U najbližejšaj budučyni ŭ Polščy budzie pryniaty novy zakon. Tych, chto publična ŭzhadaje ab udziele palakaŭ u źniščeńni jaŭrejaŭ buduć štrafavać i sadžać u turmy, tych, chto budzie admaŭlać złačynstvy «banderaŭcaŭ», — taksama.
U vyniku aficyjny Izrail aburajecca, aficyjnaja Ukraina kryŭdzicca. Biełaruś, jak zvyčajna, maŭčyć.
Što adbyłosia?
26 studzienia nižniaja pałata polskaha parłamienta pryniała papraŭki da zakona ab Instytucie nacyjanalnaj pamiaci. Ciapier za słovy ab datyčnaści palakaŭ da Chałakostu praduhledžvajecca žorstkaje pakarańnie: da 3 hadoŭ turmy. Padčas Druhoj suśvietnaj na terytoryi Polščy mieścilisia šeść bujnych nacysckich kancłahieraŭ (Aśviencim, Majdanek, Treblinka i inšyja), ale novy zakonaprajekt zabaraniaje vyraz «polskija łahiery śmierci» — maŭlaŭ, stvarali ich niemcy, a nie palaki.
Akramia taho, zabaroniena admaŭlać złačynstvy ukrainskich nacyjanalistaŭ suprać palakaŭ (naprykład, Vałynskuju raźniu, jakuju polski ŭrad pryznaŭ hienacydam). Za parušeńnie — taksama štrafy ci da 3 hadoŭ źniavoleńnia.
Pazbaŭlenyja adkaznaści buduć tolki navukoŭcy i dziejačy kultury. Na zamiežnikaŭ, darečy, dziejańnie zakonu taksama raspaŭsiudžvajecca.
Kančatkova zakon pakul nie pryniaty. Jaho jašče musić razhledzieć sienat, a paśla padpisać prezident.
Pryncypovaja pazicyja Instytuta nacyjanalnaj pamiaci
Niejki zakonaprajekt padobnaha kštałtu vyśpiavaŭ daŭno. U 1998 hodzie ŭ Polščy byŭ stvorany Instytut nacyjanalnaj pamiaci — historyka-archiŭnaja ŭstanova, jakaja musiła zajmacca rasśledavańniem złačynstvaŭ suprać polskaha naroda. Z hetaha času palaki pačali asabliva pilna sačyć za sumiesnymi ŭzhadkami palakaŭ i nacystaŭ.
Naprykład, słova «polski» ŭ dačynieńni da łahieraŭ śmierci daŭno turbavała historykaŭ. U 2008 hodzie Instytut uvohule zaklikaŭ pierarabić miemaryjalnyja doški achviaram nacystaŭ. Na dumku jaho śpiecyjalistaŭ, varta pisać na ich nie prosta «achviaram nacysckaha režymu», a mienavita «niamieckaha nacysckaha režymu».
Taksama palaki damahlisia, kab JUNIESKA źmianiła aficyjnuju nazvu kancłahiera Aŭšvic z «kancentracyjny łahier Aŭšvic» na «Aŭšvic-Birkienaŭ. Kancentracyjny łahier nacysckaj Hiermanii (1940-1945)».
Palaki prymusili adkazać za słovy navat Baraka Abamu. U 2012 hodzie toj u svajoj pramovie ŭzhadaŭ «polski łahier śmierci» padčas paśmiarotnaha ŭznaharodžańnia Jana Karskaha Prezidenckim miedalom svabody. Adrazu palacieli skarhi: ad polskaha MZS i staršyni Abjadnańnia Kaściuški. U vyniku pradstaŭnik administracyi Abamy rastłumačyŭ, što prezident abmoviŭsia i mieŭ na ŭvazie nacysckija łahiery śmierci ŭ akupavanaj Polščy.
Akramia taho, amal kožnaja kniha polska-amierykanskaha historyka Jana Hrosa, pryśviečanaja ŭdziełu palakaŭ u Chałakoście, vyklikała hučnuju palemiku i razmovy ab turemnym pakarańni dla aŭtara za «prypisvańnie palakam adkaznaści za nacysckija złačynstvy».
Pratest suprać publikacyj Jana Hrosa
Papiaredni raz skandał zdaryŭsia ŭ 2016 hodzie. Hros, piśmieńnik i vykładčyk u Prynstanie, pisaŭ pra źniščeńnie jaŭrejaŭ u Jadvabnie i śćviardžaŭ, što zabivali ich palaki, a nie niemcy. Andžej Duda navat pahražaŭ zabrać u Hrosa Orden zasłuh pierad Polščaj, jaki historyk atrymaŭ jašče ŭ 1996 hodzie.
I heta — tolki niekalki prykładaŭ.
Akramia taho, Instytut nacyjanalnaj pamiaci vyčyščaje z sučasnaj Polščy nie tolki «nacyscki» śled, ale i kamunistyčny. Instytut vystupaje za demantaž savieckich pomnikaŭ, pierajmienavańnie vulic, nazvanych imionami kamunistaŭ. Mienavita Instytut apublikavaŭ śviedčańni pra toje, što Lech Valensa supracoŭničaŭ sa śpiecsłužbami pad psieŭdanimam «Bolek».
Sproba pierajmienavać vulicu imia Branisłava Taraškieviča ŭ Bielsku-Padlaskim — taksama inicyjatyva Instytuta nacyjanalnaj pamiaci.
«Biassprečna, u Taraškieviča jość zasłuhi pierad biełaruskaj movaj. Ale heta nie admianiaje jahonuju kamunistyčnuju dziejnaść», — kazaŭ pradstaŭnik Instytutu historyk Maciej Korkuć u intervju «Radyjo Svaboda».
Kansiervatary na maršy
U polskaj uładzie apošnija hady rulać kansiervatary — partyja «Prava i Spraviadlivaść», jakaja abapirajecca na tradycyjnyja i nacyjanalnyja kaštoŭnaści i katalickuju carkvu. U 2015 hodzie post prezidenta zaniaŭ Andžej Duda, premjer-ministra, jaki farmiravaŭ urad, — Bieata Šydło. Abodva — siabry «Prava i Spraviadlivaści». U partyi i siońniašni premjer Polščy Matevuš Maraviecki.
Andžej Duda.
Kali vieryć vuličnym apytańniam, papularnaść «Prava i Spraviadlivaści» trymajecca na dobrym uzroŭni — kala 38% u 2017 hodzie. I heta niahledziačy na pratesty suprać sudovaj reformy, zakona ab abortach.
Mienavita «PiS» i refarmavała Instytut nacyjanalnaj pamiaci, płanujučy zrabić jaho «bolš pavažanaj ustanovaj». U vyniku i tak nievialikaja dystancyja pamiž uładami i arhanizacyjaj jašče skaračajecca. Ciapier kiraŭnika Instytuta pryznačaje sojm. A ŭ minułym hodzie polski MZS padpisaŭ ź Instytutam pahadnieńnie ab supracoŭnictvie, kab «raspaŭsiudžvać viedy pra historyju i dasiahnieńni Polščy».
Darečy, zakon pra złačynstvy ukrainskich nacyjanalistaŭ daŭno ŭžo prasoŭvali taksama pravyja — papularnaja siarod moładzi partyja «Kukiz-15», jakuju ŭznačalvaje rok-muzyka Pavał Kukiz.
Što kažuć u śviecie i ŭ Biełarusi
Vielmi žorstka na apošnija naviny z Polščy adreahavaŭ Izrail. U izrailskim MZS zaklikali Polšču źmianić zakon pierad jaho razhladam u sienacie.
«Nijaki zakon nie moža źmianić histaryčnuju praŭdu», — adznačyli ŭ MZS.
«Ja kateharyčna suprać. Nielha źmianić historyju. Nielha admaŭlać chałakost», — skazaŭ premjer Izraila Bińjamin Nietańjachu i dadaŭ, što daručyŭ pasłu Izraila sustrecca z polskim premjeram Maravieckim, kab vykazać pratest z nahody zakonaprajekta.
Adreahavali i ukraincy, ich MZS nazvaŭ polski zakonaprajekt «adnabokim traktavańniem histaryčnych padziej».
Biełaruski MZS nijak nie adreahavaŭ na zakonatvorčuju inicyjatyvu susiedziaŭ.
«Pryniaćcie zakonaŭ — suvierennaje prava kožnaj krainy, my nie kamientujem heta», — paviedamiŭ «Našaj Nivie» pres-sakratar MZS Dźmitryj Mirončyk.
Praŭda, paŭhoda tamu biełaruski MZS adhukaŭsia na polski zakon ab znosie pomnikaŭ savieckim sałdatam, nazvaŭšy «vajnu z pomnikami» pierapisvańniem historyi.
«My kamientavali fakt demantažu pomnikaŭ, a nie zakonaprajekt», — rastłumačyŭ Dźmitryj Mirončyk.
Tak što ŭ Biełarusi pakul aburajucca tolki pryvatnyja asoby.
«Što ž, pasprabuju bolš u Polšču biez krajniaj nieabchodnaści nie jeździć, jak pierastaŭ jeździć u Litvu paśla linčavańnia Vanahajte. Turma za fakty — takaja «Jeŭropa» mnie nie patrebna. Niachaj składajuć svaju alternatyŭnuju historyju bieź mianie…», — vykazaŭsia ŭ fejsbuku zasnavalnik partała tut.by Juryj Zisier.
***
29 studzienia prezident Polščy Andžej Duda prakamientavaŭ zakonaprajekt i reakcyju na jaho. Duda paabiacaŭ, što dakumient budzie pilna praanalizavany i, mahčyma, pierahledžany.
