Apošnija 10 hadoŭ Kryścina Šyjanok žyvie ŭ Čechii. Jana — sudovaja pierakładčyca. Amal 24 hadziny na sutki jaje mohuć vyklikać u palicyju albo sud, kab pierakładać pamiž biełaruskaj, ruskaj i češskaj. Volny čas dziaŭčyna pryśviačaje biełaruskaj dyjaspary: ad pierakładaŭ vystupaŭ haściej ź Biełarusi da… arhanizacyi «biełaruskaha piva», piša budzma.by.
Kryścina naradziłasia ŭ Minsku, tata pachodzić ź Viciebščyny, mama — z Mahiloŭščyny. Ale žyć vyrašana było ŭ Maładziečnie. Tym nie mienš naša hierainia pierajechała ŭ Minsk, kab vučycca ruskaj fiłałohii ŭ Licei BDU, a paśla — češskaj i biełaruskaj na fiłfaku BDU. Vałodańnie češskaj movaj i stała adnoj z padstavaŭ dla pierajezdu, ale nie adzinaj. Zrešty, pra ŭsio pa paradku.
«Adčuvańnie, što tvaje dziejańni nie dajuć plonu…»
Čamu ŭsio ž ty vyrašyła pierajechać? Čamu ŭ Prahu?
Heta byŭ ceły kompleks faktaraŭ. Znajści pracu z češskaj movaj u Biełarusi było niaprosta. Jašče kali vučyłasia na fiłfaku, ja pačała sama vykładać, zapuściła kursy češskaj u šerahu minskich moŭnych škołaŭ. Ale zadavałasia pytańniem: a što dalej? Chaciełasia skarać viaršyni. Ja pastaviła metu: znajści siabie ŭ vusnym pierakładzie. Ale dla hetaha byli patrebnyja viedy i, hałoŭnaje, praktyka. Biełaruś hetaha dać nie mahła: na fiłfaku vusny pierakład adsutničaŭ… Zastavaŭsia varyjant Čechii. Vučycca i zarablać, kab žyć na niešta.
Praca, ambicyi, ale było i inšaje. Ja źjechała ŭ 2009-m, ale dumka źjaviłasia jašče ŭ 2006-m, paśla vybaraŭ. Byŭ stan apatyi ŭ hramadstvie. Adčuvańnie, što tvaje dziejańni nie dajuć plonu, nie viaduć da žadanaha vyniku. Abo toj vynik pa maštabach nie adpaviadaje čakańniam. Mnie vypała ŭ toj čas pajechać na stažyroŭku ŭ Prahu, dzie jakraz prachodziła vystava «Vybary biez vybaru» pra pratesty ŭ Minsku. Była ŭražanaja, nakolki ŭ Čechii svabodnaje hramadstva, jakoje myślić. Boža, jany cikaviacca Biełaruśsiu, ź jakoj navat nie miažujuć! Ja adčuła, što chaču tut pažyć chacia b niejki čas.
Paśla pierajezdu, 2010 hod.
To-bok u 2009-m ty pajechała vučycca?
Kali pierajechała, to mieła status studentki. Ja pastupiła na bakałaŭreat, chaj i mieła ŭžo vyšejšuju adukacyju. Advučyłasia, pieršaj śpiecyjalnaściu była mižkulturnaja kamunikacyja, dalej možna było iści ŭ mahistraturu, na piśmovy i vusny pierakład. Tak skłałasia, što ja ŭziała jašče adnu śpiecyjalnaść — vykładańnie češskaj jak zamiežnaj. U vyniku ja skončyła dźvie mahistratury.
Spačatku nielha było kazać pra častyja zamovy na pierakład. Treba było vybudavać reputacyju, zajmieć stałych klijentaŭ. Tamu i pačała z vykładańnia češskaj: rabiła toje, što ŭmieju. Dla ruska-biełaruska-ŭkrainskamoŭnych u roznych škołach. Viedaješ, kali vučyš studentaŭ, jakija takija ž mihranty, jak i ty, chutka zbližaješsia: paznaješ u ich emocyjach, pieražyvańniach svaje, pačynaješ za ich pierajmacca… Było adčuvańnie vialikaj siamji, jakuju nielha kinuć. Tolki na treci hod svajho žyćcia tut ja zmahła pačać pryśviačać pałovu času pierakładam. Ciapier tolki pierakładaju.
«Pierakładčyku ź isłandskaj u Prazie žyłosia b spakajniej»
Čamu ŭ vyniku mienavita sudovy pierakład?
Jašče pierad pierajezdam, padčas stažyroŭki, ja paznajomiłasia ŭ Prazie ź biełaruskaj, jakaja zajmałasia sudovym pierakładam. I zachapiłasia! Naohuł, niekali ja chacieła pastupać na mižnarodnaje prava, ale abrała fiłfak. Tak uva mnie i žyła nierealizavanaja jurystka. Bieź viedańnia prava jakasny sudovy pierakład niemahčymy, tamu ja znajšła svajo! U Čechii naziraŭsia niedachop pierakładčykaŭ ź biełaruskaj movy, to bok byŭ šaniec. Tak ja sabie i pastaviła novy vyklik: zdabyć piačatku sudovaj pierakładčycy.
Kryścina Šyjanok paśla prysiahi ŭ sudzie, 2018 hod.
Jak heta vyhladaje na praktycy? U sudovaj zale pobač z sudździoj?
Pa-pieršaje, čaściej pobač z udzielnikami pracesu, a pa-druhoje, nie tolki ŭ sudach i palicyi. Heta moža być i piśmovy pierakład dakumientaŭ, jak, naprykład, paśviedčańnie ab naradžeńni ci šlubie. Dla fizičnych asobaŭ taksama pierakładaju vusna na viasiellach: kali niechta z pary nie vałodaje češskaj, to ZAHS patrabuje, kab prysutničaŭ sudovy pierakładčyk.
Časta davodzicca pierakładać dla MUS, dla departamienta, jaki zajmajecca vizami i vidami na žycharstva. Prysutničaju na praviadzieńni dopytaŭ, kab zabiaśpiečyć paŭnavartasnuju pieradaču infarmacyju dla ŭdzielnika pracesu, jaki nie vałodaje zusim abo drenna vałodaje češskaj. Dopyt — nie samaja pryjemnaja sprava, tamu čałaviek moža chvalavacca, błytacca ŭ słovach, navat kali vučyŭ movu. Prysutnaść pierakładčyka ŭ takich vypadkach — harantyja prava na spraviadlivy praces. Ja baču svaju pracu jak pasłuhu hramadstvu, mianie heta natchniaje.
Padčas sinchronnaha pierakładu
To bok heta nie tolki zarablańnie hrošaŭ, ale i misija?..
Mienavita tak ja i starajusia ŭsprymać. Jość, viadoma, svaje ciažkaści. Kali ja atrymała piačatku sudovaj pierakładčycy, to straciła adčuvańnie svabody. Całkam. Kali ty zvyčajny pierakładčyk, to možaš admovicca. Kali ž sudovy i pracuješ ź justycyjaj, to ciabie mohuć vyklikać u luby čas, to bok i ŭnačy z suboty na niadzielu. Bahata niezapłanavanych vyjezdaŭ. Ja ž pierakładaju z ruskaj, a mova zapatrabavanaja. Dumaju, pierakładčyku ź isłandskaj u Prazie žyłosia b značna spakajniej (śmiajecca).
«Biełarusy nie mienš prahmatyčnyja za čechaŭ, ale…»
Viartajučysia nazad, jakija byli ŭražańni paśla pierajezdu ad krainy? Ad ludziej?
U mianie była vializnaja pieravaha, bo na momant pierajezdu ja ŭžo dobra viedała Prahu, mieła sacyjalnyja kantakty. Nie skažu, što na 100% viedała mientalitet, ale ŭjaŭlała, čaho čakać. Studenty, jakija jeduć siudy vučycca, raniej nikoli nie byvajučy ŭ Čechii, časta pieražyvajuć kulturny šok i patrabujuć času na adaptacyju… U mianie takoha nie było, bo ja svoj pieražyła padčas stažyrovak.
Spačatku mnie padavałasia, što čechi vielmi prahmatyčnyja: ekanomiać na śviatle, vadzie, płanujuć padarožžy tak, kab zaaščadzić kožnuju kronu. Ciapier hladžu na heta pa-inšamu. Biełarusy nie mienš prahmatyčnyja, ale ekanomiać, kab prydbać kvateru, mašynu i h.d. U nas spačatku idzie materyjalnaje, paśla ŭsio inšaje. Čechi ž mohuć aščadžać, kab ukłaścisia paśla ŭ niešta niemateryalnaje: u padarožža, kab paznajomicca ź inšymi kulturami, albo ŭ jaki-niebudź prajekt, da jakoha nieabyjakavyja, u kaštoŭnasnyja rečy. Skiravanaść prahmatyčnaści inšaja. Ale heta ŭsio abahulnieńni.
Kryścina Šyjanok pierakładaje mera Prahi
Moža, niejki kankretny prykład?
Kali ja pracavała tut, u škole, to kaleha dumała nakont kaladnych padarunkaŭ i… vyrašyła ŭ vyniku nabyć hadavyja prajaznyja! Pieršaja maja reakcyja: «Što?!..» Ale taja ž kaleha mahła dla babuli nabyć kvitki ŭ teatr. Takija rečy časam šakujuć našych suajčyńnikaŭ. Ja nie liču heta niejkim «krachaborstvam», chutčej heta pradumanaść. Pryjarytety tut pa-inšamu budujucca.
«Ja raspłakałasia i vyjšła na najbližejšym prypynku…»
Ty kazała pra kaštoŭnaści i svabodu… Dyk čechi majuć tuju svabodu, navošta ŭ jaje jašče ŭkładacca?
Šlach da svabody nikoli nie zakančvajecca. Heta nie toje, što prydbaŭ 30 hadoŭ tamu i pastaviŭ u kutok. Ciapier nazirajucca tryvožnyja zvanočki ŭ palityčnaj śfiery, jakija śviedčać pra toje, što nielha spyniacca. Jość mocnyja prajavy papulizmu, a taksama ksienafobii i rasizmu na palityčnym uzroŭni. Nakont zamiežnikaŭ mnostva stereatypaŭ, navat na ŭzroŭni aficyjnych strukturaŭ… Kali spynicca, to ŭsio heta budzie raści. Dziakuj bohu, tut vielmi mocny niaŭradavy siektar, mnostva hramadskich arhanizacyjaŭ, jakija pracujuć na ŭtrymańnie i pašyreńnie demakratyčnych i ahulnačałaviečych kaštoŭnaściaŭ.
Daviałosia adčuć niešta padobnaje na sabie?
Było niekalki prykrych vypadkaŭ. Adnojčy jechała ŭ tramvai razam sa studentkaj, razmaŭlali na svajoj movie. Na prypynku «Nacyjanalny teatr» zajšła para, pryhoža apranutaja, vidać, z teatra. Pačuŭšy našu movu, mužčyna skazaŭ, maŭlaŭ, viartajciesia tudy, skul pryjechali… Inšym razam žančyna stałaha vieku, pačuŭšy, što pa telefonie ja razmaŭlaju pa-rusku, paraiła «zabrać svoj tank i viartacca ŭ Rasiju»…
Fłešmob da BNR100 «Sonca niezaležnaj Biełarusi», 2018 hod
Niejki «fłešbek» 1968 hoda?
Mabyć… Ja raspłakałasia. Mnie chapiła siłaŭ pa-češsku adkazać, što jana nie maje racyi. Ja vyjšła na najbližejšym prypynku, paddaŭšysia emocyjam. U niejkim sensie heta była paraza, bo zrabiła jak achviara. Ciapier ja lepš aryjentujusia ŭ zakanadaŭstvie, kab abaranić siabie ŭ takich vypadkach, adnym słovam, viedaju, jak dzie adreahavać.
Ad «chto, kali nie my?» da «fieminizmu pa-biełarusku»
U Prazie šmat biełarusaŭ?
Apošni pierapis pakazaŭ, što ŭ Čechii bolš za čatyry tysiačy biełarusaŭ, bolšaść, naturalna, u Prazie. U našaj FB-supołcy Biełarusy Čechii / Bělorusové v ČR / Belarusians in the Czech Republic na siońnia kala 1500 čałaviek. Zrazumieła, što niechta pasiŭna naziraje za biełaruskim žyćciom, ale ludziej, što aktyŭna kažuć «My biełarusy!» stała adnaznačna bolš.
Jak vyhladaje tut biełaruskaja dyjaspara?
Kali ja pierajazdžała ŭ 2009-m, to mieła kantakty biełarusaŭ, ź jakimi paznajomiłasia padčas stažyrovak. Niekaha viedała z «Radyjo Svaboda». Z kimści my supracoŭničali. Naprykład, ja pierakładała na češskuju statut «Maładoha Frontu», ich nie rehistravali ŭ Biełarusi, i jany sprabavali zarehistravacca ŭ Čechii. Ale pieršyja paŭhoda ci hod ja nie mieła ŭnutranaj patreby kamunikavać ź biełarusami — addaliłasia.
Kryścina Šyjanok na Refufest, 2016 hod
Prosta sama nie chacieła?
Tak. Heta byŭ pierałomny pieryjad. Kali pačynaješ novaje žyćcio z 250 jeŭra ŭ kišeni pry tym, što depazit za kvateru składaje 300-400 jeŭra… Paralelna davodziłasia vyrašać pytańni pracaŭładkavańnia, strachoŭki… Hałava była zaniataja inšymi rečami. A jašče chacieła zanurycca ŭ «češski śviet», bolš kamunikavać ź miascovymi, z adnahrupnikami z univiersiteta. Ale pamiataju, što byŭ niejak kancert Volskaha ŭ Prazie. Tam ja zrazumieła, što sumuju pa biełaruskim žyćci.
Heta byŭ novy etap. Ale tady ja zaniała pasiŭnuju pazicyju: dapamahała ź pierakładami dy pa roznych drobiaziach. Paśla zdaryłasia biada… pamior adzin ź lidaraŭ tutejšaj dyjaspary Jury Stankievič, ci dziadźka Jurka, jak jaho zvali. Tady i paŭstała pytańnie: «Chto, kali nie my?» Hetym pytańniem zadalisia piać dziaŭčat-biełarusak, my ŭzialisia za spravu, tak i atrymaŭsia ŭ nas «poŭny fieminizm» (śmiajecca).
«Ideja abjadnać biełarusaŭ nie pracuje»
Nu i jak? Uzialisia za spravu?
Dla pačatku praanalizavali situacyju ŭ dyjaspary. Zrazumieli, što zarehistravana tut kala 20 biełaruskich arhanizacyjaŭ, ź jakich «žyvyja», pa sutnaści, «Skaryna», «Pahonia» i «Biełaruski kutok». Niechta zajmaŭsia Alšanskimi mohiłkami, dzie pachavanyja biełaruskija dziejačy, niechta rabiŭ imprezy ŭ «Biełaruskaj kłuboŭni». Ale brakavała kamunikacyi i sustreč, nie adčuvałasia realnaja supolnaść. My vyrašyli, što nie budziem stvarać arhanizacyju, bo tam znoŭ buduć adno siabry i siabry siabroŭ… My i biez hetaha ŭ piatnicu možam sabracca češskaha piva vypić. Ci maraŭskaha vina (śmiajecca).
Nam chaciełasia dałučyć niezaanhažavanych biełarusaŭ, što trymalisia ŭbaku ad biełaruščyny albo paprostu «ačešylisia», «abahiemilisia». Pačali z supołki ŭ Facebook. Uznavili tradycyju «biełaruskaha piva» — sustrečaŭ raz na miesiac, kali biełarusy źbirajucca, kab abmierkavać svaje spravy. Ź dziejnaści ŭ afłajnie ŭźnik prajekt BLRČR. My pačali ekśpierymientavać z novymi farmatami — «biełaruskija brančy», «biełaruskija pikniki», tematyčnyja sustrečy… Na apošnija zaprašajem u jakaści haściej biełarusaŭ, jakija znajšli siabie tut. Naprykład, psichołahi, jakija paćvierdzili adukacyju i pracujuć pa prafiesii. Udzielniki daznajucca niešta novaje i cikavaje z vusnaŭ svaich — biełarusaŭ. Stali brać udzieł u multykulturnych festach. Usie viedajuć našyja draniki. Kali pra nas daznalisia ŭ Domie nacyjanalnych mienšaściaŭ, to prapanavali ofis.
Zapusk prajekta BLRČR. Vierasień 2017 hoda
To bok ciapier ty adna z kiraŭnikoŭ dyjaspary?
Niaścipła niejak… Chutčej adna z kaardynatarak supolnaści — «manažerka» (śmiajecca). My stvarali płatformu dla kamunikacyi biez pretenzii na lidarstva, heta i zaachvociła ludziej dałučacca. Možna naŭprost skazać: «A davajcie!..» — i sprava pojdzie.
A ŭ čym tady była pamyłka papiarednikaŭ?
Navat u nas była spačatku naiŭnaja iluzija: «abjadnać» biełarusaŭ. Heta nie pracuje. Nielha ŭziać i naviazać usim niejki adzin nabor kaštoŭnaściaŭ. My ciapier prosta stvarajem pole dla ŭzajemadačynieńniaŭ ludziej z całkam roznymi pohladami na žyćcio. Biez pretenzii na adzinuju iścinu. Kali b ja skazała, maŭlaŭ, davajcie jadnacca vakoł hetaha i hetaha — ničoha b nie atrymałasia. Ideja abjadnać biełarusaŭ navat nie sastareła: jana nie pracuje. Tre šukać inšyja miechanizmy. Najlepšy recept — davodzić niešta svaim prykładam. Jak ź biełaruskaj movaj.
«Uražańni ad Biełarusi bolš stanoŭčyja, ale viartacca — pakul, na žal, nie»
U Biełarusi byvaješ?
Tak, rehularna. Tut zastalisia baćki, siastra i ciotka. Raniej mahła sabie dazvolić raz na paŭhoda, ciapier — čaściej. Skončyłasia vučoba, tamu ja nie zaviazanaja na siemiestry. Rabić kamiercyjnyja piśmovyja pierakłady ci maderavać FB-supołku mahu i dystancyjna. Mnie vielmi cikava nazirać, jak źmianiajecca hramadzianskaja supolnaść u Biełarusi: bolš aktyŭnych i natchnionych ludziej, šmat łakalnych inicyjatyvaŭ, novyja kirunki dziejnaści.
Cikava paraŭnoŭvać z tym, što my rabili ŭ 2006-m… Tady nie chapała kanałaŭ kamunikacyi, siońnia ŭsio pa-inšamu, i ja vieru, što naša voźmie.
Kryścina Šyjanok ź Ivonkaj Surviłaj u Prazie na ŭračystaści da BNR100, 2018 hod
Nie dumała pra viartańnie ŭ Biełaruś?
Biezumoŭna, nie vyklučaju. Hadoŭ 15 tamu ja nie dumała, što apynusia ŭ Čechii. Nie dumała, što pabyvaju niekali ŭ ZŠA, a dźvie maje najlepšyja siabroŭki pierajeduć tudy žyć. Sučasny śviet adkryty i niepradkazalny.
Maru pra toje, kab u Biełarusi źjaviŭsia instytut sudovaha pierakładu. Kab heta była mienavita asobnaja prafiesija. Jość pałažeńni, jakija kažuć pra abaviazki pierakładčyka padčas pracesu, ale niama kryteraŭ, chto heta moža rabić.
Całkam dapuskaju, što kali milicyja ŭ Biełarusi aryštoŭvaje zamiežnika i toj maje patrebu ŭ pierakładzie, to heta patreba nie zaŭsiody zadavalniajecca i dakładna nie zaŭsiody — na rodnuju movu.
Kryścina Šyjanok pierakładaje Andreja Sańnikava
Ale ž razmova nie vyklučna pra kampietencyi MUS?
Nie, heta taksama i pra piśmovy pierakład dakumientaŭ. U Biełarusi hetym zajmajucca nataryjalnyja pierakładčyki, ale jakaść ich pracy nikim nie praviarajecca. Nataryusy prosta śviedčać ich podpis. Niama nijakich miechanizmaŭ kantrolu. Źmianić sistemu budzie niaprosta, asabliva z ulikam intaresaŭ nataryusaŭ. U Čechii ja sama staŭlu hierbavuju piačatku pad pierakładzienym dakumientam, harantujučy jakaść pierakładu. Dadatkovaha nataryjalnaha zaśviedčańnia majho podpisu ci piačatki nie patrabujecca. Ja nie adzinaja aficyjnaja pierakładčyca-biełaruska, jakaja žyvie za miažoj, i ŭ nas jość dośvied, jakim my možam padzialicca.
Cikava było b taksama pavykładać vusny pierakład na bazie słavianskich movaŭ, naprykład, češskaj i biełaruskaj. U Biełarusi niešta padobnaje adsutničaje. Voś takija maju ŭjaŭleńni pra mahčymaść realizoŭvacca na Radzimie. Ale heta ŭsio tolki tady, kali pamianiajecca palityčnaja situacyja. Siońnia ja nie hatovaja viarnucca. Paprostu nie mahu ŭjavić siabie supracoŭnicaj kafiedry ŭ VNU, jakaja vodzić studentaŭ siłkom na daterminovaje hałasavańnie… Na žal, nie.
