Paśla imšy ŭ vilenskim katedralnym kaściole Śviatoha Stanisłava ŭ ramkach uračystaj cyrymonii pierapachavańnia paŭstancaŭ 1863—4 hadoŭ pierad prysutnym vystupiŭ prezydent Polščy Andžej Duda, piša «Radyjo Svaboda».
Andžej Duda adznačyŭ, što cyrymonija adbyvajecca ŭ vilenskaj katedry, u miescy pachavańnia śviatoha karaleviča Kazimira Jahiełončyka, patrona Polščy i Litvy ŭ ich histaryčnym razumieńni, jakoje achoplivaje amal uvieś naš rehijon Eŭropy.
«Liču, što heta vialikaja, nadzvyčaj važnaja padzieja, što my tut staim razam: palaki, litoŭcy, biełarusy, łatyšy, ukraincy. My tut sabralisia jak pradstaŭniki dziaržavaŭ Centralnaj Eŭropy. Ale my tut taksama jak zachavalniki vialikaj spadčyny Rečy Paspalitaj šmatlikich narodaŭ, jakuju niekali razam stvarali našy prodki».
Andžej Duda nahadaŭ, što paŭstańnie 1863 hodu było «skiravanaje suprać imperyi caroŭ, jakaja źniščyła našu ahulnuju dziaržavu i źniavoliła našy narody».
«Paŭstańnie było apošnim akordam toj pryhožaj symfonii roznych kulturaŭ, movaŭ i vieravyznańniaŭ, jakaja niekali hučała ŭ daŭniaj Rečy Paspalitaj. U jaje historyi, jakaja naličvaje bolš za čatyry stahodździ — ad zaklučeńnia pieršaj polska-litoŭskaj unii da apošniaha treciaha padziełu — čuvać było movy polskuju, litoŭskuju, ruskuju, idyš i šmat inšych. Taksama čuvać ich vydatna ŭ dvuchhadovaj dramatyčnaj historyi studzieńskaha paŭstańnia.
…Siońnia my, sučaśniki, staim tut, kab ušanavać hieraizm i achviaru našych papiarednikaŭ. Ale my staim tut taksama — pieradusim! — dziela taho, kab pakazać, što nas jadnaje — taja samaja, što i 156 hadoŭ tamu — supolnaść pamiaci i losaŭ, supolnaść kaštoŭnaściaŭ i imknieńniaŭ».
Andžej Duda ŭzhadaŭ 20 hierojaŭ studzieńskaha paŭstańnia, «siarod ich hienerała Zyhmunta Sierakoŭskaha «Dałenhi» — kiraŭnika paŭstańnia na Kovienščynie i Žmudzi — dy Vincenta Kastusia Kalinoŭskaha — kiraŭnika paŭstańnia na Horadzienščynie, abudžalnika biełaruskaha narodu da supolnaha z palakami i litoŭcami zmahańnia za vyzvaleńnie z maskoŭskaha jarma».
Prezydent Polščy nahadaŭ, što paŭstancy pryniali śmierć na šybienicach i byli tajkom pachavanyja ŭ rasiejskaj krepaści na Zamkavaj hary.
«U mižvajennym peryjadzie tam pastavili draŭlany kryž i pamiatnyja tablicy. Paźniej ich źniščyli Saviety, bo pamiać pra hierojaŭ bajoŭ za svabodu zaminała i tym novym, kamunistyčnym tyranam».
Paŭstancy byli pachavanyja biez damavinaŭ, sa źviazanymi zzadu rukami, i zasypanyja vapnaj u mahilnych jamach.
«My dobra viedajem hety charakterny barbarski zvyčaj, jaki praciahvaŭsia «ad biełaha da čyrvonaha caryzmu». U našych krainach my ŭsio jašče znachodzim biezymiennyja śmiarotnyja jamy z trupami achviaraŭ — sałdataŭ antysavieckaj partyzanki, zabitych čyrvonym režymam. My taksama pomnim pra ich, pra polskich «vyklatych-niazłomnych žaŭnieraŭ», pra litoŭskich «lasnych bratoŭ» i pra inšych.
Tamu što ŭsie jany — jak tyja 150 hadoŭ tamu, tak i tyja 70 hadoŭ tamu — hieroi dla našych narodaŭ. Usich ich pavinien byŭ napatkać taki samy los: asudžeńnie, zhańbavańnie, pahibiel, zabyćcio. Ale my tut, u Centralnaj Eŭropie, nikoli z hetym nie pahadzilisia. My piestavali pamiać pra ich nasuproć zmoŭčvańniu, ušanoŭvali ich podźvihi patajemna, u damach i na mohiłkach. A siońnia my robim heta ŭračysta, razam, bo my znoŭ stali svabodnymi ludźmi, hramadzianami ŭłasnych suverennych dziaržavaŭ».
«U asobach hierojaŭ, jakija siońnia narešcie atrymoŭvajuć naležnaje im hodnaje pachavańnie, my addajom pašanu usim udzielnikam paŭstańnia 1863 hodu. Heta byŭ supolny boj mnohich narodaŭ Rečy Paspalitaj».
Andžej Duda nahadaŭ, što ŭ addziełach paŭstancaŭ na Litvie i Rusi, pobač z chryścijanami, zmahalisia taksama tatary, musulmanie, jakija šmat stahodździaŭ słužyli Rečy Paspalitaj. Usie jany bilisia razam, salidarna za svabodu — za «ahulnuju svabodu dla nas usich».
«Hetaha padychodu ciaham hadoŭ my nie zraklisia. Jon prajaviŭsia pachvalnym čynam, naprykład, na pieršym źjeździe «Salidarnaści» ŭ Hdańsku ŭ 1981 hodzie, na jakim delehaty pryniali zvarot da pracoŭnych Uschodniaj Eŭropy. Palaki, abjadnanyja ŭ hetym vialikim ruchu za svabodu, ruchu «Salidarnaści», hłyboka adčuvali supolnaść našych losaŭ — narodaŭ, jaki ciarpieli novaje źniavoleńnie, novuju tyraniju, čyrvony caryzm.
Ludzi «Salidarnaści» zaklikali narody ŭ inšych krainach kamunistyčnaha bloku supracoŭničać u zmahańni za prava da svabodnaha hurtavańnia, hodnaha žyćcia i spraviadlivaści. Za ścipłymi słovami zvarotu skryvaŭsia zaklik da taho, kab vystupić razam, salidarna suprać režymaŭ, nakinutym Maskvoju — padobna, jak 150 hadoŭ tamu paŭstancy roznych nacyjanalnaściaŭ zmahalisia razam za našu ahulnuju svabodu — «za našu i vašu svabodu».
«Siońnia my sustrakajemsia tut usie — palaki, litoŭcy, biełarusy, łatyšy, ukraincy — jak svabodnyja ludzi, pradstaŭniki našych narodaŭ, jakija źjaŭlajucca haspadarami va ŭłasnych suverennych dziaržavach, našych niezaležnych ajčynach».
Prezydent padkreśliŭ, što sučaśniki dasiahnuli taho, pra što maryli prodki i papiaredniki, za što zmahalisia sa zbrojaj u rukach, dumkaj i słovam, za što addavali žyćcio: ułasnyja suverennyja dziaržavy, niezaležnyja ajčyny.
«Ciapier, kali adbyvajecca hetaja ŭračystaść, u krakaŭskaj archikatedry na Vaveli ŭdaryŭ zvon Žyhimonta. Hety zvon, nazvany imiem supolnaha ŭładara usioj kolišniaj Polščy (i VKŁ. — NN), unuka Jahajły, bje tolki ŭ vyklučnyja momanty. Adlili jaho z maskoŭskich harmat, zdabytych u bitvie pad Voršaj u 1514 hodzie polska-litoŭskim vojskami pad kamandavańniem hietmana Kanstancina Astroskaha — taho samaha, jaki tut u Vilni pastaviŭ carkvu i jakoha pachavali ŭ Kijeva-Piačorskaj łaŭry. Jak bačym, navat hety žest supolnaści i salidarnaści — bićcio zvona za 700 kilametraŭ adsiul — symbalična adklikajecca da hetaj vialikaj supolnaj spadčyny, jakaja złučaje narody našaha rehijonu».
«My siońnia adznačajem pamiać našych histaryčnych hierojaŭ, ale robim heta, dumajučy nie pra minułaje, ale z uvahi na supolnuju budučyniu. Złučajuć nas supolnyja daśviedčańni i kaštoŭnaści, ź jakich najvažniejšaja — dla nas usich — svaboda. Złučaje nas taksama siońniašni dzień: partnerskaje supracoŭnictva i imknieńni. Urešcie, złučaje nas jakraz budučynia: kab jana była dobraja i pamysnaja, my pavinny abapiracca na pryncypy salidarnaści, siabroŭstva i ŭzajemnaj dapamohi».
Adzinstva narodaŭ Centralnaj Eŭropy — heta nieabchodny, nadziejny i najmacniejšy padmurak i harantyja svabody, suverennaści, siły i niezaležnaści našych dziaržavaŭ, skazaŭ na zakančeńnie prezydent Polščy.
