Siońnia ŭ Biełarusi zachavałasia kala 300 jaŭrejskich mohiłak. Dakładniej, nie zusim pravilna kazać, što jany zachavalisia, bo zbolšaha hetyja miescy zakinutyja, zarosłyja, časam tolki pa internet-kartach i možna znajści da ich darohu. Naprykład, mohiłki ŭ Cielachanach Bresckaj vobłaści. Na ich źviarnuŭ uvahu čytač «Našaj Nivy» Pavieł Kachniuk.
Jaŭrejskija mohiłki ŭ Cielachanach. Fota Paŭła Kachniuka.
«Ja krychu padarožničaju pa Biełarusi. Pierš za ŭsio mianie cikaviać staryja mohiłki, pachavańni. Dyk voś u Cielachanach, što ŭ Ivacevickim rajonie, mianie vielmi ździviŭ stan mienavita jaŭrejskich mohiłak, — napisaŭ u «Našu Nivu» Kachniuk.
— Kab znajści na miescy hetyja mohiłki, treba papracavać. Pachavańnie zakinutaje, zarasło travoj i kustami, nadmahilnyja plity raźbityja i raskidanyja. Mohiłki zaśmiečanyja płastykavymi butelkami, śladami vohnišča. Kali paraŭnać ich z dahledžanymi katalickimi, niamieckimi, ahulnymi mohiłkami, mianie jak turysta ŭraziŭ taki zaniadbany stan jaŭrejskich mohiłak. Niezrazumieła, čamu miascovyja ŭłady nie dahladajuć hetaje miesca», — aburajecca Pavieł.
Staršynia sielvykankama: «Chočacie, kab byŭ paradak, pryjedźcie i prybiarycie»
Pavieł Kachniuk nakiravaŭ hetaje pytańnie ŭ Cielachanski sielvykankam.
Staršynia Cielachanskaha sielvykankama Trafim Dziamiančyk patłumačyŭ, što ŭčastak, na jakim mieściacca mohiłki, nie paznačany jak mohiłki, i nie staić na bałansie ni ŭ sielvykankamie, ni ŭ haradskoj ŽKH. Z hetaj pryčyny nichto ich nie čyścić i nie paradkuje.
Pry hetym Trafim Trafimavič patłumačyŭ, što kožny hod za paradkam na mohiłkach sočać školniki miascovaj škoły, jakija rehularna prybirajuć tam bytavoje śmiećcie.
«U 2016 hodzie Cielachany naviedała jaŭrejskaja hramada ź Pinska. My prapanavali im finansava paŭdzielničać ŭ pracach pa dobraŭparadkavańni mohiłkaŭ, adnak jany admovilisia, i ŭžo niekalki hadoŭ nichto ni z udzielnikaŭ supolnaści, ni sa svajakoŭ pachavanych tam nijakaha ŭdziełu ŭ dohladzie za mohiłkami nie biare», — adkazvaje Trafim Dziamiančyk.
«Na moj zapyt mnie adkazali, što, kali ja nieabyjakavy hramadzianin, to mahu pryjechać i dapamahčy navieści tam paradak», — kaža Pavieł Kachniuk.
«Mohiłki abaranić možna»
Mahiloŭ, badaj, adziny horad u Biełarusi, dzie namahańniami aktyvistaŭ staražytnaj častcy jaŭrejskich mohiłak nadadzieny status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści. Pra heta «Našaj Nivie» raspaviała aktyvistka mahiloŭskaj jaŭrejskaj hramady Ida Šenderovič.
Ida Šenderovič.
«Nadańnie staražytnaj častcy mahiloŭskich jaŭrejskich mohiłkak statusa historyka-kulturnaj kaštoŭnaści zaniało ŭ nas amal hod. Razam z supracoŭnikami muziejaŭ horada i Tavarystvam achovy pomnikaŭ historyi i kultury my padrychtavali dakumienty dla našaha harvykankama, u jakich abhruntavali kulturnaje i histaryčnaje značeńnie mohiłak», — raskazvaje Ida Šenderovič.
U Biełarusi asablivaja składanaść z nadańniem statusa histaryčnaj kaštoŭnaści mohiłkam palahaje ŭ tym, kab dakazać, što hetyja terytoryi źjaŭlajucca mohiłkami.
«Časta jaŭrejskija mohiłki ličacca čym chočacie: terytoryjaj horada, lesam, polem, ale tolki nie mohiłkami. I ciažkaść pačynajecca z taho, kab nadać hetaj terytoryi status mohiłak. Tut pavinien być zrobleny advod ziamli i inšyja administratyŭnyja pracedury», — kaža Ida Šenderovič.
Vałanciory pracujuć na jaŭrejskich mohiłkach u Mahilovie.
«Heta druhija mohiłki ŭ Mahiloŭskaj vobłaści sa statusam historyka-kulturnaj kaštoŭnaści. Nadańnie takoha statusu pieršym inicyjavała mahiloŭskaja prakuratura», — dadaje spadarynia Ida.
Ida Šenderovič tłumačyć, što, chacia dohlad mohiłak patrabuje i času, i sił, i hrošaj, ale ŭsio vyrašalna, kali na miescy jość zacikaŭlenyja ŭ hetym ludzi. Da taho ž, jaŭrejskija mohiłki mohuć stać paŭnavartasnym turystyčnym abjektam.
«Hałoŭnaje ŭsio ž — žadańnie», — padsumavała spadarynia Ida.
Redaktar partała «Šałom»: Biełaruś — kraina sa źniščanaj pamiaćciu
Alaksandr Furs — krajaznaŭca, hałoŭny redaktar partała «Šałom», vykazaŭ «Našaj Nivie» svajo mierkavańnie adnosna taho, čamu jaŭrejskija mohiłki ŭ Biełarusi akazalisia ŭ zaniadbanym stanie.
Alaksandr Furs.
«Nielha skazać, što ŭsie jaŭrejskija mohiłki na Biełarusi zakinutyja. U sielskaj miascovaści, sapraŭdy, mnohija mohiłki majuć davoli kiepski stan. Jany buduć zarosłyja drevami, chmyzam, časta znaku niama tam. A tyja mohiłki, što ŭ miežach haradoŭ i miastečak, mohuć być adnosna dahledžanyja. Budzie vykošvacca trava, majecca aharodža. Prykładam mohuć być Rakaŭ abo Čačersk», — kaža Furs.
Jaŭrejskaja hramada na Biełarusi paśla Druhoj suśvietnaj vajny, Chałakostu i chałodnaha staŭleńnia ŭ saviecki pieryjad amal źnikła. Tyja, chto ŭ vajnu vyžyŭ, užo z 70-ch hadoŭ pačali źjazdžać u Izrail. U mnohich miastečkach i haradach, u tych samych Cielachanach, dahladać mohiłki fizična nie zastałosia kamu — tam bolš nie žyvie nivodzin naščadak pachavanych.
«A biełaruskaja dziaržava nie ŭsprymaje jaŭrejskuju spadčynu, častkaj jakoj źjaŭlajucca i jaŭrejskija pachavańni, jak svaju. U hramadstvie niama ŭśviedamleńnia taho, što jaŭrejskaja spadčyna na Biełarusi — heta častka samoj Biełarusi, jakoj nielha adrakacca», — pieražyvaje Alaksandr Furs.
«Na žal, Biełaruś — heta kraina sa źniščanaj pamiaćciu, — dadaje Alaksandr Furs. — Kiepski stan pachavańniaŭ tyčycca nie tolki vyklučna jaŭrejskich mohiłak, ale ahułam usich. Ludzi nie pamiatajuć svaich ułasnych karanioŭ i zredku kali mohuć nazvać chacia b piać pakaleńniaŭ svaich prodkaŭ. Nie kažučy pra toje, kab viedać, dzie jany pachavanyja. Niama kultury pierakazvańnia viedaŭ pra svaju siamju nastupnym pakaleńniam».
Alaksandr Furs raskazvaje, što, na žal, vypracavanaha i centralizavanaha padychodu, jak ratavać jaŭrejskija mohiłki, niama navat u samich jaŭrejskich arhanizacyjach.
«Jość šerah prajektaŭ dobraŭparadkavańnia mohiłak, ale jany achoplivajuć tolki niekalki haradoŭ. Naprykład, Habrejski studencki kulturny centr «Hilel», jaki sioleta zajmajecca jaŭreskimi mohiłkami ŭ Lidzie, jość Beshenkovichi Shtetl Memorial Restoration — vałanciorskaja supolnaść, jakaja zajmajecca mohiłkami ŭ Biešankovičach. Ale inicyjataram vystupiła dziaŭčyna ź Pieciarburhu, Hanna Klimovič.
Jość vydatnaja inicyjatyva jaŭrejskaj hramady Mahilova pa ŭznaŭleńni jaŭrejskich mohiłak. Heta adziny pakul na Biełarusi prykład taho, jak jaŭrejskim pachavańniam možna nadać status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści i raspaŭsiudzić na ich chacia b niejkaje jurydyčnaje pole.
Jość maskoŭski centr «Sefer» — adna ź niešmatlikich ustanoŭ, jakaja prafiesijna zajmajecca vyvučeńniem jaŭrejskich pachavańniaŭ. Jość peŭny nahlad za mohiłkami ŭ tych miescach, dzie jość nieabyjakavaje nasielnictva. Ale, na žal, hetych namahańniaŭ nie chapaje kab achapić navat čverć jaŭrejskich mohiłak Biełarusi», — narakaje Alaksandr Furs.
Što ž jon rekamienduje rabić?
«Vykošvajcie travu, vykarčoŭvajcie chmyźniak i hetak dalej. Kali miascovyja ułady buduć spryjać — možna damovicca, kab jany taksama brali ŭdzieł u pracach. Naładžvajcie kantakt ź jaŭrejskimi arhanizacyjami, jany mohuć dapamahčy, — kaža Furs. — Ale, paŭtarusia, u Biełarusi niama vyznačanaj hramadskaj abo jaŭrejskaj ustanovy, jakaja b zajmałasia dohladam jaŭrejskich pachavańniaŭ».
Pakul mohiłki nie stajać ni na čyim bałansie, ni ŭ koha niama i finansaŭ dla ich dohladu i niama z kaho pytacca pra ich stan.
