Skažu i ja paru słoŭ pra «spravu BiełTA».
Praviadu anałohiju. Praktyčna kožny sučasny navukoviec viedaje taki internet-resurs, jak Sci-Hub. Sutnaść resursu — davać biaspłatny dostup karystalnikam da artykułaŭ z navukovych časopisaŭ, jakija dastupnyja tolki pa padpiscy biblijatek (šlacham uvachodu pad łahinam abo z peŭnych proksi-siervieraŭ) abo za apłatu. Pryncyp pracy prosty i nie novy. Jašče ŭ siaredzinie 2000-ch kitajskija studenty skidali na adzinyja internet-resursy (naprykład, abcdfree) paroli ad zachodnich studenckich i akademičnych biblijatek, i luby kitajec (i nie tolki) zachodziačy na taki resurs moh skarystacca padpiskaj biblijateki i biaspłatna spampavać artykuł. Niešta padobnaje, tolki bolš arhanizavanaje, zrabiła zasnavalnica Sci-Hub Alaksandra Ełbakian. Dla paraŭnańnia: BiełTA skardzilisia na 15 tysiač niesankcyjanavanych dostupaŭ za dva hady, Sci-Hub maje bolš za 200 tysiač dostupaŭ u dzień (heta značyć niesankcyjanavanych zapampovak ź biblijatek i vydaviectvaŭ), na im zachoŭvajucca bolš za 60 miljonaŭ spampavanych artykułaŭ. Kožny artykuł u dobrym časopisie kaštuje ad 20 jeŭra. Voś i acanicie maštab škody vydaviectvam. Jurydyčna — heta piractva i parušeńnie aŭtarskich praŭ, što pryniesła nie aby-jakuju jakuju škodu. I jak vy dumajecie — kolki krain raspačali suprać Ełbakian kryminalnuju spravu? Nivodnaj. Pytańnie vyrašałasia ŭ miežach hramadzianska-pravavoj adkaznaści, h.zn. bujnyja vydaviectvy Elsevier, ACS padali ŭ sud pazoŭ z patrabavańniem kampiensacyi šmatmiljonnaj škody, ale nijakaha kryminalnaha pieraśledu. Adnu tolki cikavuju sankcyju na Ełbakian nakłaŭ amierykanski sud: «sud pastanaviŭ, što daje paciarpiełym ad dziejańniaŭ Ełbakian zachodnim arhanizacyjam prava cenzuravać jaje ŭ kitajskim styli». Voś tak vyrašajucca pytańni, padobnyja da spravy «BiełTA», u cyvilizavanych krainach. Heta značyć, BiełTA varta było b padać hramadzianski pazoŭ i (viedajučy naša cudoŭnaje pravasudździe) zapatrabavać anałahičnych sankcyj u častcy internet-cenzury (voś heta ŭ nas umiejuć).
Ja liču, što «sprava BiełTA» — heta pierafarmatavańnie infarmacyjnaha pola, jakoje pačałosia sa studzienia 2017 hoda. Spačatku «začyścili» najbolš rezkija ŚMI nakštałt Chartyi i Biełpartyzana, da kanca 2017 — pačatku 2018 u šerahu redakcyj papularnych ŚMI stała naziracca samacenzura (jakija miery z boku ŭłady byli zadziejničany — skazać składana) i ciapier adbyvajecca čarhovy etap, na jakim nie varta zabyvać i presinh błohieraŭ (naprykład, Kabanava, sprava jakoha adyšła ŭ cień na fonie žurnalistaŭ).
Meta pierafarmatavańnia, na moj pohlad, takaja — źmiena kirunku krytyki ŭłady i aśviatleńnia mižnarodnaj palityki Biełarusi. Vynik: surjoznaja krytyka Łukašenki pastupova źnikaje z paradku dnia, ale dazvalajecca krytyka dziejańniaŭ Rasii, a taksama ŭzdymajecca abo nie zabaraniajecca aśviatleńnie nacyjanalna-histaryčnych tem. Bolšaja častka «krytyki» Łukašenki zaraz robicca pijaram na jaho karyść (pra Koleńku, pra insult, pra vopratku i h.d., heta toje, što luby palityk zaŭsiody vykarystoŭvaje sabie ŭ plus, niahledziačy na vizualny niehatyŭ padobnaj «krytyki»). Čamu tak? Taksama zrazumieła — rejtynh unutry krainy padaje navat na fonie nie samych drennych za apošni pieryjad ekanamičnych pakazčykaŭ (klučavy pasył navat siarod adeptaŭ ciapier čutny: «jon vielmi doŭha va ŭładzie, treba maładym darohu davać»), plus da taho ŭzmacniajecca pahroza (jak minimum ekanamičnaja) z boku Rasii. A vybary ŭžo nie za harami…
Zaraz asnoŭnaja krytyka Łukašenki i jaho sistemy ŭsio bolš sychodzić ad masavych i papularnych ŚMI na mienš papularnyja resursy, u tym liku sajty asobnych ludziej i sacsietki. Jak tut buduć dziejničać — niaciažka skazać (uspomniŭšy taho ž Kabanava i šerah błohieraŭ, jakija aśviatlali mitynhi darmajedaŭ).
U suviazi sa spravaj BiełTA častka hramadzian uzhadvała paraŭnańnie z 37-hodam. I niejak pa źbiehu abstavin siońnia mnie trapiłasia na vočy historyja pra A. Adamoviča. U 1966 hodzie farmavałasia sprava «litarataraŭ-zdradnikaŭ» Siniaŭskaha i Daniela, i ŭ MDU (dzie na toj čas pracavaŭ Adamovič) spuścili rasparadžeńnie ab napisańni asudžalnaha lista. Adamovič byŭ suprać i jamu prapanoŭvali časova «źniknuć» abo prykinucca chvorym. Ale jon nie staŭ i vykazaŭ svaju pazicyju nastupnym čynam: «Pahadzicca, što mianie «nie znajšli», jak potym budzieš pačuvacca? Voś my ŭsie paprakali «starych», što jany dazvolili stalinskaj bandzie asiadłać krainu, zahnać usich u Strach, u Pakornaść. Ale ž nie adrazu heta zdaryłasia, ź niečaha pačynałasia, i tady jašče možna było niešta vypravić, źmianić svaju našu budučyniu. A ci nie taki momant znoŭ padstupaje?… Potym užo ŭ nas buduć pytacca, katavać naša sumleńnie: jak heta vy dazvolili?».
Nie budziem zabyvacca na słovy kłasika…
