«Vyłučeńni Babaryki i Capkały vyklikajuć cikavaść, — kaža eks-kandydat u prezidenty i łaŭreat premii imia Sacharava Alaksandr Milinkievič ŭ intervju Radyjo Svaboda. — Novyja tvary, usie stamilisia ad starych. I nie tolki ad Łukašenki, ale i ad apazicyi, niezaležna i ad jaje ŭzrostu». Ale, zaścierahaje Alaksandr Milinkievič, «jość vielizarnaja adkaznaść za toje, da jakoha vyniku ty pryviadzieš i ci pracuješ ty ŭ ramkach biełaruskaj stratehii, ci ty chočaš realizavać biełaruskuju ideju. Tym bolš hetym razam meta ŭ Kramla, u adroźnieńnie ad minułych prezidenckich vybaraŭ, — padrychtavać zamienu Łukašenku na lepšaha dla siabie «novaha Łukašenku».
— Spadar Alaksandar, jak pravodzicie čas u peryjad pandemii? Ci samaizalavalisia?
— Na praciahu hetaha hodu bolšaść času ja pravodžu ŭ troch miescach — u Varšavie, Bieraści abo Bierštach. U Varšavie praca nad prahramami Volnaha ŭniversytetu, u Bieraści žončyna praca, a ŭ Bierštach — serca. Heta ciapier maja Horadnia, bo tut maja chata. Jak tolki jość mahčymaść, asabliva ciapier, padčas samaizalacyi, adrazu jedu siudy. Internet tut vydatny, cudoŭnaje pavietra, pryhoža, nastroj. Buduju, farbuju, žoncy dapamahaju, čytaju i pišu.
Bieršty (Ščučynski rajon, Haradzienskaja vobłaść). Vid z drona. Fota Ihara Kuleja dla časopisa «Naša historyja»
— Bieršty — maleńkaja vioska ŭ lesie. Čym vy tam zajmajeciesia ciaham dnia?
— Ja liču, što treba zajmacca pracaj, bo jana taksama daje hałoŭnaje zadavalnieńnie. Maja praca — navodzić paradki. Raźbiraju staryja archivy, što pačynajucca jašče z časoŭ horadzienskaj «Pachodni». Raźviesiŭ usie abrazy, staryja cikavyja rečy, usio visić na ścienach. Treba padramantavać łaźniu, paradki ŭ chlavie, padvale. Starajusia čaściej hulać, kab hałava była śviežaja.
— A ci niejak źmianiŭsia ład žyćcia vašych susiedziaŭ u Bierštach padčas pandemii?
— Heta ciažka zaŭvažyć. Adzinaje adroźnieńnie — pradavačka ŭ kramie ŭ mascy i palčatkach. Ja skazaŭ ludziam, što jeździŭ pa špitalach i pa haradach, dyk prapanavaŭ vitacca prosta, biez paciskańnia ruki. Jany navat dystancyju sa mnoju trymajuć, nia kryŭdziacca. Pastupova takoha robicca bolš, bo pryjaždžajuć dzieci, unuki, raskazvajuć, viaskoŭcy sami hladziać televizar. Paniki niama, asablivaj pieraściarohi ja nie adčuvaju, ale niejkaja dystancyja ŭ pobycie jość. U Bierštach, dziakuj Bohu, usie žyvyja-zdarovyja, ale ŭ Ščučynie vypadki byli, lažać chvoryja i z padazreńniem ludzi.
U nas niadaŭna zdaryłasia vialikaja biada ŭ siamji, bo ŭ mamy majoj žonki byŭ insult. 21 dzień jana była ŭ komie i, na žal, adyšła tydzień tamu. Mnie daviałosia byvać u špitali, i ja bačyŭ, jak pracujuć daktary ŭ hetaj sytuacyi. Vielmi napružana, niahledziačy na toje, što chvorych jašče niašmat. Ale ličba raście.
«Možna było b zrabić značna-značna bolš i biez karantynu»
— Jak vy aceńvajecie miery, jakija prymajucca ŭ krainie?
— Ja prychilnik karantynu, chacia razumieju, što biełaruskaja ekanomika doŭha nie mahła b jaho vytrymać. Ale možna było b zrabić značna-značna bolš i biez karantynu. U nas lubiać stavić u prykład Švecyju, ale tam navučalnyja ŭstanovy nie pracujuć, kulturnickija i spartovyja imprezy skasavanyja. Ludzi adrazu dystancyjavalisia, bo švedy vielmi dyscyplinavanaja nacyja.
Samaje kiepskaje, što robić ułada, — jana havoryć niapraŭdu. Kazać, što karanavirus — čarhovy hryp, — heta abo nieadekvatnaść, abo chłuśnia. Kali Łukašenka baicca, što budzie panika, to panika ŭźnikaje nia z hetaj pryčyny. Panika abo sacyjalnyja vybuchi nastupajuć nie tady, kali kiepska, a tady, kali čałaviek čakaje lepšaha, bo jamu tak abiacali, a hetaha lepšaha niama. I toje, što ŭłada dahetul nie skazała, jakija buduć harantyi ad uradu, ci buduć vypłaty ludziam, jakija nie pracujuć nie z svajoj viny, ci budzie dapamoha pa biespracoŭi, mocna napružvaje i rasčaroŭvaje ludziej. Bo abiacali sacyjalnuju dziaržavu, a ciapier kinuli ludziej sam-nasam ź biadoju: «Vy tam sami vyrašajcie». Heta vyklikaje ŭ ludziej vialiki niepakoj.
— Što kažuć vašyja susiedzi, adnaviaskoŭcy?
— Miascovyja ludzi vielmi niezadavolenyja. Ličać, što i statystyka niepraŭdzivaja, i što ŭłada nie papiaredžvaje, što i jak rabić. U televizary adnyja prapahandysty zamiest daktaroŭ. Bierštaŭcy navat paraŭnoŭvajuć z Rasiejaj — što heta nieba i ziamla. Bo tam sapraŭdy vystupajuć i dyskutujuć eksperty, a nie ahitatary. A ŭ nas ułady robiać čarhovuju savieckuju VDNH (vystavu dasiahnieńniaŭ narodnaj haspadarki). Niama ščyrych repartažaŭ sa špitalaŭ, i miascovych heta tryvožyć. Jany adčuvajuć, što ŭ čarhovy raz ich prosta padstaŭlajuć, za ludziej nia ličać. Ułada siabie pavodzić vielmi nieprafesijna i biezadkazna.
— A ci vaš styl žyćcia źmianiŭsia ŭ časie pandemii?
— Nia vielmi źmianiŭsia. Ja tut zaŭsiody volny i maju nia tak šmat kantaktaŭ, kali navat pryjaždžaŭ da pandemii. Nidzie tak dobra nie pracuju i nie adpačyvaju, jak tut. Heta pryvilejavanyja ŭmovy dla sacyjalnaj dystancyi. Viadoma, u horadzie, kali ty ź siamjoju ŭ maleńkim pamiaškańni, to paŭstaje napružanaść, ludzi chutka stamlajucca. Adzinaje, što ja nie mahu napoŭnicu praciahvać pracu, jakoj zajmaŭsia apošnija hady, — stvareńnie dystancyjnaha Eŭrapiejskaha ŭniversytetu. Hałoŭnyja partnery — u Polščy, dzie spyniłasia praca navučalnych ustanovaŭ, choć pierapisku viadziem. Treba pieražyć. Adnak pieramieny musiać być vielmi surjoznyja. Budučynia, jakaja budzie paśla karanavirusu, dyktuje zusim novyja adnosiny pamiž hramadztvam i ŭładaju.
Siadziba Milinkieviča ŭ Bierštach
«Pandemija — vialiki šaniec na pieramieny»
— Vy nia dumajecie, što ludzi praz paŭhoda ci hod nia viernucca da raniejšaha žyćcia? Šmat chto kaža, što i nie takija pandemii byli ŭ historyi, ale ludzi viartalisia na raniejšyja rejki.
— Ja ŭpeŭnieny, što pieramieny buduć vielmi surjoznymi i hłybokimi. Budzie novaja realnaść. Śviet budzie inšy. Ludzi buduć patrabavać biaśpieki i harantyjaŭ dachodaŭ. Kali palityki hetaha nia zrobiać, budzie revalucyja. Pavinna adbycca pieraraźmierkavańnie bahaćcia na karyść biadniejšych. Nastupić kaniec siońniašniaj systemy kapitalizmu.
— Mienavita hety kapitalizm zrabiŭ zachodniuju cyvilizacyju najbahaciejšaj častkaj śvietu. Što ź im nia tak?
— Eŭrapiejski sacyjalny kapitalizm mnie padabajecca, bo heta palityčnaja i ekanamičnaja svaboda, pravy čałavieka, pavaha da asoby. Ale jon skiravany ŭsio ž žorstka na prybytak i biaskoncaje spažyvańnie. Navukoŭcy daŭno kazali ab prablemach ekalohii, papiaredžvali pra virusy. Surjoznaj reakcyi nie było, bo matyvacyja ŭ systemy zastavałasia nulavaja.
Pandemija — vialiki šaniec na pieramieny, što praŭda, nie dla ŭsich. Kali nie źmianić systemy, nastupny virus, bijalahičny abo ličbavy, moža nas dabić. Nielha žyć tolki z dumkami: «ja», «mnie», «ciapier». U budučyni spažyvać buduć mienš, žyć pavolniej i pavodzić siabie pa-ludzku. Hramadztva čaściej budzie dumać pra toje, jakimi my budziem prodkami, što pakiniem paśla siabie.
— Heta vy kažacie pra Zachad. A što pandemija pakinie ŭ Biełarusi?
— U Biełarusi ja baču dva mahčymyja šlachi. Adzin — demakratyzacyja, novaje myśleńnie, novyja kaštoŭnaści i pryjarytety, partnerstva dziaržavy i hramadztva. Druhi — zachavać hulniu ŭ «pana i chama», jašče bolš pazakručvać hajki. Heta daroha ŭ «treci śviet».
My musim skarystacca hetym šancam. Bo možam nie paśpieć za cyvilizavanym śvietam, kali nie adčujem, kudy jon ruchajecca.
«Heta buduć vybary pamiž uładaj i Rasiejaj»
— A jak vy staviciesia da abviaščeńnia vybarčaj kampanii ŭ peryjad pandemii, navat kali nia brać pad uvahu, što šmat chto ŭ Biełarusi i śviecie ličyć ich niesvabodnymi?
— Liču, što heta prosta złačynstva — rabić kampaniju ŭ hety čas. Ujavicie, jak ludzi buduć źbirać podpisy, navat kali jany buduć u maskach. Heta prafanacyja, bo niama roŭnych umovaŭ. Palityk hrukaje ŭ chatu, ja ž viedaju, sam chadziŭ, a ludzi kažuć: «Čaho vy pryjšli, vy vierycie ŭ niejkija vybary? Vy što, robicie z nas durniaŭ? Abo vy nienarmalnyja, abo vy chłusicie». A zaraz jašče dadajecca karanavirus, tamu nijakaj surjoznaj kampanii być nia moža. Režym zacikaŭleny, kab usio było pa-staromu.
— Vam, darečy, jašče cikava sačyć za vybarčaj kampanijaj?
— Cikaŭlusia, bo nia ŭsio roŭna, što adbyvajecca ŭ krainie. Ale nastolki pesymistyčna heta ŭsio vyhladaje, što časam pa pary dzion nie čytaju, nia chočacca. Nikoli nia dumaŭ, što demakratyčnaja supolnaść, palityčnyja partyi i hramadzki sektar nastolki słaba buduć vyhladać u hetych vybarach, ich hołas prosta nia budzie čutny. Kiepska. Asnoŭnaja hulnia pojdzie pamiž uładaj, jakaja choča samazachavacca i budzie pravodzić vybary, jakich nasamreč niama, i nia budzie ličyć hałasy, i Rasiejaj, jakaja budzie sprabavać uzmacnić kantrol nad Biełaruśsiu. Niekatoryja śmiajucca i kažuć: «Vy ŭžo nas dastali hetymi razmovami pra aneksiju». Ale heta absalutna realna. Jość užo Hruzija, jość Ukraina, jość aneksija i vajna. Rasiejskaja imperyja nia tolki ŭ našych vačach imperyja, jana sama heta deklaruje i vyznaje adpaviednuju idealohiju. Ale viadoma: imperyja, kali nie zachoplivaje čarhovyja terytoryi, to pamiraje. Pucin pamirać nie źbirajecca.
Dla Rasiei vyhadna skarystacca našymi kryzisami i słabaściu demakratyčnaj apazycyi i maksymalna ŭzmacnić tut svoj upłyŭ. Kryzis ułady navat u maich Bierštach, što dla mianie asablivy šok, pryvodzić užo da razmovaŭ: «A moža i praŭda, raz ułada ni na što nia zdolnaja, moža pajści pad Rasieju?» U mianie pa ciele dryžyki iduć. Ludzi ad byzvychodnaści farmulujuć takija rečy. Heta najbolšaja niebiaśpieka — kali ŭ hramadztvie budzie śpieć dumka, što kali nie Łukašenka, to Pucin.
Alaksandar Milinkievič u Bierštach
«A moža jany iduć ad Rasiei?»
— Vy kažacie, što ŭsio bieznadziejna, ale ź inšaha boku źjaviŭsia małaviadomy ŭ krainie pretendent, jaki za paru dzion sabraŭ u svaju inicyjatyŭnuju hrupu amal 10 tysiač čałaviek. Statkievič kaža ab pratestach, Sieviaryniec rychtuje strajk i kaža pra bajkot.
— Vyłučeńni Babaryki i Capkały vyklikajuć cikavaść. Novyja tvary, usie stamilisia ad starych. I nia tolki ad Łukašenki, ale i ad apazycyi, niezaležna i ad jaje ŭzrostu. Choć šmat chto krytykuje ŭ Eŭropie partyjnuju palityku, jakaja cikavicca ludźmi zbolšaha tolki padčas kampanijaŭ, ale jość i plus u partyjnaj systemy — heta pradkazalnaść. U ich jość statuty, prahramy, ludzi mohuć viedać, čaho spadziavacca, kali tyja pryjduć da ŭłady. I Łukašenku možna pradkazać — nia budzie stratehii i ničoha ŭ sutnaści nia źmienicca. Ale kali iduć novyja ludzi, to cikavaść vialikaja ŭžo tamu, što chaj «luby, aby nie siońniašni».
— Pretendenty kažuć, što prahramy majuć, abiacajuć apublikavać paśla rehistracyi. Ale pieršyja zajavy śviedčać ab tym, što jany iduć nie praciahvać palityku Łukašenki, a vypraŭlać jaho pamyłki.
— Ale ja voś nia viedaju, jakuju Biełaruś choča budavać Capkała. Nia viedaju, jakaja Biełaruś Babaryki. Ludzi najčaściej zadajuć pytańnie — jany ad ułady ci samastojna. Ale jość jašče ž adzin varyjant. A moža, jany iduć ad Rasiei? Ja nie chvareju na kanśpiralohiju i špijonamaniju, prosta žadaju viedać, što budzie ź Biełaruśsiu, kali pryjduć novyja, choć i viadomyja ludzi. Jany pakul kažuć, što nielha ahučvać prahramu.
My taksama ŭdzielničali ŭ roznych palityčnych kampanijach, ale pra asnoŭnyja pryncypy zaŭsiody adrazu kazali. Pryncypy vielmi važnyja. Kali ja čuju na pytańnie «Čyj Krym?» adkaz Babaryki, jaki sychodzić ad kankretyki paŭžartam, to ŭ mianie heta vyklikaje vielizarny niepakoj. Dla mianie pryčyna tut vielmi prostaja — jon choča spadabacca Maskvie.
— Kali b jon chacieŭ spadabacca Maskvie, to čamu b nie pryznać, što Krym rasiejski? Jaho adkaz, naadvarot, moža vyklikać niepryniaćcie ŭ Rasiei — jon adnaznačna nie paćvierdziŭ rasiejskaść Krymu.
— Uvieś cyvilizavany śviet viedaje, što adbyłasia aneksija Krymu. Ja cudoŭna viedaju, što adbyvałasia tady ŭ kabinetach Bruselu ŭ 2014, što ŭkraincaŭ realna nie padtrymali ŭ toj momant. Nia tolki jany vinavatyja. Ich uhavorvali nie stralać i abiacali padtrymku. Viadoma, nichto na Zachadzie nie chacieŭ vajny. Ale jana ŭsio roŭna pryjšła va Ŭkrainu, značyć, i ŭ Eŭropu. Kožny sumlenny i demakratyčny čałaviek, jaki čytaje internet, viedaje, što Krym nachabna zachopleny Rasiejaj. Bo heta imperyja. Palityk, jaki idzie na vybary, musić na hetaje pytańnie ćviorda i jasna adkazać. Adkaz moža być tolki «tak» abo «nie». I našaja niezaležnaść pad pahrozaj, tamu tak važna davać kankretnyja adkazy, kab ludzi razumieli, što adbyvajecca. A ŭ nas pytańnie ŭdziełu biełaruskich palitykaŭ u realizacyi kramloŭskich stratehijaŭ u hramadztvie amal nie abmiarkoŭvajecca. Mnie zdajecca, što i eksperty najčaściej saromiejucca hetaj temy.
«Hančaryk adkryta kazaŭ, što finansavaŭsia z Maskvy»
— Pytańnie prarasiejskaha kandydata zaŭsiody prysutnaje ŭ kožnaj vybarčaj kampanii. I heta časta paralizuje ŭsiakija dyskusii. Ci nie pierabolšvajecca hety rasiejski ŭpłyŭ?
— Pierabolšvać nielha. Treba aperavać nia frazami kštałtu «ja dumaju», «mnie pryśniłasia», «mnie zdałosia». Ja aperuju faktami. Kažu toje, što znaju. Pačynajučy ad 2001 hodu nichto nie sumniavaŭsia, što na vybarach byli kandydaty, za jakimi stajała Maskva. I Hančaryk heta adkryta kazaŭ — finansavaŭsia z Maskvy. Ja nie kažu, što jon zdradnik. Tady była takaja zaviadzionka, moda, i jana zachavałasia da siońniašniaha dnia. Kali nie jarłyk u Maskvie atrymać, to finansavańnie. I skazać, što my budziem z vami siabravać jašče lepš, čym Łukašenka.
— Adkul Vy viedajecie, što Hančaryk atrymlivaŭ hrošy z Maskvy?
— Ja heta viedaju, bo pracavaŭ u jahonym štabie. Davajcie ščyra pra heta kazać, kali jość takaja praktyka. Mnohija ludzi, jakija raspracoŭvali stratehiju kampanii, taksama byli źviazanyja z maskoŭskimi analitykami. Kali i mianie abrali adzinym kandydatam, to štab vyrašyŭ, što ja mušu taksama pieršuju pajezdku zrabić u Maskvu, chacia moh i ŭ Varšavu, i ŭ Brusel pajechać. Ale, ščyra kažučy, tam mianie nie mahli padtrymać z mnohich pryčynaŭ, navat demakraty. Bo ja kazaŭ pra eŭrapiejskija imknieńni, adzinuju biełaruskuju movu. Ale Hančaryk maskoŭskaj padtrymki i nie chavaŭ. Amal na kožnych vybarach u demakrataŭ daminavała takaja dumka: biez Maskvy nu anijak. Na Zachadzie taksama mnohija palityki tak mierkavali. Bo heta ž «rasiejskaja zona ŭpłyvu».
Kazulin u 2006 hodzie taksama nie chavaŭ, što jaho finansuje Maskva. Jon chadziŭ pa ambasadach u Miensku i kazaŭ, što jaho padtrymlivaje Rasieja, a tamu padtrymajcie i vy, i tak my, maŭlaŭ, zamienim Łukašenku na bolš demakratyčnaha. Ale tady eŭrapiejcy na heta nie adhuknulisia, jany padtrymali rašeńnie Kanhresu demakratyčnych siłaŭ.
— A čamu vy nia dumajecie, što heta zvyčajny blef? Kali palityk kaža, što za im Maskva, to heta adrazu nadaje jamu ŭpłyvovaść i pieravahu pierad kankurentam, maŭlaŭ, sama Maskva sa mnoju. I pierad elektaratam, jaki vy sami acanili jak mocna prarasiejski, heta nadaje jamu važnaść.
— Heta nia blef. Tyja, chto pracavaŭ unutry tych kampanijaŭ, usio heta viedajuć. Kazulin, kali zachoča, sam moža ŭsio raskazać. Zachad palityčna nikoli kandydata nie padtrymaje, navat tvoj partret jak kandydata nia stanie drukavać, bo heta zabaroniena zakonami zachodnich dziaržavaŭ. Zachad moža dapamahčy finansavać mabilizacyjnuju kampaniju, kab ludzi pryjšli na vybary. Kali vy atrymlivajecie zachodnija hrošy, to vy zaŭsiody za ich robicie spravazdaču. A kali vy pryvozicie ŭ torbie hrošy biez anijakaj spravazdačnaści, to ŭ ich pachodžańnie tolki adno. Maskoŭskaje. Na Zachadzie takoha nie byvaje, heta parušeńnie ichnych zakonaŭ.
Milinkievič razam z žonkaj Inaj Kulej
«Kazulinu kuratary abiacali, što vyzvalać jaho z turmy paśla pachodu na Akreścina, ale jaho prosta «kinuli»»
— A čaho Maskva choča damahčysia na vybarach, kali tam cudoŭna razumiejuć, što ŭ Biełarusi heta nie instrument źmieny ŭłady?
— Pačynajučy z 2001 hodu Maskva, jak praviła, faktyčna ŭva ŭsich prezydenckich kampanijach u Biełarusi chacieła dasiahnuć troch metaŭ. Padzialić i asłabić abjadnanuju apazycyju. Druhaja meta — napałochać Łukašenku, kab jon lepš intehravaŭsia. I treciaja zadača — pasvaryć Biełaruś z Zachadam.
Na vybarach 2001 hodu ŭdałosia spynić Domaša, kandydata ad «Rehijanalnaj Biełarusi», jakoha ja liču samym realnym kandydatam ad apazycyi za ŭsie časy, jaki moh vyjhrać vybary. Jaho vielmi dobra ŭsprymała i namenklatura. Praeŭrapiejski, prabiełaruski i prarefarmatarski. Hančaryk jaho spyniŭ zhodna maskoŭskamu scenaru, chacia moh taho i nia viedać. A heta była meta Maskvy, kab nia dać Domašu stać adzinym kandydatam ad demakrataŭ. Paśla źniaćcia Domaša na karyść Hančaryka adbyŭsia sychod mnohich apazycyjaneraŭ z arhanizacyjaŭ, apazycyja asłabieła, a nie ŭzmacniłasia. Kreml vyjhraŭ u nas tyja vybary.
— Ale va ŭładzie zastaŭsia Łukašenka, hetaksama jak i paśla vybaraŭ 2006 hodu, u jakich vy brali ŭdzieł.
— U 2006 hodzie vybirali adzinaha kandydata demakratyčnym sposabam. Maskva nie mahła ŭpłyvać na hetaje rašeńnie. Ale paralelna idzie Kazulin, jon prapanuje źniacca nam pierad vybarami, my admovilisia. Jon prapanuje ŭ pieršy viečar pratestu ŭskłaści kvietki, kab «razmazać» Płošču. Praz paru dzion jon prapanuje ŭdzielnikam namiotavaha miastečka syści z Płoščy. I potym viadzie ludziej na Akreścina. Hety pachod byŭ mužny, niesumnienna. Heta demanstracyja siły. Ale ci byŭ šaniec vyzvalić adtul ludziej? Nijakaha. Skončyłasia tym, što žorstka abyšlisia z Kazulinym i pasadzili jaho. Kali Kazulin siadzić u turmie, to adnosiny z Zachadam całkam razryvajucca.
Heta vielmi paškodziła Biełarusi, bo kali na Zachadzie majem sankcyi, izalacyju, to zastajecca kurs vyklučna na Maskvu. Kazulinu «kuratary» abiacali, što vyzvalać jaho z turmy paśla pachodu na Akreścina, ale jaho prosta «kinuli», bo čym daŭžej jon u turmie, tym daŭžejšyja zachodnija sankcyi. Kali hrupa padtrymki Kazulina pajechała ŭ Maskvu prasić, kab jaho vyratavali, jak było damoŭlena, to ad ich zapatrabavali kruhłuju sumu za dostup da «kuratara», jakoj u biełarusaŭ i nie było. Niachaj ludzi ź jahonaha štabu pra ŭsio heta raskažuć.
— Minuła šmat hadoŭ. Heta budzie vašaje słova suprać słova Alaksandra Kazulina, jaki źnik z palityki i paśladoŭna maŭčyć pra tyja padziei.
— Ja nie nahniataju i nie sprabuju nikoha abvinavačvać. Kožny vykonvaŭ tuju rolu, jakuju ličyŭ nieabchodnaj. Ale kali ty idzieš na prezydenckija vybary, a heta surjoznyja hulni, to ty niasieš persanalnuju adkaznaść i za Płošču, i za hrošy, jakija ty biareš, i za stratehiju, jakuju ty realizuješ. Navat u 2010 hodzie niekatoryja z pretendentaŭ kazali: «Voś my z Maskvoj pahulajem, a potym ich «kiniem»». Ja chacieŭ by pabačyć tych ludziej, jakija vyjhrali vybary pry padtrymcy Maskvy, a potym jaje kinuli. Nia viedaju, ci samastojnyja hetyja novyja cikavyja kandydaty z dobrym bekhraŭndam, Capkała i Babaryka. Ja heta i dla ich kažu: jość vielizarnaja adkaznaść za toje, da jakoha vyniku ty pryviadzieš i ci pracuješ ty ŭ ramkach biełaruskaj stratehii, ci ty chočaš realizavać biełaruskuju ideju. Tym bolš hetym razam meta ŭ Kramla, u adroźnieńnie ad minułych prezydenckich vybaraŭ, — padrychtavać zamienu Łukašenku na lepšaha dla siabie «novaha Łukašenku».
«Kredyt davieru da apazycyi ŭ značnaj stupieni vyčarpany»
— U apazycyi, da jakoj vy naležali, była ideja prajmeryz. Ale litaralna ŭ pieršyja dni adtul syšli Sieviaryniec i Janukievič. Potym apošnim ćvikom u trunu stała mizernaja kolkaść hałasavańniaŭ za kandydataŭ u internecie. U hetym taksama vina Rasiei?
— Kali ja kažu, što Rasieja stavić sabie voś takuju metu, to heta nia značyć, što jana adna pracuje na heta. Naprykład, uładzie taksama vyhadna razvalić demakratyčnuju kaalicyju. Intaresy Maskvy i biełaruskich specsłužbaŭ tut mohuć supadać. U bićci škła ŭ 2010 hodzie ŭdzielničali i biełaruskija specsłužby, i maskoŭski śled tam jasna prahladvajecca. I, viadoma, apazycyja niasie samuju vialikuju adkaznaść. Bo kali my chłopčyki dla bićcia, to niama čaho tudy chadzić.
Ja byŭ adnym ź inicyjataraŭ idei pravacentrysckaj kaalicyi. Ličyŭ, što važna, kali navat hetym razam nie pieramožam, prademanstravać ludziam, što my adkaznyja, umiejem admovicca ad ambicyjaŭ i sastupić adzin adnamu dziela Biełarusi. Što idziem u kampaniju nie dziela «koračak» kandydata, što my słužym, a nie krasujemsia. Što razumiejem svaju vialikuju adkaznaść. Ja ciešyŭsia: małajcy, što sprabujuć vybrać adzinaha praz prajmeryz, demanstrujuć, što jość novaja alternatyva, vučacca supracy. Ale pry pieršym vyprabavańni ŭdzielniki prajmeryz pierasvarylisia — kožny z kožnym. Niavažna, chto bolš vinavaty, chto mienš. Heta prykład kalektyŭnaj biezadkaznaści. Ciapier na ich lažyć vina za čarhovuju porcyju depresii ŭ hramadztvie. Padniacca z hetaha stanu palityčnaj apazycyi budzie vielmi i vielmi ciažka. Kredyt davieru ŭ značnaj stupieni vyčarpany. U hetych vybarach ja nia baču dla apazycyi šancu ŭpłyvać na chod padziejaŭ.
— A jakaja z stratehijaŭ padčas hetaj kampanii vam bližejšaja?
— Bajkot pryhožaja reč, i ja, moža, byŭ by za jaho. Pakazać svajo «fe» i sarvać «vybary», ale pry ŭmovie, što niechta mnie skazaŭ by, jak heta zrabić. Ale bajkot moža rabić tolki vielmi ŭpłyvovaja apazycyja. My takimi nie źjaŭlajemsia. Ludzi nas navat i nie pačujuć, da taho ž ich lohka zahoniać na vybary. Kab zrabić bajkot, treba papracavać jašče bolš, čym navat na adzinaha kandydata. Siońnia bajkot u Biełarusi nierealny. Možna doŭha razvažać, ale chaj niechta mnie pakaža scenar. Kali apazycyja razvaliła prajmeryz, to ŭ mianie było pačućcio, što samaje klasnaje dla tych, chto ličyć siabie demakratam, prosta skazać: bolš my pavodle vašych praviłaŭ hulać nia budziem. Ihnaravać było b maralna, ale pry žorstkaj umovie adzinstva. Niama jaho i na hetym etapie kansalidacyi, navat i nakont ihnoru nia budzie.
Našu pracu ŭ vybarčych kampanijach ja aceńvaju pavodle taho, što budzie ŭ hramadzkaj dumcy ŭ pieršy dzień paśla vybaraŭ. Ci budzie bolš prademakratyčnych prabiełaruskich nastrojaŭ i bolš viery ŭ siabie? Tady varta va ŭsim udzielničać. Heta pieršaje pytańnie dla mianie. Bo my što, dla rasčaravańnia biełarusaŭ chodzim na hetyja kampanii? Mnie ŭžo navat niecikava, što adbyvajecca tam u apazycyi z prajmeryz. Prykra, što pakul pieramahaje eha. Jak zaklikać nastupnym razam da kansalidacyi, bieź jakoj z aŭtarytaryzmam zaŭsiody prajhraješ?
Bieršty
«Bolšaść biełarusaŭ chočuć evalucyi, a nie revalucyi»
— U Viktara Babaryki ŭ hrupie kala 10 000 čałaviek. Heta ŭ niekalki razoŭ bolš, čym kolkaść usich hałasoŭ na prajmeryz. Ci ludziam cikavaja jašče staraja apazycyja, u jakoj, zdavałasia b, užo daŭno maładyja tvary?
— Zhodny, kraina choča pieramienaŭ. I kali ja kažu pra stratehii Maskvy, to heta nia značyć, što ja abvinavačvaju tych ža Babaryku i Capkału ŭ zdradzie. Nia maju paćvierdžańnia, značyć, nia maju prava. Maja meta papiaredzić — treba być pilnymi. Asabliva siońnia, kali na kanu isnavańnie dziaržavy. Mnie padabajecca, što takija ludzi z historyjaj pośpiechu i vydatnymi CV prychodziać u palityku, i, maju nadzieju, nie na adnu kampaniju.
Nam patrebnaje źjaŭleńnie ludziej, u jakich mohuć pavieryć. Ja vieru ŭ ichnuju kvalifikacyju, ale važnyja ichnyja adkazy ŭ pryncypovych rečach: niezaležnaść, staŭleńnie da padziejaŭ va Ŭkrainie i Hruzii. Miesca Biełarusi ŭ śviecie. Da jakich standartaŭ jany chočuć imknucca: da rasiejskich ci eŭrapiejskich? Vostryja, ščyryja i adkrytyja słovy — vielmi patrebnyja. Čas taki. Pasłužyć i spadabacca i tym i druhim — nia ŭdasca.
Ja mała vieru, što našaja klasyčnaja apazycyja adyhraje ŭ hetych vybarach značnuju rolu. Ale pryjdzie čas, budzie novaja pierabudova, i na volnych vybarach, samuju važnuju rolu adyhraje hramadzianskaja supolnaść. Jana ŭžo paŭstaje, ź jaje narodziacca novyja lidary, arhanizacyja, ruchi, partyi. I dobra, što jość ludzi, jakija adnaŭlajuć cikavaść da palityki, bo jana marnieje.
— A jaki kandydat, lider, patrebny siońnia bolšaści biełarusaŭ? Buntar, zmahar ci chitry palityk, jaki nie zaŭsiody kaža praŭdu?
— Ja pierakanany, što bolšaść biełarusaŭ, jak i francuzaŭ ci čechaŭ, chočuć evalucyi, a nie revalucyi. Revalucyja, asabliva kryvavaja, bieznadziejna razburaje, i padniacca paśla jaje vielmi ciažka. Ludziej, jakija b padtrymlivali Łukašenku, navat siarod starejšaha pakaleńnia ŭsio mienš. Mnohija ź ich kažuć tak: jon zrabiŭ šmat dobraha, ale jamu treba adpačyć, patrebnyja spakojnyja pieramieny. A heta sprava tych, chto maje sučasnyja viedy, viedaje dośvied reformaŭ inšych krainaŭ. Zapatrabavańnie na prafesijanałaŭ. Čym bolš ułada kaža, što ŭ nas stabilnaść, tym bolš jana paćviardžaje, što nie razumieje, čaho chočuć biełarusy. Ludziam usio strašniej ad taho, što dzieci i ŭnuki źjaždžajuć z krainy. Chto tut zastaniecca?
— A vam nia sumna siadzieć na bierazie voziera? Nia chočacie viarnucca ŭ palityku?
— Ja zajmajusia adukacyjnaj palitykaj, pracuju nad stvareńniem Eŭrapiejskaha onłajn-universytetu. U suviazi z pandemijaj my bačym, jaki popyt na takuju ŭstanovu. Bo dystancyjavańnie budzie i ŭ ekanomicy, i ŭ medycynie, i ŭ adukacyi. Tamu ja pracuju ŭ perspektyŭnaj halinie, asabliva dla Biełarusi. Ja ŭ vielmi dobraj formie, ale dumaju, što kali pačnucca reformy, to staŭka budzie na maładych. U paśpiachovych Estonii i Hruzii reformy rabili maładziejšyja za 30, a ministrami byli troški starejšyja za 30. Pryjdzie i ŭ nas da ŭłady moładź z dobraj adukacyjaj, viedańniem movaŭ, pazytyŭnaha i admoŭnaha dośviedu susiedziaŭ. Pry takich ludziach ja moh by być kansultantam. Ale być pieršaj asobaj — niapravilna. Staŭka pavinna być na maładych.
— Budziecie nazirać za kampanijaj ci dumajecie kahości padtrymać?
— Budu nazirać, mahčyma, i padtrymaju tych, u kim upeŭnieny, chto za samastojnuju biełaruskuju i eŭrapiejskuju Biełaruś.
