni vynikaŭ kalektyvizacyi byli adznačany nizkija tempy raboty. Pa Juškavickim sielskim saviecie z 668 sialanskich haspadarak u kałhasy ŭstupili 208, pa Račenskim z 1100 — 362.
Jak ža adbyvałasia vysialeńnie?
Źvierniemsia znoŭ da zhadanaha pratakołu biez numara ad 5 sakavika 1930 hoda, napisanaha (nie drukavanaha, jak inšyja) z nahody «zaćvierdžańnia śpisaŭ na vysialeńnie kułackich haspadarak» (čamu haspadarak, vysialali ž ludziej?). Asoba, jakaja pisała hety pratakoł, była mocna ŭzbudžana, vielmi niervavałasia i śpiašałasia: zašmat pamyłak i zakreślivańniaŭ, ruskaja i biełaruskaja mova pierabłytanyja, niekatoryja słovy niemahčyma pračytać, niekatoryja stajać nie ŭ tym skłonie. Adčuvańnie takoje, što čałaviek razumieŭ, što ładzicca brudnaja sprava, złačynstva suprać niavinnych ludziej.
«Abjavić vysialajemym kułakam za try dni da vysialeńnia…»
Heta chłuśnia: dzied Vasil u dzień vysialeńnia z ranicy pajechaŭ dapamahać ładzić chatu ŭ susiedniuju viosku — tam i byŭ zatrymany i dastaŭleny na čyhunačnuju stancyju va Ureččy, dzie sustreŭsia z žonkaj i dziećmi. Miarkujučy pa hetym, jon nie atrymlivaŭ nijakaha aficyjnaha papiaredžańnia.
«Uvidu addalenaści M.Haradziačyckaha i Nižynskaha (majucca na ŭvazie sielsaviety) zrabić adpačynak na 2 (ličba mnoha razoŭ pierakreślena j znoŭku padmalavana) 1 časa u m.Lubani…»
Bačna, što siabry Lubanskaha rajvykankama nadta bajalisia, kab ich nie zapadozryli ŭ spačuvańni vysłanym. Ale ž koniam patrebien adpačynak, vada i ježa, koni ž — pa-za palitykaj. Ad Nižyna da Urečča praź Lubań — bolš za 50 km, treba rabić prypynak. Ad Smolhava da Urečča — prykładna 25 km, daroha naprastki, u Lubań možna nie zajazdžać.
«Prapanavać t.Łazievulkinu [? nierazb.] z… 11/3 nočju zabiaśpiečyć kareł [karauł?] na …punkcie, t.Stockamu k hetamu času atajmić narodam…»
Hledziačy na hetuju datu, možna ŭjavić, što ciahnik na čyhunačnaj stancyi pavinien byŭ čakać vysialencaŭ 12 sakavika. Značycca, vykidvańnie ludziej z ułasnych damoŭ pačałosia ranicaj 11 sakavika, adnačasova va ŭsich nasielenych punktach Lubanskaha rajona. Cikava, kolki času davali siemjam, kab sabracca? Maje raspaviadali, što źbiralisia litaralna chviliny, pajechali, u čym byli. Ujaŭlaju sabie hety ranišni adčajny lamant žanok i płač dzietak, jaki hučaŭ 11 sakavika nad lubanskimi vioskami…
Čamuści zdajecca, što było cudoŭnaje viasnovaje soniečnaje nadvorje, ciŭkali sahretyja pieršym soniejkam ptušački, ale ž na heta nichto nie zvažaŭ… Ciahnulisia sani pa druzłym sakavickim śniezie, naŭrad ci šparčej za chutkaść piešaha čałavieka. Zatumanienymi ad śloz pozirkami raźvitvalisia vysialency z rodnymi abšarami: adčuvali, što nie ŭsim daviadziecca viarnucca na radzimu. Dajechali da Urečča tolki nadviačorkam. Dzie bavili chałodnuju noč? Što ŭjaŭlaŭ saboju hety «punkt», ci byŭ chacia jaki dach nad hałavoj? A mo ahłušanyja niečakanaj biadoj sialanie, prytuliŭšy da siabie dziaciej, dryželi ad načnoha marozu na płoščy na padvodach, pad pozirkami spačuvańnia sahnanych siudy dziela «atajmleńnia» ludziej?
Mnoju ŭžo pryhadvałasia, što pa papiarednim pratakole, ad 9 lutaha, u śpisie raskułačanych pa Juškaŭskim sielsaviecie było dziesiać smolhaŭskich siemjaŭ. Sasłanyja ž byli tolki dźvie siamji: maje Michałoŭskija dy Tarasievičy. Astatnija siemji «pajšli pa treciaj katehoryi» — u ich adabrali majomaść i vyhnali sa svaich chat (pierasialili ŭ biadniejšyja).
Niahledziačy na toje, što ŭ byłym zaścienku Smolhava źmianilisia ŭžo try pakaleńni, ad siońniašnich žycharoŭ možna jašče pačuć zhadki pra toje, jak «kułačyli».
Voś apoviad žychara Smolhava Łachanskaha pra raskułačvańnie jaho pradzieda Tarasieviča: «Jak pryjšli jaho raskułačvać, dyk jon zasłabnuŭ, na piačy lažaŭ, dyk hetyja Vusik, dy Sobal, dy Bondar za jaho — dy ŭziali paŭkoš, dy vynieśli, pad płot pastavili, paŭkoš nakłali sałomy i jaho vynieśli, chatu zamknuli i pajšli. Dyk jaho zabraŭ syn tudy, dzie my žyli, dyk jon tydzień pražyŭ dyj pamior».
Z majoj razmovy z synam pieršaha staršyni smolhaŭskaha kałhasa Vusam M.I.: «…spačatku žyli ŭ svajoj chacie, potym pierajechali ŭ Vialiki Smolhaŭ — tam šmat dobrych chat stajali pustyja…»
Były žychar Smolhava Łapkoŭski N.I raspaviadaje, što vyhnanyja kułaki, prachodziačy kala svajoj byłoj chaty, bačyli, jak dzieci novych haspadaroŭ, uskočyŭšy na padvakońniki, staranna pakazvajuć im praz škło svaje hołyja dupki.
U dakumientach rajvykankama niama ni adzinaha słova ab mierapryjemstvach pa ŭładkavańni tych siamiej, losie tych, kaho vysialali ŭ miežach sielsavieta, «pa treciaj katehoryi». Siemji vykidvali na vulicu, adabraŭšy litaralna ŭsio, i ichni dalejšy los nikoha nie cikaviŭ. Praŭda, sustrakajucca adzinkavyja vypadki razhladu spraŭ ab viartańni majomaści. Naprykład: pry vysialeńni syna za miežy BSSR zastałasia maci, jakaja prasiła viarnuć častku majomaści. Admova — chaj žyvie z druhim, nieraskułačanym synam. Ci z takoj ža prośbaj źviartałasia žonka, jakaja nie pajechała za mužam u ssyłku. Admova — jana ž z mužam raźviałasia, kab paźbiehnuć raskułačvańnia, dyk ciapier raskułačanaj nie ličycca. Jość vypadak stanoŭčaha adkazu na prośbu jašče adnoj kabiety, jakaja zastałasia z dvuma małymi — joj viarnuli karovu.
Siarod dakumientaŭ RVK mnie niečakana sustrelisia try niaŭručanyja pozvy, try samotnyja pažaŭciełyja papiarovyja arkušyki, dbajna padšytyja ŭ tečcy pa pryzyvie ŭ vojska chłopcaŭ 1908 hoda naradžeńnia. Adras i proźvišča na adnym ź ich zdajucca znajomymi: «d.Smolhov Juškovskoho s/s, Tarasieviču Stiefanu Hrihoŕjeviču». Na kožnaj z troch žoŭtych papierak — karotki vyrak: «vysłany»…
Tak, maje ciotački ŭspaminali, što jechali na Urał jany ŭ adnym vahonie sa smolhaŭskimi Tarasievičami, ale nie ŭdakładniali, mienavita ź jakimi (u Smolhavie było raskułačana šeść siemjaŭ Tarasievičaŭ).
U adsutnaści dastupnych zvyčajnamu daśledčyku dakumientaŭ (razmova idzie pra śpisy na vysialeńnie pa druhoj katehoryi, jakija zaćvierdziła «akruhovaja trojka» — darečy, dzie jany zaraz zachoŭvajucca?) hetaja papierka źjaŭlajecca, pa sutnaści, adzinym dakumientam, jaki paćviardžaje vysyłku siamji mienavita Ryhora Palikarpaviča Tarasieviča 1872 h.n., jaki razam z synam Ściapanam 1908 h.n. i žonkaj Maryjaju ŭniesieny ŭ śpis asob, pazbaŭlenych vybarčych pravoŭ, jak «kułackaja haspadarka, užyvajučaja najom pracy». Heta važna, pakolki ŭ knizie «Pamiać» Lubanskaha rajona pamyłkova adznačana, što razam z maim dziedam raskułačana i vysłana była siamja Andreja Varłamaviča Tarasieviča, aryštavanaha 27 sakavika i asudžanaha 15 krasavika 1930 h. pa «palityčnym» artykule 72 KK BSSR. Tak, jon byŭ vysłany, ale ŭ druhi čas, u druhoje miesca, adzin, bieź siamji, jakaja da 1961 h. žyła ŭ Smolhavie. Darečy, na momant aryštu jon byŭ kałhaśnikam.
Vierniemsia znoŭ da dakumientaŭ Lubanskaha vykankama z metaj adkazać na pytańnie: ci moh dzied Vasil ustupić u kałhas i ŭznačalić jaho? Dumaju, što čutak na pustym miescy nie byvaje: mahčyma, što ŭ pieršyja dni «pravadzimych mierapryjemstvaŭ», kali ich arhanizatary jašče sami nie ŭciamili ŭsich praviłaŭ hulni, takaja prapanova była jamu zroblena. Pra heta ŭskosna śviedčyć list Juškaŭskaha sielsavieta Lubanskamu vykankamu ad 8 lutaha 1930 hoda ab pryniaćci ŭ kałhas zamožnika Ivana Ściapanava Zabrockaha, ź jakoha bačna, što ŭ kałhas jaho spačatku pryniali, a potym paprasili dazvołu na heta ŭ rajvykankamie.
Ale tyja, chto siadzieŭ na viaršyni ŭłady, pamyłak nie rabili. Z adnaho boku, pryznanych kułakami zabaraniałasia prymać u kałhasy i inšyja kaapieratyvy. Z druhoha boku, pravodziłasia palityka poŭnaha ich vyniščeńnia: pazbaŭleńnie prava arendy ziamli, abkładańnie nieabhruntavana vialikim indyvidualnym padatkam. Tych, u kaho atrymlivałasia jaho spłacić, abkładali jašče bolšym, tych, chto nie zdoleŭ poŭnaściu spłacić — sudzili za niaspłatu padatkaŭ, vyrak — nakiravańnie ŭ tyja ž PPŁ. Za nieaściarožna skazanaje słova prypisvali palityčny artykuł — antysavieckaja ahitacyja — na razhlad trojki — VMP ci PPŁ.
Jašče raz hladžu na śpis represavanych u 30-ja hady smolhaŭcaŭ: 27 čałaviek, ź ich rasstralanych — try čałavieki, asudžanych na 10 hadoŭ — što było tojesna rasstrełu — try čałavieki.
Uva ŭsich vykankamaŭskich «čornych» śpisach proźvišča Vasila Michałoŭskaha stajała pobač z proźviščam jahonaha švahra, Mikadzima Tamkoviča. Apošniamu niejkim čynam udałosia ŭ 1930-m paźbiehnuć vysialeńnia pa druhoj katehoryi (padobna na toje, što ŭ apošni momant jaho proźvišča ŭ śpisie było zamieniena proźviščam Ryhora Tarasieviča), ale za im usio roŭna pryjšli ŭ 1933-m (aryšt, vyrak: 5 hadoŭ PPŁ), u druhi raz — u 1937-m (aryšt, vyrak: 10 hadoŭ PPŁ). Z apošniaha łahiera jon nie viarnuŭsia.
Padobny los napatkaŭ i stryječnaha dziadźku dzieda Vasila, Stefana Jakaŭleva Michałoŭskaha, usia vina jakoha była ŭ tym, što jon byŭ samym zamožnym haspadarom zaścienku Biarezinka: aryšt u śniežni 1929 h. (try hady vysyłki), aryšt u vieraśni 1937 h. (najvyšejšaja miera pakarańnia). Kali b dzied Vasil paźbiehnuŭ ssyłki, jaho, biezumoŭna, čakaŭ by padobny los.
Voś ja i adkazała sabie na pytańnie ab ustupleńni dzieda Vasila ŭ kałhas: heta było niemahčyma — navat pry jaho žadańni. Jak heta ni dziŭna, ale atrymlivajecca, što treba padziakavać tamu, chto terminova vyrašyŭ dadać proźvišča dzieda Vasila ŭ śpis vysialanych za miežy BSSR: tym samym jon zachavaŭ dziedu (a, mahčyma, i jaho synu — majmu baćku) žyćcio.
Vierniemsia da pastanovy Palitbiuro CK VKP(b) ad 30 studzienia 1930 h. Tam majecca płanavanaja kolkaść vysialanych za miežy BSSR pa 2 katehoryi — 6—7 tysiač siamiej. Na pačatak 1930 h. terytoryja BSSR była padzielena na 111 rajonaŭ. Vyličym siaredniuju płanavanuju ličbu pa rajonie z raźliku ahulnaj kolkaści pa BSSR 7 tysiač siemjaŭ: 7000: 111 = 63.
I paraŭnajem z prybliznaj ličbaj vysielenych u sakaviku-krasaviku 1930 h. ź Lubanskaha rajona «kułakoŭ», proźviščy jakich (viadoma ž, nie ŭsie) znojdzieny mnoju ŭ dakumientach Lubanskaha RVK:
Usiaho raskułačana — 187 siamiej.
Ź ich raskułačana i vysłana za miežy BSSR — 105.
Jak bačym, płan byŭ pieravykanany.
U sakaviku 1992 h. namahańniami majoj ciotki Ziny — adnoj ź siamji sasłanych Michałoŭskich — byli atrymany piać daviedak z UUS Minabłvykankama ab reabilitacyi ŭsich čalcoŭ siamji i navat niejkaja nievialikaja suma hrošaj. U daviedcy dzieda jość cikavy abzac, z katoraha vynikaje, što niedzie ŭ nietrach archivaŭ MUS majecca piersanalnaja sprava ab vysialeńni dziedavaj siamji:
Ci rada ja, što siamja majho dzieda reabilitavanaja? Biezumoŭna, tak! Ale, kali ja hartaju ŭ archivie dakumienty pra raskułačvańnie, to čuju hałasy sotniaŭ i tysiač hramadzian Biełarusi, jakim dziaržava nizavošta złamała los, pazbaviła majomaści i navat adniała žyćci. Nie da pomsty zaklikajuć jany, ale i cichieńkaja razdača daviedak ab reabilitacyi nie hodna ich pamiaci. Jany žadajuć być nazvanymi pajmienna i pačuć ad pradstaŭnikoŭ dziaržaŭnaj ułady publičnaje pryznańnie ŭ hetym hvałcie, prabačeńnie i pakajańnie. Heta, najpierš za ŭsio, patrebna novamu pakaleńniu — kab takoje nikoli bolš nie paŭtaryłasia.
