Fota: bbc.com.
Žyžak dy Pitersan — nie prosta čarhovyja akademiki, jakija vyrašyli pieravarušyć zastarełyja arhumienty pra pieravahi dvuch sacyjalna-ekanamičnych sistem. Za abodvuma — pa armii fanataŭ i niadobrazyčliŭcaŭ, pryčym achoŭniki palitkarektnaści ličać niedarečnymi vykazvańni abodvuch. Što nieadnarazova pryvodziła da skandałaŭ u miedyjach i sprobam zabaranić ich vystupy.
Try tysiačy kvitkoŭ na debaty samych publičnych z «publičnych intelektuałaŭ» raskupili za niekalki dzion. Naminalnyja ceny dachodzili da 1500 dalaraŭ, što było daražej, čym bilety na matčy miascovaj chakiejnaj kamandy «Taronta Mejpł Lifs» u płej-of, paviedamiŭ prafiesar Pitersan u pačatku debataŭ.
Kanadziec Pitersan na svaim poli abaraniaŭ kapitalizm. U čyrvonym (marksisckim) kucie rynha raźmiaściŭsia jaho słavienski vizavi Žyžak.
Miesca sustrečy, najbujniejšy ŭ krainie centr sceničnaha mastactva Sony, bolš pryvyk prymać rok-zorak uzroŭniu Boba Dyłana abo Łui Armstranha, miuzikły i balety. A taksama mienavita adtul ŭ 1974 hodzie uciok praz słužbovy ŭvachod u mašynu, jakaja čakała zvonku, małady saviecki artyst baleta Michaił Baryšnikaŭ, jaki zatym paprasiŭ ŭ Kanadzie palityčny prytułak.
Chto ŭsie hetyja ludzi?
70-hadovy Słavoj Žyžak naradziŭsia i žyvie ŭ stalicy Słavienii Lublanie. Žyžak — vychadziec z akademičnaj navuki, adnak u intervju i padčas publičnych vystupaŭ pakazaŭ siabie jak vielmi havarki surazmoŭca pa šyrokim kole pytańniaŭ: ad kachańnia, ščaścia i ułasnych pieravah u seksie dy kino, Hitlera, revalucyj, losaŭ kapitalizmu i aktualnych suśvietnych navin. Lubić epatažnyja vykazvańni nakštałt:
«Čałaviectva ŭ cełym o'kiej, ale 99% ludziej - panyłyja idyjoty».
Kanadcu Džordanu Pitersanu 56 hadoŭ. Jaho pieršapačatkovaja śpiecyjalizacyja — kliničnaja psichałohija, adnak u svaich vystupach jon časta zachodzić na terytoryju inšych navuk, što daje padstavu krytykam pakazvać na prabieły ŭ jaho viedach. Tak, sprabujučy rastłumačyć ijerarchiju ŭ čałaviečych hramadstvach, jon pryvodziŭ prykład łobstaraŭ.
«Čym vyšejšy status u hetych rakapadobnych, tym bolš sierataninu («harmonu ščaścia») vypracoŭvaje ich arhanizm. Tyja ž, chto znachodziacca źnizu, prybityja svaimi niaŭdačami (i nizkim uzroŭniem sierataninu), tak što im usio bolš składana karaskacca navierch»,
— śćviardžaje Pitersan.
Akramia taho, psichołah prasłaviŭsia dziakujučy svajoj krytycy zachodniaj palitkarektnaści va ŭmierana-kansiervatyŭnym klučy, što kaštavała jamu miescaŭ u šerahu zachodnich univiersitetaŭ. Źjaŭlajecca aŭtaram bestselera «12 praviłaŭ žyćcia: Procijadździe ad chaosu», jaki vyjšaŭ u 2018 hodzie.
Adkul uziałasia ideja debataŭ?
U 2018 hodzie na sajcie haziety Independent vyjšła kałonka Žyžaka, dzie jon razvažaŭ, čamu ŭ Džordana Pitersana stolki prychilnikaŭ, jakija znachodziać jaho zajavy pierakanaŭčymi.
Siarod inšaha ŭ artykule havaryłasia: «Jaho [Pitersana] varjackaja teoryja zmovy ab pravach ŁHBT+ i [ruchu suprać charasmienta] #MeToo jak apošnich adhalinavańniaŭ marksisckaha prajekta z metaj źniščyć Zachad, viadoma, śmiachotnaja».
Nieŭzabavie paśla publikacyi Pitersan paklikaŭ Žyžaka na debaty ŭ svaim «tvitary»: «I, narešcie, @Slavojiek kali vy chočacie asprečyć dakazanaść maich «vierahodna» navukovych teoryj — abo lubuju z maich zajaŭ — dajcie viedać, i my heta zrobim…».
Choć u Žyžaka nie było i niama aficyjnaha «tvitaru» (Pitersan źviartaŭsia da adnaho z akaŭntaŭ, stvoranych prychilnikami fiłosafa), viestka ab vykliku dajšła da słavienca — i jon pryniaŭ prapanovu Pitersana.
Jak heta vyhladała?
Spačatku kožnamu supierniku było adviedziena pa 30 chvilin na indyvidualny vystup, padrychtavany zahadzia.
Pierš na trybunu padniaŭsia akuratny Pitersan ŭ harnitury i halštuku. Imidž sučasnaha lektara dapaŭniała maniera raspaviadać, chodziačy pa scenie i sprabujučy ŭstalavać vizualny kantakt z aŭdytoryjaj, a taksama noŭtbuk, ź jakim jon pieryjadyčna źviaraŭ svoj śpič.
Na kantraście Žyžak byŭ apranuty pa svaim zvyčai niefarmalna, siadzieŭ u kreśle, zakidvajučy nahu na nahu — zaśviečvajučy aholenuju halonku.
Vystupajučy na trybunie, spraŭdžvaŭsia tolki ź nievialikim stosam papier farmatu A4, čarhavaŭ składanyja fiłasofskija katehoryi z aniekdotami, a pad kaniec pasprabavaŭ pa-fiłasofsku dekanstrujavać sposaby zmyvu, pryniatyja ŭ prybiralniach roznych jeŭrapiejskich krain. I ŭsio heta ź niepaŭtornym ŭschodniejeŭrapiejskim akcentam.
Paśla indyvidualnych vystupaŭ Pitersanu i Žyžaku advodziłasia pa 10 chvilin, kab adkazać adzin adnamu. Jašče pa 45 chvilin było vydzielena na pytańni z zały i ź internetu, adabranyja maderataram.
Pra što išła havorka?
Vystup Pitersana adšturchvaŭsia ad «Manifiesta Kamunistyčnaj partyi» Karła Marksa i Frydrycha Enhielsa, jaki byŭ apublikavany ŭ 1848 hodzie. Pa čarzie jon padviarhaŭ krytycy idei kłasavaj baraćby i dyktatury praletaryjatu, hruntujučysia na vopycie historyi XX stahodździa, a taksama daśledavańniach u halinie antrapałohii, ekanomiki i hramadskich navuk.
U karyść svaich arhumientaŭ jon zhadaŭ piśmieńnika Fiodara Dastajeŭskaha, jaki (u pierakazvańni Pitersana) kazaŭ, što navat kali razdać ludziam pa kavałku chleba, jany naŭrad ci paśla hetaha pačnuć žyć u miry i śviataści.
Adnym ź finalnych tezisaŭ Pitersana było toje, što kali kapitalizm vyrablaje bahaćcie i niaroŭnaść, to ŭsie astatnija sistemy — tolki niaroŭnaść. Pavodle jaho słoŭ, ad rynkavaj ekanomiki vyjhrajuć nie tolki bahatyja, ale i biednyja, jakija, kali vieryć ekanamičnym daśledavańniam, naroščvajuć svoj dabrabyt chutčej, čym kali-niebudź raniej u historyi.
Usie ludzi roznyja, a takim čynam, niaroŭnaść i ijerarchii ŭ hramadstvie niepaźbiežna buduć uźnikać — važna tolki, kab heta niaroŭnaść nie było praźmiernaj, vynikała z słoŭ kanadca.
Žyžak pačaŭ svaje paŭhadziny z taho, što ŭsumniŭsia ŭ idei ščaścia. Na jaho dumku, čałaviek na samoj spravie nie žadaje taho, što, jak jon dumaje, jon žadaje. Zrešty, i pakuty nie mohuć napoŭnić žyćcio čałavieka sami pa sabie: «Adračeńnie ad zadavalnieńniaŭ moža lohka pieratvarycca ŭ zadavalnieńnie ad samoha adračeńnia».
Relihii i ideałohii, jakija staviać svajoj metaj prymusić drennych ludziej pavodzić siabie dobra, zdolnyja i na advarotnaje: prymusić dobrych ludziej ździajśniać žudasnyja rečy.
U hetym kantekście była zhadanaja ideja z «Bratoŭ Karamazavych» Dastajeŭskaha, dzie aŭtar papiaredžvaŭ pra niebiaśpieki biazbožnaha maralnaha nihilizmu: «Kali Boha niama, usio dazvolena». Zrešty, jak vynikaje sa słoŭ Žyžaka, ni prysutnaść, ni adsutnaść Boha ŭ žyćci ludziej nie robić ich lepš.
Viarnucca da tradycyj bolš niemahčyma — pry ŭsiakaj sprobie budzie atrymlivacca «postmaderniscki fejk», pierakanany fiłosaf. Najbolš jaskravy prykład postmadernisckaha lidera — prezident ZŠA Donald Tramp, praŭleńnie jakoha źjaŭlajecca jaho asabistym «eha-trypam», a zusim nie viartańniem da tradycyjnych kaštoŭnaściaŭ, ličyć Žyžak.
Słavieniec taksama kazaŭ pra važnaść stvareńnia prastory, u jakoj šmatlikija indyvidy zmohuć realizavać svoj patencyjał u roznych śfierach žyćcia, tady jak sučasny kapitalizm pryvodzić da straty mnohich talentaŭ.
Čałaviectva, pa słovach Žyžaka, idzie da «apakalipsisu», i tam, dzie niekatoryja bačać śviet u kancy tunielu, jon bačyć «inšy ciahnik, jaki jedzie nam nasustrač». Kab adumacca, ludziam patrebna vialikaja katastrofa, ličyć jon.
Asabliva ździŭlaje Žyžaka ekanamičny pośpiech Kitaja, jaki sumiaščaje žorstkuju formu kapitalizmu z aŭtarytarnym palityčnym režymam. «Boža moj, niaŭžo heta naša budučynia?» — skazaŭ fiłosaf.
Miarkujučy pa dalejšym abmienie replikami, abodva śpikiery syšlisia na tym, što pamiž ich pazicyjami bolš ahulnych miescaŭ, čym adroźnieńniaŭ. Jak adznačyŭ Žyžak, možna stavicca da hetych debataŭ jak da spabornictva, adnak i jaho, i Pitersana, chutčej, abjadnoŭvaje žadańnie supraćstajać surjoznym prablemam.
«Dla mianie nie vidavočna, što my [čałaviectva] zmožam vyrašyć usie prablemy, jakija pierad nami ŭstali», — padpiavaŭ kanadziec piesimizmu svajho vizavi.
U siaredzinie debataŭ Pitersan spytaŭ Žyžaka, čamu jon prytrymlivajecca marksisckich pohladaŭ, choć jaho ŭłasnaja fiłasofija našmat aryhinalniejšaja. Žyžak adkazaŭ, što Marks i sam byŭ składaniej, čym pryniata ličyć.
«Pieračytajcie jaho palityčny analiz francuzskaj revalucyi. Jaho dumki tam našmat hłybiejšyja, čym jaho binarnaje procipastaŭleńnie «buržuazija — praletaryjat», kaža Žyžak. Ale ŭ vyniku jon pryznaŭsia, što ŭ bolšaj stupieni ličyć siabie hiehieljancam, čym marksistam.
U adkaz na prośbu viadučaha padsumavać debaty da adnoj prostaj dumki Pitersan skazaŭ, što słuchačy pavinny syści ź vieraj u siłu ŭzajemarazumieńnia ludziej z roznymi pohladami, i što jon znachodzić pałochajučaj dumku pra toje, što ludzi nie majuć ničoha ŭnikalnaha, a tolki źjaŭlajucca vyraźnikami idej svaich sacyjalnych hrup.
Žyžak padsumavaŭ svoj vystup nadziejaj, što debaty pavinny prymusić ludziej ŭsumnicca ŭ prostym padziele pohladaŭ na postmadernizm i «staruju pravuju ideju» i zrazumieć, što ŭsio našmat bolš składana. Jon zaklikaŭ usich levych: «Nia adčuvajcie siabie abaviazanymi być palitkarektnym».
«Nie bojciesia dumać», — skončyŭ Žyžak.
Jak adreahavali na debaty?
Bitvy tytanaŭ abo baksiorskaha pajadynku ŭ ciažkaj vazie, jakija čakali ŭbačyć na debatach niekatoryja naziralniki, nie vyjšła, adznačaje kałumnist Guardian Styvien Marš. «Adno niamaja prysutnaść znakamitaściaŭ na scenie aznačała značna bolš, čym što-niebudź imi skazanaje», — piša aŭtar.
Zrešty, nazirańnie za «debatami stahodździa» našturchnuła Marša na inšaje nazirańnie. «Heta prymusiła mianie zadumacca ab svavolli, u jakoje zapała hramadskaja dyskusija ŭ ciapierašni momant: kryčym my adzin na adnaho, tamu što my nie zhodnyja, ci ž my zhodnyja, ale nie možam znajści rašeńnie [prablemy]?»
Pitersan, na jaho dumku, vyhladaŭ jak prafiesar, jaki pračnuŭsia ranicaj i ŭśviadomiŭ, što nie hatovy da siońniašniaj lekcyi.
Zrešty, heta naŭrad ci naniasie vialikuju škodu papularnaści kanadca, zaŭvažaje aŭtar kanadskaha vydańnia NOW: «Zdolnaść Žyžaka ŭkazać na vielizarnyja prabieły ŭ viedach jaho apanienta była biez sumnieńnia zajmalnaj, adnak vidavočna niedastatkovaj, kab surjozna destabilizavać kult Pitersana jak znakamitaści».
Amierykanski časopis Jacobin, jaki vystupaje z sacyjalistyčnych pazicyj, piša: «Adroźnieńnie pamiž Žyžakam dy Pitersanam — heta adroźnieńnie pamiž durniem i varjatam pa Džonu Łoku: durań nie zdolny rabić vysnovy z ułasnych pieradumoŭ, tady jak varjat rupliva robić ich ź pieradumoŭ, jakija niasłušnyja».
«Źmiastoŭna tam było niekalki blizkich mnie tezisaŭ, — skazaŭ VVS sacyjołah, vykładčyk Maskoŭskaj vyšejšaj škoły sacyjalnych i ekanamičnych navuk Kanstancin Haazie. — Z boku Žyžaka — pra toje, što ščaście heta pabočny pradukt niečaha inšaha. I supraćlehły z boku Pitersana, što biez ščaścia nijakaha žyćcia być nie moža. Heta charakterna i pakazalna, tamu što imknieńnie da ščaścia — heta i jość madernovy kapitalizm ».
Pytańnie pieramožcy — heta pytańnie palityčnych pohladaŭ, ličyć Haazie.
«U intelektuałaŭ jak praviła ścipłaja aŭdytoryja. Ich mała čytajuć za ramkami akademii. U hetym sensie Žyžak dy Pitersan ŭnikalnyja. Ich aŭdytoryja vielizarnaja, ich słuchajuć, hladziać i čytajuć miljony», — kaža fiłosaf Maksim Harunoŭ.
«U presie pisali, što debaty byli mlavymi i zmazanymi. Što nie było bojki. Žyžak skazaŭ, što nie ličyć siabie marksistam, pakolki dobra viedaje ab złačynstvach, učynienych marksistami ŭ XX stahodździ. Pitersan pryznaŭ, što ŭ kapitalizmu jość šmat prablem. Atrymalisia debaty marksista, jaki viedaje pra HUŁAH, z kapitalistam, jaki razumieje, što ekspłuatacyja — heta amaralna. Abodva śpikiery bajalisia teoryj, ad imia jakich jany krytykujuć hramadstva. U hetym sensie ich debaty atrymalisia vielmi miakkimi, čałaviečnymi. Našmat miakčejšymi i bolš čałaviečnymi, čym my možam sabie ŭjavić u Rasii. Naprykład, pamiž Albac i Duhinym», — zaklučaje jon.
«Žyžak dla vielmi mnohich u jeŭrapiejskaj akademii i amierykanskaj akademii — heta parvieniu, vyskačka, tamu sam fakt taho, što Pitersan zachacieŭ, pahadziŭsia i doŭha razmaŭlaŭ ź im — pazityŭny, — praciahvaje Haazie. — Heta padkreślivaje, što pole dla intelektualnaj vytvorčaści na Zachadzie zastajecca ahulnym. U nas u Rasii niama takoha — usie pa svaich kutach».
