U Biełarusi nie pravodziacca paŭnavartasnyja daśledavańni palityčnaha pola.
Praŭładnyja sacyjałahičnyja słužby majuć licenziju na praviadzieńnie apytańniaŭ, ale kali takija palityčnyja daśledavańni i ładziacca, to ich vyniki nie traplajuć u publičnuju prastoru. Zrešty, šarahovyja hramadzianie, jakim zvanili b takija sacyjołahi, paviedamlali b pra hetyja ŭ niezaležnyja ŚMI i ŭ sacsietki. Ale takich sihnałaŭ niama.
«Našaj Nivie» dakładna viadoma tolki jak minimum pra adzin instrumient vymiareńnia hramadskaha staŭleńnia da Alaksandra Łukašenki. Dziaržaŭnyja sacyjołahi pastajanna pravodziać daśledavańni z pytańniem «Ci daviarajecie Vy …?» nakont raznastajnych instytucyj — sudoŭ, orhanaŭ dziaržbiaśpieki, DAI, cerkvaŭ… Ich vyniki štohod publikavaŭ Infarmacyjna-analityčny centr (ciapier BISD). Siarod hetych pytańniaŭ jość i pytańni davieru «prezidentu Biełarusi». Hetyja źviestki ŭ lubym razie skažonyja (zakon sacyjałohii — u aŭtarytarnaj krainie mnohija ludzi bajacca publična kazać pra svaju niazhodu z uładaj), ale ŭsio adno nie traplajuć u publičny dostup.
Adny niezaležnyja słužby razhromlenyja, druhija vymušana prymajuć praviły hulni i nie vymiarajuć rejtynh Alaksandra Łukašenki, kab nie być uščent razhromlenymi.
Sprava ŭ tym, što jašče ŭ 2012 hodzie ŭ Kodeks ab administracyjnych pravaparušeńniach byŭ dadadzieny artykuł 9.28. «Niezakonnaje praviadzieńnie apytańniaŭ hramadskaj dumki» ŭ nastupnaj farmuloŭcy: zabaroniena «praviadzieńnie daśledavańniaŭ i apublikavańnie vynikaŭ apytańniaŭ hramadskaj dumki, jakija adnosiacca da hramadska-palityčnaj situacyi ŭ krainie, respublikanskich refierendumaŭ, vybaraŭ prezidenta, deputataŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ, členaŭ Savieta Respubliki, biez atrymańnia adpaviednaj akredytacyi».
Niedziaržaŭnyja ŚMI pieryjadyčna publikujuć na svaich sajtach hałasavanki na tuju ci inšuju temu, jakaja cikavić aŭdytoryju — što vy dumajecie pra śmiarotnaje pakarańnie? A jak staviciesia da idei zabaranić aborty? Ci varta było b Biełarusi ŭstupić u NATA? Naturalna, hetyja hałasavanki nijak nie pryraŭniaješ da paŭnavartasnaha apytańnia hramadskaha mierkavańnia. Niama ŭzrostavaj, terytaryjalnaj vybarki — na pytańnie adkazvaje aŭdytoryja kankretnaha ŚMI.
Kali pačałasia pieravybarnaja kampanija, mnohija biełaruskija internet-vydańni, u tym liku i «Naša Niva», zapuścili svaje hałasavanki: cikava ž, jak hladzić na situacyju naša aŭdytoryja.
«Za kaho b vy prahałasavali na vybarach, kali b tam ličyli hałasy?» — zapytalisia my.
U sajtaŭ jość roznyja techničnyja mahčymaści adsočvać mahčymyja nakrutki, usio ž kožny z nas adkazvaje svajoj reputacyjaj. Pabačyŭšy nakrutki za Aleha Hajdukieviča, my adkrucili štučnyja hałasy ŭ jaho padtrymku.
Akazałasia, 50% čytačoŭ «Našaj Nivy» bolš padabajecca Viktara Babaryka, 18% — Siarhiej Cichanoŭski (choć jon asabista navat nie ŭdzielničaje ŭ vybarach), a 3% — Alaksandr Łukašenka. Voś takaja jana, aŭdytoryja «NN».
Trochi inšaja farmuloŭka była ŭ hałasavańni čytačoŭ Tut.by: «Kali b vybary adbylisia zaŭtra i ŭsie pretendenty byli b zarehistravanyja CVK, za kaho b vy prahałasavali?» Redakcyja śpiecyjalna ŭdakładniała, što «apytańnie nielha razhladać jak sacyjałahičnaje daśledavańnie, pakolki jano adlustroŭvaje tolki mierkavańnie prahałasavaŭšych karystalnikaŭ partała».
U vyniku vykazałasia 70 tysiač čałaviek. 55% udzielnikaŭ hałasavańnia na Tut.by za Babaryku, 6% — za Łukašenku.
Taksama byli apytańni aŭdytoryi na Onliner.by, «Radyjo Svaboda», Telegraf.by i inšych miedyja.
Nakolki nam stała viadoma, bližejšaje akružeńnie Alaksandra Łukašenki akazałasia pad uražańniem ad vynikaŭ hałasavańnia na sajtach niezaležnych miedyja. Było pryniata rašeńnie praduchilić mahčymaść źjaŭleńnia takich apytańniaŭ u budučyni.
U Akademii navuk było sklikana ekśpiertnaje koła na čale z dyrektaram Instytuta sacyjałohii Akademii navuk Hienadziem Karšunovym. (Adznačym, što navukoŭcy pazityŭna adhukajucca pra źmieny ŭ pracy instytuta ź jaho prychodam na miesca zvolnienaha Ihara Katlarova, jaki ŭznačalvaŭ arhanizacyju ŭ 2008-2018.) Navukoŭcy pryjšli da vysnovy, što hałasavańni na «Našaj Nivie» i na Tut.by možna ličyć «apytańniem hramadskaj dumki, jakoje adnosiacca da hramadska-palityčnaj situacyi». A značycca, vydańni mohuć być pryciahnutyja da adkaznaści.
«Naša Niva» paprasiła Hienadzia Karšunova patłumačyć pazicyju.
«Mietadyčna heta tonki momant. Biezumoŭna, tyja mierapryjemstvy, jakija sajty pravodzili na svaich placoŭkach, nielha nazvać «sacyjałahičnym daśledavańniem», bo nijakich patrabavańniaŭ pa mietodykach nie vykanana, — skazaŭ Hienadź Karšunoŭ našamu karespandentu.
— Tut pytańnie ŭ tym, što možna i treba razumieć pad «masavaj śviadomaściu». Možna kazać pra masavuju śviadomaść roznych hrup nasielnictva — i prafiesijnych hrup, i terytaryjalnych hrup. Tut (u situacyi z apytańniami ŭ internecie — «NN») kryter prafiesijnaha ci terytaryjalnaha nie pracuje. Ale pakazčyk masavaści zachoŭvajecca. Tamu my ličym, što mierapryjemstvy takoha rodu ŭ internecie tearetyčna možna adnieści da apytańniaŭ hramadskaj dumki», — skazaŭ jon našamu karespandentu.
Hetaje ekśpiertnaje zaklučeńnie Akademii navuk — toj dakumient, ź jakim Ministerstva ŭnutranych spraŭ moža ciapier štrafavać lubyja sajty za praviadzieńnie padobnych «palityčnych» hałasavańniaŭ. Pavodle KaAP, jurydyčnyja asoby mohuć być pakaranyja na sumu da 2700 rubloŭ, nižniaj płanki niama, dakładny pamier moža vyznačać sud. Pry paŭtornym «parušeńni» — ad 540 da 5400 rubloŭ.
Kali ž apytańnie ładzić fizičnaja asoba, naprykład, u svaim akaŭncie ŭ telehramie ci «UKantakcie», jaje tearetyčna mohuć pakarać na sumu da 540 rubloŭ. Ale kali pryznać vinu i raskajacca, to ŭsiaho 13,5 rubla.
Mienavita stolki ciapier kaštujuć apytańni: vy za Babaryku, Łukašenku ci Cichanoŭskaha.
