Kryścina Vituška, Radyjo Svaboda
Jakaja jana - biełaruskaja škoła? Jakoj my chočam jaje bačyć? Što my zrabili, kab jana była inšaj? Nadyjšoŭ čas spytać u adukacyi, čamu jana takaja, jak jość. I što zrabili my, kab jana stała inšaj? Radyjo Svaboda parazmaŭlała z ekspertkaj pa raźvićci biznesu i maci himnazista Kryścinaj Vituškaj.
Jak vy dumajecie, što atrymlivajuć baćki budučaha vučnia paśla pieršaha vizytu da dyrektara?
- Infarmacyju pra metodyki vykładańnia?
- Adras sajta škoły?
- Statut škoły z Kodeksam ab adukacyi?
Nie!
Baćki vychodziać z kabineta z numaram raźlikovaha rachunku, na jaki prapanujecca dobraachvotna pieraličyć pieršuju sumu. Pieršuju z šerahu.
Biełarusy dla dziaciej hatovyja na ŭsio. My kuplajem piasok u piasočnicy, majstrujem stendy, drukujem plany, mianiajem lampački, vokny, lusterki, nabyvajem survetki, pitnuju vadu i party, robim ramonty.
A potym centralnyja kanały TV paviedamlajuć, što padrychtoŭka ŭstanoŭ adukacyi da navučalnaha hodu prajšła za biudžetnyja hrošy. Što nabyli za ich? Samaje nieabchodnaje: naprykład, partrety prezydenta. Napiaredadni 1 vieraśnia vysokaja kamisija aceńvaje, jak dyrektar z much kuličyki źlapiŭ — pry adsutnaści finansavańnia navioŭ marafiet i zrabiŭ landšaftny dyzajn terytoryi.
Materyjalnaje zabieśpiačeńnie škoły — heta kłopat baćkoŭ, šefaŭ i sponsaraŭ, jakich administracyja škoły pavinna znajści i matyvavać. Kali matyvacyja nie spracoŭvaje — nastaŭniki sami farbujuć padłohu, a ŭ prybiralniach niama myła i papiery.
Za što my płacim
Dapuścim, my askiety i patrabujem ad škoły tolki pieradačy viedaŭ. Tady nas čakajuć niekalki siurpryzaŭ.
I pracedura admovy ad hetaha tavaru (pasłuhi?) nie praduhledžanaja. Navat kali vy ich nabyli, spampavali ŭ elektronnym vyhladzie, razdrukavali samastojna abo prosta nia chočacie brać — nia važna.
Apłaciŭšy poŭny kamplekt, vy možacie jaho nie atrymać. Niekatorych padručnikaŭ pa-biełarusku tak i nie raspracavali. Knih časam nie chapaje na ŭsiu klasu, jany mohuć dastacca ŭ nieprydatnym dla vykarystańnia vyhladzie (parvanyja, razmalavanyja). A sioleta ŭvohule novyja abiacali dy nie paśpieli. Metodyki pieraraźliku na hetyja vypadki nie isnuje.
Vy płacicie 50% ad poŭnaha koštu. Ale heta nia značyć, što kožnyja 2 hady dzieciam dajuć śviežavydrukavanyja knihi — padručniki pierachodziać z ruk u ruki i pa 7, i pa 8 hod, a prybytak ad ich vykarystańnia dla biaspłatnaj adukacyi maksymizujecca.
My płacim za druk konturnych kart i pracoŭnych sšytkaŭ
Padručniki sproščanyja tak, što vučyć i vučycca pa ich ciažka. Tamu nastaŭniki padbirajuć dadatkovyja materyjały: pracoŭnyja sšytki, atlasy, konturnyja karty.
Pa-biełarusku mnohich ź ich nie vydajuć. I baćki dziaciej ź biełaruskich škoł pierakładajuć, makietujuć i zamaŭlajuć druk samastojna pa kamercyjnym košcie. Na rasiejskaj movie ich možna nabyć u kramie, ale nastaŭniki časta prosiać nia prosta pa-rasiejsku, ale i vydadzienyja ŭ Rasiei kuplać.
My płacim za fakultatyvy
Na ŭrokach nudna jak talenavitym, tak i nia nadta zdolnym dzieciam. Adnym pahłyblać, druhim dahaniać viedy pa ŭsich pradmietach prapanujecca płatna.
Dla prykładu: anhielskaja mova ŭ 1 klasie. Padručnik raźličany na dva ŭroki na tydzień, ale raskład praduhledžvaje tolki adzin (nibyta sanitarnyja normy takija). A voś płatna — kolki chočaš, na płatnyja zaniatki sanitarnyja ramki ŭžo nie ŭpłyvajuć. I tamu, kab dzieci za hod prajšli ŭvieś padručnik, a nie pałovu, baćki płaciać. A škołam zahadvajuć naroščvać abjomy akazańnia płatnych pasłuh.
My płacim za alimpijady
Konkursy i spabornictvy z płatnym udziełam, zdavałasia b, sprava dobraachvotnaja. Ale ad ich vynikaŭ zaležać rejtynhi škoł i himnazij, tamu nastaŭnikam treba zabiaśpiečvać prysutnaść vučniaŭ.
My płacim za pijaneryju
Jašče adna hrašovaja pastka — być pijaneram: halštuk za kukiš nia kupiš.
My płacim za «dziełavy styl»
Biellehpram štohod pastaŭlaje ŭ kramy mnostva markotnaha adzieńnia ŭ styli klerkaŭ, aficyjantaŭ, vyšybałaŭ ci domrabotnic. Jano nazyvajecca dziełavym stylem. U niekatorych himnazijach i škołach usim prapanujucca adnolkavyja elementy: kamizelki, emblemy, a niedzie cełyja harnitury ci navat forma z fartuchom savieckaha ŭzoru (šyjecca na zamovu).
I jašče za «Junyj spasatiel», teatar, chakiej…
Rehularna dzieciam paviedamlajuć, što zamiest urokaŭ usie iduć u kino, u masoŭku niejkaha aficyjozu, na chakiej ci, u lepšym vypadku, na vystavu abo ŭ teatar. Baćkoŭ sprabujuć abaviazać brać kvitki ŭ TIUH, tamu što teatar damoviŭsia z adździełami adukacyi pra zapaŭnieńnie zali.
Mininfarmacyi damoviłasia pra štučnaje pavieličeńnie nakładaŭ niezapatrabavanych vydańniaŭ. Ahientami pa padpiscy vystupajuć nastaŭniki, a tyja, chto im zahadaŭ, siadziać u kustach.
My płacim za abaviazkovaje charčavańnie
Vy viedajecie, chto pastaŭlaje pradukty ŭ školnuju stałoŭku? Jakija heta pradukty, chto i jak ich hatuje? Jak zamianić apłačanuju chałodnuju ježu na jadomuju? Jakuju adkaznaść i chto paniasie, kali dzicia, kryj boža, atrucicca?
Admovicca płacić za charčavańnie možna tolki piśmova i z ryzykaj trapić u śpis «prablemnych». Zapłacili vy ci nie — kali dzicia nie žadaje, jano jeści nia budzie. Dyk pra što nasamreč kłopat: pra zdaroŭje dziaciej ci pra rehularnyja płaciažy?
My płacim za sposab apłaty!
U miežach prajektu «Elektronnaja škoła» ŭ mnohich navučalnych ustanovach źjavilisia turnikiety i kartki vučniaŭ. Jany ž — płaciožnyja kartki «Biełarusbanku». Samastojnuju kartu mohuć mieć tolki dzieci z 14 hod, tamu hetyja kartki vypuskajucca jak dadatkovyja da baćkoŭskich.
I nikoha nie chvaluje, što vy absłuhoŭvajeciesia ŭ inšym banku: vy abaviazanyja adkryć rachunak i atrymać kartku ŭ kankretnaj filii Biełarusbanku. Usio b ničoha, ale niekatoryja škoły patrabujuć, kab pieradapłata charčavańnia išła tolki praz hetyja bankaŭskija kartki.
Čamu heta vyhodna banku — zrazumieła. Ale pry čym tut adukacyja?
Zakanadaŭstva niby zabaraniaje naviazvać tavary i pasłuhi. Ale systema adukacyi žyvie na «poli cudaŭ», jakoje nie žadaje pierasiakacca z pravavym polem. Ad nastaŭnikaŭ patrabujuć pradavać to flikiery, to vopratku, to śniadanki, to hazety, to kvitki, to bankaŭskija kartki… I praktyčna nikoli nie dajuć vybaru i nie zaklučajuć nijakaj damovy — prosta vystaŭlajuć rachunak i nazyvajuć skrajni termin apłaty. Biez abhruntavańnia i abmierkavańnia. U nastaŭnikaŭ pytać biessensoŭna — jany nia viedajuć. Vy płacicie hrošy, ale nia majecie na rukach nijakaha dakumenta, dzie pieraličanyja vašy pravy i abaviazki ci chacia b kantakty taho, chto akazvaje vam pasłuhi ci pradaje tavar, nijakich harantyjaŭ.
A dzie hrošy ad zdačy makulatury?
Štohod škołam davodziać niejkija raznaradki pa zdačy makulatury — pa 15, pa 20 kh z kožnaha dziciaci. I papieraj nie abmiažoŭvajucca — ustanovy adukacyi siłami nastaŭnikaŭ i vučniaŭ «dobraachvotna» źbirajuć palimery, metał, škło, batarejki i h.d.
Dumajecie, heta pra ekalohiju? Nie, iznoŭ pra ekanomiku! Kolki kaštujuć płoščy pad składavańnie syraviny ŭ čas narychtoŭki (i nakolki heta biaśpiečna — trymać u budynku škoły tony staroj papiery)? Na jaki rachunak pierapracoŭčyja zavody pieraličvajuć hrošy za atrymanuju syravinu i chto imi karystajecca?
Ci nie lahična było b vyklučyć škołu jak pasiarednika pamiž «Kačielami», «Junym spasatielem» i Biełresursami — i skiroŭvać nakłady adrazu na pierapracoŭku?
Čym stała naša škoła?
Sietka ŭstanoŭ adukacyi pieratvaryłasia ŭ sietku realizacyi nielikvidu, u vybarčyja ŭčastki z šašłykom i harełkaj, a ŭ mižsezon — u pryjomniki druhasnaj syraviny.
Kancerny praz škoły zbyvajuć zalažały tavar i zahružajuć vytvorčyja mahutnaści (daj boh, kab da vykarystańnia dziaciej jak pracoŭnaj siły znoŭ nie viarnulisia). Nastaŭniki źbirajuć zamovy, kantralujuć apłatu, zdymajuć mierki, prymajuć reklamacyi. Vytvorcy nie pytajuć u škołaŭ, što im treba: jakija kanctavary, tkaninu, meblu, budmateryjały, aksesuary vypuścić — jany patrabujuć, kab my vykuplali nazvanuju namenklaturu.
Časam vyśviatlajecca, što nivodzin z ajčynnych vytvorcaŭ, naprykład, dyvanoŭ, firanak, linoleumu ci kamer videanazirańnia nia moža pradstavić sertyfikat, jaki adnačasova zadavoliŭ by MNS, sanstancyju dy inšyja praviarajučyja struktury. I heta jašče adna hrašovaja płyń — škoły płaciać štrafy. Chto finansuje apłatu — biudžet, pazabiudžet, pedahohi z ułasnaj kišeni? Ci jość prymalny dla zdarovaha sensu adkaz na hetaje pytańnie? Pryjšoŭ čas adkryta pryznać i zamacavać u zakonach: adukacyja płatnaja. I jak spažyŭcy płatnych pasłuh my majem prava vybirać ich, patrabavać jakaści i abaraniać svaje pravy ŭ vypadku niadobrasumlennaha viadzieńnia biznesu.
