U 2015 hodzie paśla doŭhaha maŭčańnia Marcin Makdona (tak pravilna pa-anhlijsku hučyć proźvišča znakamitaha brytanska-irłandskaha dramaturha) napisaŭ pjesu dla teatra. Pakazy ŭ znakamitym łondanskim teatry «Rojał Kort» i Of-Bradviei ŭ Amierycy prajšli ź fienamienalnym pośpiecham. Pjesa «Viešalniki» sabrała vialiki śpis pryzoŭ. Umoŭnaść i charakternaja dla Makdona vostraja charaktarnaść piersanažaŭ spałučałasia z uspaminami pra 1960-ja, jakija, zdajecca, nichto jašče nie pakazvaŭ takimi kryvažernymi.
Cikavy vybar dramaturhii dla debiutu na vialikaj scenie Kupałaŭskaha teatra. Najlepšy małady režysior pa viersii Nacyjanalnaj teatralnaj premii Vital Kraŭčanka ryzyknuŭ pastavić śpiektakl składany pa tematycy, składany pa akciorskim isnavańni, składany ŭ mastackim uvasableńni. Što atrymałasia?
Daminantaj mastackaha ŭvasableńnia pjesy na scenie Kupałaŭskaha teatr zrabiłasia scenahrafija Barysa Hierłavana. Jon buduje na scenie sapraŭdnuju turemnuju kamieru, a potym i pab ź vialikaj kolkaściu drobnych i dakładnych detalaŭ.
Pa afarmleńni śpiektakl, vidavočna, maje pamknieńnie zrabicca pobytavym. Mebla, vopratka, piva na scenie lijecca rakoj — źniešnie my majem padrabiazny ŭ detalach tradycyjny śpiektakl. Pobytavy dla nas, adnak, na žal, značyć psichałahičny, ale heta nie zaŭsiody pavinna spałučacca.
Scenahrafija Hierłavana nadaje śpiektaklu jašče važny momant, jaki ŭ pjesie, mažliva, nie mieŭsia na ŭvazie. Pab na scenie zajmaje vialikuju prastoru, zvyčajna ich ujaŭlajuć jak zatchłyja vuzkija pakojčyki, što całkam adpaviadaje nastroju pjesy, dzie karotkimi chutkimi svarkami Makdona imkniecca pieradać homan pravincyjnaj hramady. Na scenie Kupałaŭskaha teatra, choć jana i nie duža vialikaja, my nibyta majem spravu ź vialikaj arenaj, dzie hladzielnaja zała źjaŭlajecca adnoj z trybun. Što heta? Parłamient? Albo cyrk? Ci kaliziej dla hładyjatarskich bajoŭ? U roznyja momanty śpiektakla prastora dziejničaje pa-roznamu. Ale pry hetym afarmleńnie ŭpłyvaje na akciorskaje isnavańnie. Temp pjesy Makdona zapavolvajecca. Jaho firmovyja napružanyja paliłohi bolš nahadvajuć epičnyja manałohi, dzie kožnaje słova nabyvaje admysłovuju vahu, navat kali ich pramaŭlajuć šarahovyja brytanskija ałkaholiki.
Tym bolš što tema ŭ śpiektakli ŭziata hramadska sprečnaja. Dzieja adbyvajecca padčas vialikaj dyskusii ŭ Brytanii nakont śmiarotnaha pakarańnia. Apošni viešalnik brytanskaj impieryi Hary Uejda (u vykanani Ihara Dzianisava) daznajecca ŭ svaim pabie pra maratoryj — kary śmierciu bolš nie budzie! Jon trymajecca ŭpeŭniena i spačatku navat nie źbirajecca nijakim čynam toje kamientavać (usia pjesa pabudavana na vialikaj intryzie, jakaja b źbiła sa staroha viešalnika pychu). I krynicaj toj upeŭnienaści pavodle akcentaŭ, jakija zrabiŭ Ihar Dzianisaŭ, źjaŭlajecca atajasamlivańnie viešalnikam siabie sa spraviadlivaściu: jon słužka Brytanskaj impieryi i hetaksama sočyć za paradkam va ŭłasnym pabie i ŭłasnaj siamji. Uejd niepakoicca, kab jahonyja pakaranyja byli sapraŭdy vinavatymi, tamu mahčymaja niespraviadlivaść źbivaje jaho z pantałyku. Ale ŭłada jahonaja, chutkaja i žorstkaja na rašeńni, maje tolki ŭjaŭnuju padtrymku. Dzianisaŭ sumieŭ syhrać upeŭnienaha ŭ sabie lidara, jaki ŭ adnu chvilinu moža zhubić uładu.
Pastajannymi ŭdzielnikami hetaj dramy stanoviacca naviedniki jahonaha paba (Dźmitryj Jesianievič, Ihar Piatroŭ, Mikałaj Kučyc, Alaksandr Zielanko), jany doŭhi čas biezumoŭna padtrymlivajuć «svajho viešalnika», u momant najvialikšaha napružańnia akazvajucca bližejšymi śviedkami dramy, ale tak i nie stanoviacca sapraŭdnymi dziejnymi asobami. Ale chiba jany nie adkaznyja za atmaśfieru ahresii, seksizmu i rasizmu, jakija panujuć u pabie Uejda? Uejd hetaksama zaležny ad ich uchvaleńnia, jak i jany ad jaho.
Momant, kali jany sychodziać z paba naprykancy, zdajecca sapraŭdnym vobrazam vialikich dyskusij, nie tolki ŭ Biełarusi, ale i ŭ śviecie. Surjoznyja rašeńni niemahčymyja, pakul bolšaść budzie pavodzić siabie jak natoŭp na hładyjatarskich bojkach.
Akciory pryznajucca, što sceny zabojstvaŭ u śpiektakli zdajucca im znutry emacyjna vielmi napružanymi, chacia jany zrobleny vielmi prosta. Ale hramadstva nibyta nie vytrymlivaje hetaha napružańnia. Ci značyć heta, što hramadstvu patrebna mocnaja ruka? Pytańnie nie takoje prostaje.
Sapraŭdnym vyprabavańniem dla ŭsich hierojaŭ śpiektakla stanoviacca sustrečy z Muni (u vykanańni Ivana Kušnieruka), zahadkavym trykstaram, jaki pieravaročvaje dahary nahami ŭsiu pavolnuju płyń žyćcia pravincyjnych hierojaŭ. Mienavita heta samaje tonkaje miesca ŭ struktury śpiektakla.
Mety i matyvy Muni niezrazumiełyja, jon dziejničaje nibyta dziela azartu, dla jaho važny impet, charyzma. Ivan Kušniaruk maje ŭsie dadzienyja, kab takoje adčuvańnie źjaviłasia. Ale, kali Muni źjaŭlajecca napačatku ŭ pabie, na jaho ciažka źviarnuć uvahu, bo pab vialiki. Jamu prychodzicca z bolšym impetam nasicca pa vialikaj arenie, kab zakrucić dzieju vakoł siabie. Jon adyhryvaje hnieŭ i strach, ale hetyja psichałahičnyja akcenty jašče bolš asłablajuć jaho ŭpłyŭ na ŭsiu strukturu kanfliktaŭ. Adnym z najlepšych epizodaŭ śpiektakla źjaŭlacca sustreča Muni i Sida, kali my daviedvajemsia, što jany znajomyja, jaje nam vysunuli na avanscenu, vyharadziŭšy vuzki zakutok. Kušniaruk u hetym kamiernym epizodzie pry ŭsim svaim kamiźmie daje rady vyjavić sapraŭdy złaviesnuju fihuru.
Ciažka sudzić adrazu pra pośpiech akciorskich rabot u takim składanym dramaturhičnym materyjale, ale patencyjał sapraŭdy vidavočny. Vyjavić hieroja, jakoha pabojvajucca mužčyny, ale jaki pry hetym padabajecca žančynam, peŭna, mara luboha artysta.
Mienavita jon daje zrazumieć, što moc i ŭpeŭnienaść majuć zvarotny efiekt, što jany mała majuć ahulnaha z sapraŭdnaj adkaznaściu i kłopatam pra blizkich.
Praz znajomstva z Muni hałoŭnymi antahanistami Hary Uejda akazvajucca jaho žančyny. Žonku syhrała Zoja Biełachvościk, a dačku — Kryścina Drobyš. Jany adzinyja, chto advažvajecca naŭprost piarečyć jamu, chacia žanočaja rola ŭ 1960-ch była daloka nie hałoŭnaj. Ale jak u filmie «Try biłbordy na miažy Ebinha, štat Misury», žanočaja tema ŭ śpiektakli ŭ peŭny momant vychodzić na pieršy płan.
Hary Uejd nibyta nie nadaje vialikaj uvahi im, i jany adkazvajuć jamu ŭzajemnaściu. Ale toje, jak maci i dačka ŭźjadnalisia suprać baćki, padzialaje śpiektakl na minułaje i budučyniu. I hetaja žanočaja budučynia moža i nie budzie śvietłaj, ale minułaje, jakuju simvalizujuć brutalnaja mužnaść Hary Uejda i Pitera Muni, padajecca jašče bolš biespraśvietnym.
