Dyrektar Daśledčaha centra IPM Alaksandr Čubryk daŭ vialikaje intervju Centru novych idej, a nižej my pryvodzim samaje važnaje.
Alaksandr Čubryk. fota Siarhieja Hudzilina.
***
Biełaruś, jakuju zaŭždy ŭsie vinavacili ŭ retrahradstvie i sacyjaliźmie, ciapier robicca krainaj, jakaja pa svaich pohladach vyhladaje bolš libieralnaj za susiedziaŭ.
Pakul navakolny śviet začaroŭvaŭsia libieralnymi idejami i rasčaroŭvaŭsia ŭ ich, Biełaruś pastupova ruchałasia ŭ kirunku taho, što staraja ekanomika pakrysie admirała, bo nie mahła spraŭlacca z tymi vyklikami, jakija pierad joj paŭstavali, a na jaje miesca prychodziŭ pryvatny siektar. Kolkaść ludziej z prarynkavymi pohladami ŭ intelektualnym poli, u tym liku ŭ halinie pryniaćcia rašeńniaŭ, pavialičvałasia. A tyja ludzi, jakija byli adkryta prasacyjalistyčnyja, adychodzili na pieryfieryju, i ciapier znachodziacca ŭ vidavočnaj mienšaści.
***
Najaŭnaść rasijskich enierhietyčnych subsidyj nastolki admoŭna ŭpłyvała na pryniaćcie rašeńniaŭ u Biełarusi, što kali my narešcie pačynajem ad hetaha adychodzić, prytym zrazumiełym tempam, to možna tolki radavacca.
Kali b usio heta adbyłosia raptoŭna, my b, kaniešnie, mieli b istotnyja prablemy. Ale pakolki ŭsio adbyvajecca pavolna — my bačym kaniec padatkovaha manieŭru, bačym, jak buduć źmianšacca subsidyi, jak buduć źmianšacca naftavyja dachody, — my majem šaniec da hetaha niejak padrychtavacca, stvaryć reziervy, zrazumieć, dzie my budziem pazyčać hrošy i zarablać ich. Na moj pohlad, pakul situacyja źmianiajecca vielmi stanoŭča.
***
Źmianiajučy sistemu padtrymki dziaržpradpryjemstvaŭ, ty «dastaješ kavałak z rota» u tych ludziej, na jakich abapirałasia apisanaja Kiryłam Rudym sistema «ručnoha kiravańnia» ekanomikaj.
Pa-pieršaje, kali ty pačnieš začyniać ci restrukturyzavać i hetak dalej, značyć, buduć zvalniacca ludzi, a kudy jany pojduć? Ja dumaju, što psichałahična davoli ciažka pryniać hetaje rašeńnie. Pa-druhoje, jak nie kruci, a sistema kantrolu nad ekanomikaj hruntavałasia ŭ tym liku na tych ludziach, jakija ŭznačalvali dziaržaŭnyja pradpryjemstvy — u hetych dyrektaraŭ byŭ davoli mocny ŭpłyŭ na pryniaćcie rašeńniaŭ.
Ale ja dumaju, što ciapier my ščylnieńka padyšli da taho, što prablemy pačnuć vyrašać, bo stała vidavočna, što dziaržpradpryjemstvy — našmat bolšy ciažar dla ekanomiki, čym było pryniata dumać, choć jasna, što my nie možam abahulniać.
***
Bieź źmienaŭ u rehijanalnaj palitycy ciaham najbližejšych 10 hadoŭ situacyja ŭ vialikaj častcy rehijonaŭ budzie istotna paharšacca.
Heta jašče adzin vialiki składnik prablemy, jaki nie maje dačynieńnia ni da restrukturyzacyi dziaržpradpryjemstvaŭ, ni da raźvićcia pryvatnaha siektara. Kali ŭ ciabie jość niejki rajon, dzie niama nijakaj bujnoj pramysłovaści, adno jakoje-niebudź kamunalnaje pradpryjemstva pracuje na ŭvieś rajon, tam niama pracy i tam nie budzie raźvivacca pryvatny siektar, tamu što tam prosta niama dachodu. Tam budzie raźvivacca pryvatny siektar u halinach rytualnych i bytavych pasłuh, charčavańnia i, moža być, drobnaha budaŭnictva i ramontu. Heta ŭvieś rynak dla pryvatnaha siektara.
***
Čamu nie pasprabavać u jakaści piłotnaha prajekta zapuścić orhany miascovaha samakiravańnia i źmienu adnosinaŭ ź biudžetam u samych drobnych rajonach?
U nas isnuje try rajony z kolkaściu nasielnictva mienšym za 10 tys. čałaviek z ulikam rajcentra i jašče bolš za 20 rajonaŭ z kolkaściu nasielnictva mienšym za 13 tysiač. Tam depapulacyja pahražaje vielmi mocna.
***
Zvyčajnyja biełarusy vypakutavali luboŭ da pryvatnaha siektara.
My bačyli: kali dziaržaŭnyja pradpryjemstvy skaračali kolkaść zaniatych, pryvatnyja najmali ludziej, i heta mianiała ŭjaŭleńnie hramadzian pra toje, jakoj pavinna być ekanomika. Pavodle našaha apošniaha apytańnia, 42 % respandentaŭ skazali, što chacieli b mieć svoj biźnies. Viadoma, što chacieć i mieć — roznyja rečy, ale ŭsio roŭna heta vielmi stanoŭčaje staŭleńnie, bo kali čałaviek tak adkazvaje, heta aznačaje, što jon całkam narmalna da hetaha stavicca.
***
Biełaruś sama padarvała patencyjał unutranych pryvatnych inviestycyj, i heta adna ź pieršych pieraškodaŭ dla raźvićcia siaredniaha i bujnoha pryvatnaha siektara Biełarusi.
Kali dziaržava nie maje srodkaŭ na inviestycyi, a zamiežnyja inviestary vielmi aściarožna hladziać na situacyi, to zastajecca ŭnutrany inviestar — ludzi, jakija tut pracujuć, dobra razumiejuć ryzyki i abmiežavańni. Jany mahli b inviestavać, ale prablema ŭ tym, što kali ty robišsia davoli bujnym biźniesmienam i, naprykład, bałansuješ pamiž aptymizacyjaj padatkaŭ i ŭchileńniem ad ich, to tabie spačatku musiać być zadadzienyja pytańni, dakazany fakt uchileńnia. A ŭ nas niaredka było tak, što spačatku biźniesmien apynaŭsia za kratami, a paśla pačynalisia pytańni i zbor dokazaŭ pravaparušeńnia. Ja navat nie kažu pra nastupstvy dla ich biznesaŭ. Prosta kali chtości ź biźniesmienaŭ, unutranych inviestaraŭ moža ŭjavić siabie na takim miescy, heta aznačaje kaniec jahonaj inviestycyjnaj prahramy ŭ Biełarusi.
***
My nikudy nie schavalisia ad rabatazycyi i ličbavizacyi, jany pryjduć da nas, moža, chutčej, čym my dumajem.
Ja nie dumaju, što heta stvoryć vialikuju alternatyvu tym pracoŭnym miescam, pazabivaje šmat pracoŭnych miescaŭ. Jakija technałohii mohuć pryjści ŭ sielskuju haspadarku i zabić pracoŭnyja miescy? Jany mohuć tolki stvaryć. Hetaja častka krainy, jakaja vielmi mocna sastareła, vielmi mocna śpiłasia — faktyčna vioska dehradavała, ale adnačasova za apošnija hady jana naradziła davoli šmat dziaciej. Tamu ŭ vioski jość vialikaja-vialikaja patreba, kab niedzie pracavać, tamu prychod technałohij tudy zmoža pryciahnuć ludziej, stvaryć pracoŭnyja miescy.
Što tyčycca «zabojstva» pracoŭnych miescaŭ na niejkich bujnych vytvorčaściach, to ŭvohule nakolki hetyja pracoŭnyja miescy žyvyja? Šmat ź ich niežyvyja ŭžo šmat hadoŭ — ludzi tam atrymlivajuć vielmi maleńkija zarobki. Faktyčna heta takaja dapamoha pa biespracoŭi. Kali stvorycca efiektyŭnaja vytvorčaść zamiest tych pracoŭnych miescaŭ, to heta taksama stanoŭčaja reč z punktu hledžańnia ekanomiki, bo my pierastaniem marnavać čałaviečy kapitał i hetyja ludzi prynamsi atrymajuć šaniec znajści siabie ŭ inšych halinach.
Urešcie nie treba niedaaceńvać čałaviečy faktar i pieraaceńvać razumnaść mašynaŭ. Čym chutčej raźvivajucca technałohii, tym mienš jany dapracavanyja. Ciapier usio adbyvajecca vielmi chutka, abnaŭleńni, debahinh piermanientny. Pytańnie: heta moža zamianić čałavieka? Jak? Kožny zboj budzie kaštavać strašennych hrošaj.
